Ил Дархан нэдиэлэтэ: Аҕа дойду көмүскэлигэр куттал суох буолуутун хааччыйаҕыт

Таһаҕаһы тиэйии

Олунньу 20 күнэ. Айсен Николаев «Саха сирин тимир суоллара» хампаанньа генеральнай дириэктэрэ Василий Шимохины кытта таһаҕаһы тиэйиини уонна пассажирдар ахсааннарын элбэтиигэ туһуламмыт инфраструктура бырайыактарын уонна дьаһалларын олоххо киллэриини ырыттылар. 2022 сылга таһаҕаһы тиэ­йии 2021 сылы кытта тэҥнээтэххэ 16%, оттон пассажирдары тиэйии – 60% улааппыт.  «Джалинда-Мохэ» быра­йыак стратегическай суолталаах буолар. Манна бииргэ үлэлиир туһунан докумуоҥҥа Саха сирин уонна Амур уобалаһын былаастара Илиҥҥи экэнэмиичэскэй пуорумун кэмигэр илии баттаспыттара. Амур өрүһү туоратар массыына-тимир суол муостата Байкал-Амур Илиҥҥи полигонун уонна Транссибиир тимир суолун ноҕуруускатын чэпчэтиэҕэ. Ол түмүгэр Саха сириттэн 20 мөл. туонна кэриҥэ араас таһаҕас Кытайга тахсар кыахтаныаҕа.

Владимир Путин Туһаайыы этиитэ

Олунньу 21 күнэ. Ил Дархан Арассыыйа Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин Федеральнай Мунньахха Туһаайыы этиитигэр кытынна. Тэрээһин кэнниттэн Айсен Николаев дойду аҕа баһылыга эрэгийиэннэр социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыы бары хайысхаларыгар дьоһун оруолу ылыахтара диэн этиитигэр болҕомтону тарта. Саха сирэ Арассыыйа тэтимнээхтик сайдар, бырамыысыланнаска 10% үүнүүлээх эрэгийиэ­нэ буоларынан, сааҥсыйалартан уонна арҕаа судаарыстыбалар дойдубутун аһаҕастык утаралларыттан иҥнибэккэ, экэниэмикэ бөдөҥ тыылынан буолуоҕа.

Айсен Николаев дойду Бэрэсидьиэнэ Туһаайыыга ба­­йыаннай дьайыы бэтэрээннэригэр уонна олохтон туораабыт буойуннар дьиэ кэргэттэригэр аадырыстаах көмөнү оҥорууга судаарыстыбаннай пуон­да тэрийэр туһунан этиитин бэлиэтээтэ. Дойду баһылыга хас биирдии дьиэ кэргэҥҥэ социальнай үлэһит сыһыарылларыгар уонна эрэгийиэннэргэ барыларыгар пуонда салааларын тэрийэргэ сорудахтаата.

Херсон уобалаһын чөлүгэр түһэрии

Олунньу 22 күнэ. Ил Дархан Херсон уобалаһын губернатора Владимир Сальдоны уонна сенатор Константин Басюгу кытта көрүстэ. Салайааччылар эрэгийиэннэр экэниэмикэ, социальнай, култуура эйгэлэригэр бииргэ үлэлэһиилэрин, Саха сирэ Херсон уобалаһын экэниэмикэтин чөлүгэр түһэриигэ кыттыытын туһунан кэпсэттилэр. Херсоҥҥа оҥоһуллубут бородууксуйаны дойду үрдүнэн батардахха, уобалас тэрилтэлэригэр төһүү күүс буолуоҕа. Кэпсэтиигэ ураты болҕомто Саха сириттэн сулууспалыыр буойуннары өйөөһүн боппуруостарыгар уурулунна.

Аҕа дойдуну көмүскээччилэр күннэригэр

Олунньу 23 күнэ. Айсен Николаев «Судургу тылынан» диэн аудио-биэриитин саҥа таһаарыыта таҕыста. Олунньу бэлиэ түгэннэригэр: Аҕа дойдуну көмүскээччи күнүгэр, Cталинград кыргыһыытын 80 сылыгар, эдэр антифашистар уонна буойун-интерна­ционалистар кэриэстэбил күннэригэр ананна. Ил Дархан дьо­руойдар туһунан кэпсээтэ.

Наҕараадалары туттарыы

Олунньу 23 күнэ. Ил Дархан Аҕа дойдуну көмүскүү сылдьар байыаннай дьа­­йыы кыттыылаахтарыгар судаарыстыбаннай наҕараадалары туттарда. Судургута суох тургутуу кэмигэр эһиги кырдьык иһин Аҕа дойду көмүскэлигэр куттал суох буолуутун хааччыйаҕыт диэн эттэ. Хорсун быһыыларын иһин «Эр санаа» уордьанынан  Леонтий Докторов,  Айан Долгунов, Кирилл Шерстянников наҕа­раадаланнылар. Биһиги кэккэбитигэр суох Жаргал Занданов, Александр Зубко уонна  Евгений  Китчегясов  уордьаннара дьонноругар туттарылынна.

«Аҕа дойду иннигэр үтүөлэрин иһин» II истиэпэннээх  уордьан мэтээлинэн Лев Слепцов уонна  Георгий Федоров, «Хорсунун иһин»  мэтээлинэн  Константин Анисимов,  Илья  Делиграсов уонна  Суоһун Уохтаан Туолун-Уола наҕараадаланнылар.

Дьокуускай «Килбиэннээх үлэ куората»

Дойду «Кыайыы» тэри­йэр кэмитиэтин быһаарыытынан, Владимир Путин 2022 сыл сэтинньи 15 күнүнээҕи ыйааҕынан, Дьокуускайга «Килбиэннээх үлэ куората» аат иҥэриллибитэ. Бу түгэни бэлиэтиир тэрээһиҥҥэ Айсен Николаев куорат олохтоохторун бочуоттаах аат иҥэриллибитинэн уонна онно аналлаах стела бырайыага оҥоһуллубутунан эҕэрдэлээтэ. Киин куоракка  үрдүк ааты иҥэрии өрөспүүбүлүкэ 100 сыл­лаах  үбүлүөйдээх сылын биир ураты суолталаах түмүктээһининэн, бүтүн Саха сирин олохтоохторо Аҕа дойду сэриитигэр Улуу Кыайыыга киллэрбит сүҥкэн кылааттарын үрдүктүк сыаналааһын буоларын бэлиэтээтэ. Ил Дархан сорудаҕынан оҥоһуллар «Килбиэннээх үлэ куората» стела Кыайыы пааркатыгар туруоруллуоҕа.

Бүлүүгэ

Олунньу 24 күнэ. Айсен Николаев Бүлүү улууһугар үлэлээтэ. Муниципальнай тэриллии социальнай-экэнэмии­чэскэй сайдыытыгар сүбэ мунньаҕы ыытта. Ил Дархан Бүлүү улууһугар кэнники сылларга сайдыы тэтимнээхтик барарын, нэһилиэнньэ ахсаана  эбиллибитин бэлиэтээтэ. Итиэннэ улуус салалтатыгар, олохтоохторго байыаннай сулууспалаахтары уонна кинилэр дьиэ кэргэттэрин өйүүргэ үлэ тэрээһиннээхтик ыытылларыгар махтанна.

Аҕа баһылык доруобуйа харыстабылын бастакы сүһүөҕүн саҥатытыыга улахан үлэ ыытыллыбытын бэлиэтээтэ уонна бырабыыталыстыбаҕа доруобуйа харыстабылын тэрилтэлэрин каадырдарынан хааччыйыыны, нэһилиэнньэҕэ искэн уонна харах ыарыылаахтарга көмөнү оҥорууну кэҥэтиини хонтуруолга туталларыгар соруйда.

Ил Дархан күөх төлөнү киллэриигэ, бөһүөлэктэр икки ардыларыгар гаас ситимин тутууга кыттыгас үбүлээһини улуус бастакынан саҕалаабыт буолан, бу өрөспүүбүлүкэҕэ атыттарга үтүө холобур буоларын ыйда. Итинник үлэ ыытыллар буолан, сыл бүтүөр диэри бөһүөлэктэр икки ардыларыгар «Хампа-Эбэ» гаас ситимэ тардыллан бүтүөхтээҕин уонна бөһүөлэк иһинээҕи ситимҥэ үлэ саҕаланыахтааҕын иһитиннэрдэ.

Бу күн Бүлүү куоракка 990 миэстэлээх оскуоланы тутуу бырайыагын дьүүллэстилэр. 2024 уонна 2025 сылларга улуус­ка уонна өрөспүүбүлүкэҕэ суолталаах үбүлүөйдээх дааталар бэлиэтэнэллэр. Улуус баһылыга Сергей Винокуров уһулуччулаах судаарыстыбаннай диэйэтэл Гавриил Чиряев төрөөбүтэ 100, автономияны төрүттэспит уһулуччу­лаах судаарыстыбаннай диэ­йэтэл Степан Максимович Аржаков төрөөбүтэ 125 уонна Бүлүү куорат 390 сылларынан өрөспүүбүлүкэтээҕи тэрийэр кэмитиэти үлэлэтэр этиитин Айсен Николаев өйөөтө уонна өрөспүүбүлүкэ сайдыытыгар сүҥкэн кылааты киллэрбит ытык дьоммут бэлиэ сылларыгар бэлэмнэниини билиҥҥиттэн саҕалыыры ыйда.

Балыыһа комплексын бастакы уочарата аһылынна

Олунньу 25 күнэ. Айсен Николаев Бүлүүгэ балыыһа комплексын бастакы уочаратын арыйыы тэрээһинигэр кыттыыны ылла. Улуус олохтоохторо 90-с сыллартан саҥа балыыһаны туруорсубуттара. 2014 сылга маҥнайгы сыбаа­йалар түһэриллибиттэрэ уонна тутуу саҕаланан баран тох­тообута. 2018 сылга Ил Дархан Бүлүүгэ улуус баһылыга Сергей Винокуровтыын балыыһаны салгыы тутар барыйааннары дьүүллэспитэ. «Доруобуйа харыстабыла» национальнай бырайыак доруобуйа харыстабылын бастакы сүһүөҕүн саҥардыы бырагырааматын чэрчитинэн тутулунна. Комплекс бастакы уочаратыгар уопсай блоктаах уонна хирургия отделениелаах. Манна эндопротезирование эпэрээссийэтэ оҥоһуллар кыахтанна. Быйыл балыыһа иккис уочаратын тутуу саҕаланыаҕа. 2025 сылга комплекс барыта үлэҕэ киириэхтээх. Айсен Николаев киин балыыһа кэлэктиибигэр суһал көмө массыынатын сэртипикээтин туттарда.

Доруобуйа национальнай күнэ

Олунньу 26 күнэ. Ил Дархан Саха сирин олохтоохторун өрөспүүбүлүкэҕэ Доруобуйа национальнай күнүнэн эҕэрдэлээтэ. Эрэгийиэҥҥэ 2021-2030 сыллар Доруобуйа уон сылынан биллэриллибиттэрэ. Ый анараа өттүгэр Арктика улуустарыгар анал медиссиинэ көмөтүн оҥорууга саҥа пилотнай быра­йыак үлэтин саҕалаата. Саҥа балыыһалар Уус Маайаҕа, Чурапчыга, Хонууга, поликлиника Ытык Күөлгэ тутуллаллар. Федеральнай бүддьүөттэн доруобуйа харыстабылын салаатын үбүлээһин кээмэйэ үрдүүрэ ситиһилиннэ.

Доруобуйа национальнай күнүгэр анаан Айсен Николаев «Судургу тылынан» диэн саҥа видео-биэриитэ таҕыста. Саха дьоно чөл доруобуйалаах буолалларын хааччыйыы уонна чөл олоҕу пропагандалааһын — өрөспүүбүлүкэ бэлиитикэтин биир сүрүн хайысхатынан буолар диэн бэлиэтээтэ. Доруобуйа харыстабылын эбийиэктэрин тутуу, аныгы оборудованиенан хааччыйыы күүскэ ыытыллар. Ол эрээри Саха сирин хас биирдии олохтооҕо бэйэтин до­­руобуйатын туһугар эппиэти­нэстээхтик сыһыаннаһыахтаах диэн эттэ.

Афанасий Ноев.