Ил Дархан нэдиэлэтэ: Айсен Николаев үлэтин сүрүн түгэннэрэ

Ыам ыйын 6 күнэ. Ил Дархан дойду Үөрэҕин миниистирэ Сергей Кравцовы кытта Дьокуускайдааҕы кадетскай оскуолаҕа оҕолор хайдах үөрэнэллэрин, дьарыктаналларын көрдүлэр, «Аармыйа городога» диэн бэстибээлгэ сырыттылар. Ааспыт сылга оскуола интернаттаах саҥа куорпуһа «Үөрэхтээһин» национальнай бырайыагынан үлэҕэ киирэн, бары табыгастаах усулуобуйа тэриллибит. 14 саастарын туолбут кадеттарга Арассыыйа гражданинын пааспарын туттардылар.

Кадетскай оскуолаҕа сырыы кэмигэр Саха сириттэн анал байыаннай дьайыы кыттыылаахтара — Арассыыйа Дьоруойдарын ааттара иҥэриллибит алмаастар пааспардарын уонна куопуйаларын үөрүүлээх быһыыга-майгыга туттардылар. Быйыл Ил Дархан муус устар 22 күнүнээҕи ыйааҕынан барыта 11 дьоруой аата үйэтитиллибитэ. Алмаастары өрөспүүбүлүкэ күндү металларга уонна таастарга фондатыттан талбыттара.

Салгыы Айсен Николаев уонна Сергей Кравцов «Туймаада саллаата» мемориальнай комплекска уонна Саха снайперыгар пааматынньыкка сибэкки дьөрбөтүн уурдулар.

Ил Дархан уонна Үөрэх миниистирэ Саха политехническай лиссиэйгэ сырыттылар. Оскуола эбии тутуллубут дьиэтин көрдүлэр. 5,5 тыһ. кв. м. иэннээх эбийиэк саҥа үөрэх дьылыгар үлэҕэ киириэҕэ. Лиссиэйгэ үөрэнээччилэри идэҕэ туһаайан аҕыс хайысхаҕа — хайа бырамыысыланнаһыгар, тырааныспарга, энергетикэҕэ, тутууга уонна олох-дьаһах хаһаайыстыбатыгар, мэдиссиинэҕэ, агротехнологияҕа, сыыппара технологияларыгар, креативнай индустрияларга — үөрэтэллэрин көрдөрдүлэр. Сергей Кравцовка өрөспүүбүлүкэ иһигэр үлэлиир үөрэх бырайыактарын билиһиннэрдилэр – «Мин бастакы идэм», «Саха сирин эдэр олохтооҕун каартата» уонна «Продвижение+» үөрэтэр киини. Миниистир бырайыактары үрдүктүк сыаналаата уонна Саха сирин уопутун атын эрэгийиэннэргэ тарҕатарга эттэ.

Ил Дархан уонна Үөрэх миниистирин оробуочай көрсүһүүлэригэр дойду Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин көҕүлээбит национальнай бырайыактарын олоххо киллэрии чэрчитинэн үөрэх инфраструктуратын тупсарыы, ону тэҥэ Саха сирин куораттарын маастар-былааннарын сайыннарыы боппуруостарын дьүүллэстилэр. Эбии үөрэхтээһин уруоктарын нөҥүө патриотическай иитии бырагырааматын олоххо киллэрии саҥа кыахтарын туһунан кэпсэттилэр. Сергей Кравцов «Профессионалитет» федеральнай бырайыак чэрчитинэн кластеры тэрийиигэ 2026 сылга ыытыллар сүүмэрдээһиҥҥэ Дьокуускайдааҕы сибээс уонна информационнай технология кэллиэһин киллэрэр туһунан Айсен Николаев этиитин өйөөтө. Итиэннэ өрүттэр Дьокуускайга төрүт тыллар кииннэрин сайыннарыы туһунан кэпсэттилэр.

Ыам ыйын 7 күнэ. Ил Дархан «Дьокуускай – килбиэннээх үлэ куората» аарканы Кыайыы пааркатыгар арыйыыга кытынна. Айсен Николаев 2022 сыллаахха Владимир Путин Дьокуускайга «Килбиэннээх үлэ куората» ааты иҥэрэр туһунан ыйаахха илии баттаабытын санатта. 62 тыһ. тахса саха буойуоннара Аҕа дойду Улуу сэриитин фроннарыгар сэриилэспиттэрин, оттон тыылга уонунан тыһыынча киһи үлэлээбитин, Саха сирэ АЛСИБ киинэ буолан, тыһыынчанан сөмөлүөт фроҥҥа тириэрдиллибитин ким да умнуо суоҕа, манна үйэ тухары дьон-сэргэ кэлэн Улуу Кыайыыны уһансыбыт көлүөнэҕэ сүгүрүйүөҕэ диэн бэлиэтээтэ. Санатар буолахха, Саха сириттэн 59 тыһ. тыыл бэтэрээнэ «Аҕа дойду Улуу сэриитин сылларыгар килбиэннээх үлэтин иһин» мэтээлинэн наҕараадаламмыта.

Айсен Николаев Кыайыы пааркатыгар Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, аатырбыт снайпер-артиллерист, буойун-суруйааччы, учуутал, Чурапчы Алаҕар нэһилиэгиттэнг төрүттээх Гавриил Дмитриевич Протодьяконовка пааматынньык аһыллыытыгар кытынна.

Ыам ыйын 7 күнэ. Ил Дархан Араадьыйа уонна сибээс салаатын үлэһиттэрин күнүгэр Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа, биллиилээх суруналыыс Николай Алексеевич Кондаков пааматынньыгар сибэкки дьөрбөтүн уурууга кытынна. Николай Кондаков аатынан Ил Дархан бириэмийэтин «Саха» ГТРК дириэктэрэ Ирина Гоголеваҕа туттарда. Николай Кондаков фронтан төннөн кэлэн, олоҕун өрөспүүбүлүкэ тэлэбиидэнньэтин, араадьыйатын сайдыытыгар анаабыта, төрөөбүт дойдуга таптал, бэриниилээх буолуу, килбиэннээх үлэ холобурун көрдөрбүтэ диэн Айсен Николаев бэлиэтээтэ.

Ыам ыйын 7 күнэ. Ил Дархан Кыайыы болуоссатыгар «Өйдөбүнньүк чүмэчитэ» аахсыйаҕа кытынна. «Элбэх омуктаах Сэбиэскэй норуот кыайыыны уһансыбытын, биһиги көҥүл Арассыыйаҕа олорорбут туһугар 27 мөл. тахса киһи олоҕун толук уурбутун кэриэстээн муһуннубут, билигин биһиги буойуннарбыт фашизмы утары хорсуннук охсуһаллар, уоттаах сэрии кыттыылаахтарын өйдөөн-санаан чүмэчи уура кэлэр дьон баарын тухары биһиги дойдубут өрүү кыайыылаах-хотуулаах тахсарыгар эрэнэбин», — диэн мустубут дьоҥҥо туһаайан эттэ.

Ыам ыйын 8 күнэ. Айсен Николаев уонна Арассыыйа Үөрэҕин миниистирэ Сергей Кравцов «Россия – мин историям» историческай паарка уонна «Үлэ кыбаартала» креативнай кластер үлэлэрин билистилэр. Россия Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин сорудаҕынан тэриллибит, Улуу Кыайыы 80 сылыгар ананар «Умнарга быраап суох» диэн мультимедийнай быыстапканы көрдүлэр. Үлэ кыбаарталыгар резиденнэр киинэ, ойуулук, сыыппара быһаарыыларын бырайыактарын туһунан кэпсээтилэр. Ураты болҕомтону «Экстра Синема» дьоҕус саалаларга киинэ көрдөрөр олохтоох технологияҕа уурдулар.

Ыам ыйын 8 күнэ. Өрөспүүбүлүкэ баһылыга саха норуотуттан бастакынан Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа Федор Кузьмич Попов пааматынньыгын уонна кини аатынан искибиэр арыллыытын тэрээһинигэр кытынна. Федор Кузьмич Попов кылгас, ол эрээри чаҕылхай олоҕу олорбутун, кини хорсун быһыыта барыбытыгар Ийэ дойдуга муҥура суох бэриниилээх буолуу үрдүктэн үрдүк холобурунан буоларын, Кыайыы уонна эйэ туhугар эдэр олоҕун толук уурбута үйэлэргэ өлбөөдүйбэтин бэлиэтээтэ. Айсен Николаев Саха сиригэр Дьоруой аатын үйэтитиигэ элбэх үлэ ыытылларын туһунан эттэ.

Ыам ыйын 8 күнэ. Ил Дархан Дьокуускайга Доҕордоһуу болуоссатыттан саҕалаан Орджоникидзе болуоссакка диэри «Кыайыы проспега» диэн бырайыак чэрчитинэн ыытыллыбыт тэрээһиннэри көрдө. Оскуола оҕолоро, устудьуоннар, үлэ кэлэктииптэрэ, бэтэрээннэр түмсүүлэрэ, үҥкүү ансаамбыллара, барыта 11 тыһ. тахса киһи «Кыайыы вальсын» биир тэҥник хамсанан толордо. Элбэх араас былаһааккаҕа кэнсиэрдэр, быыстапкалар уонна да атын тэрээһиннэр ыытылыннылар. Айсен Николаев араас көлүөнэ дьон бары өрө көтөҕүллэн, дойдубут сүрүн бырааһынньыгын бэлиэтии түмсүбүтүн туһунан эттэ.

Ыам ыйын 9 күнэ. Ил Дархан Саха сирин олохтоохторун Аҕа дойду Улуу сэриитигэр Кыайыы 80 сылынан эҕэрдэлээтэ. Өстөөх кыргыһыы хонуутугар биһиги дьоммут сөҕүмэр дьоруойдуу быһыытыгар, тыылга күнү-түүнү аахсыбат үлэтигэр кэтиллибитэ, халабырдьыттары утары охсуһууга бэйэни харыстаммат буолуу маннык холобурун икки атахтаах өссө билэ илигэ, аан дойдуну нацизмтан босхолуурга, Ийэ дойдубут көҥүлүн уонна тутулуга суох буолуутун туһугар эрэйи-муҥу эҥэринэн тэлэн Кыайыыны аҕалбыт аҕа көлүөнэбитинэн биһиги муҥура суох киэн туттабыт диэн бэлиэтээтэ. Бу бырааһынньык күн ураты махталбытын Ийэ дойдуларын саа-саадах тутан көмүскүү сылдьар анал байыаннай дьайыы байыастарыгар – кыайбыт көлүөнэ сиэннэригэр уонна хос сиэннэригэр аныыбыт диэн эҕэрдэҕэ этиллэр.

Ыам ыйын 9 күнэ. Айсен Николаев Арассыыйа Дьоруойа, муора пехотатын десантнай-штурмалыыр подразделениетын хамандыыра, гвардия подполковнига Дмитрий Куценконы кытта көрүстэ. Өлүөхүмэттэн төрүттээх дьоруой Саха сиригэр уоппускатыгар кэллэ. Кини сулууспатын туһунан кэпсээтэ, былааннарын үллэһиннэ, Ил Дархаҥҥа көмөтүн уонна өйөбүлүн иһин махтанна. Ил Дархан Дмитрийгэ саха быһаҕын туттарда.

Ыам ыйын 9 күнэ. Ил Дархан Дьокуускайга Кыайыы болуоссатыгар «Кыайыыны аҕалбыт буойуннар» монумеҥҥа уонна Умуллубат уокка сибэкки дьөрбөтүн уурда. Тэрээһин кыргыһыы хонуутугар охтубут саллааттары, концлааҕырдарга эрэйи-сору билбит, сураҕа суох сүппүттэри, Кыайыыга диэри тиийбэтэх дьону санаан, чуумпуруу мүнүүтэтиттэн саҕаланна. Айсен Николаев Улуу Кыайыы 80 сылыгар анаммыт үөрүүлээх миитиҥҥэ мустубут дьону, байыаннай-патриотическай параад кыттыылаахтарын эҕэрдэлээтэ. Тэрээһиҥҥэ Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылаахтара Мартын Герасимович Григорьев, Кирилл Егорович Павлов, Наум Трифонович Слепцов, Петр Константинович Яковлев, тыыл бэтэрээннэрэ, Арассыыйа Дьоруойдара, анал байыаннай дьайыы байыастара кытыннылар. Ил Дархан этиитигэр билигин Саха сиригэр 9 фронтовик — Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, блокадаламмыт Ленинград 11 олохтооҕо, концлааҕырга сылдьыбыт 4 киһи, 1407 тыыл бэтэрээнэ уонна 12 тыһыынча сэрии оҕото олорорун бэлиэтээтэ. Кыайыыны аҕалбыт көлүөнэҕэ биһиги махталбыт муҥура суох, бу күн ураты махталбытын Ийэ дойдуларын саа-саадах тутан көмүскүү сылдьар анал байыаннай дьайыы байыастарыгар – кыайбыт көлүөнэ сиэннэригэр уонна хос сиэннэригэр аныыбыт диэн эттэ.

Ыам ыйын 9 күнэ. Айсен Николаев Улуу Кыайыы 80 сылыгар анаммыт «Өлбөт үйэлээх полк» патриотическай аахсыйаҕа кытынна. Кини эһэтэ, Сталинграды көмүскээбит буойун, пулеметчик, олоҥхоһут, тойуксут Андрей Титович Титаров мэтириэтин тутан хаамта. Быйыл «Өлбөт үйэлээх полк» киин куоракка кэнники сылларга тохтобул кэнниттэн ыытыллынна, 50 тыһыынчаттан тахса киһи сэлэлии хаамта.

Ыам ыйын 9 күнэ. Айсен Николаев эрэгийиэҥҥэ бастакынан Ийэ дойдуну көмүскээччилэргэ анаммыт Храмы сибэтии гынар сиэргэ-туомҥа кытынна. Архиепископа Роман Ил Дархаҥҥа көмөтүн иһин махтанна. Храм аттыгар Ийэ дойду иһин кыргыһыыга олохторун толук уурбут уолаттардаах ийэлэргэ монумент туруоруохтара.

Күндү Саха сирин олохтоохторо! Сайын тыына биллэн, халаан уута ааһар, сааскы булт кэмнэригэр сэрэхтээх буолуоҕуҥ, айылҕабытыгар харыстабыллаахтык сыһыаннаһыаҕыҥ!

Афанасий Ноев.