Ил Дархан нэдиэлэтэ: Айсен Николаев үлэтин сүрүн түгэннэрэ

Алтынньы ый 20 күнэ. Ил Дархан «Арктика» атыы-логистика хампаанньатын «Арктика амтана» диэн кэнсиэрбэ оҥорор саҥа сыаҕын үлэтин көрдө. Бу тэрилтэ олохтоох тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын, ол иһигэр Арктика улуустарыттан хомуллар сир аһын астыыр-таҥастыыр уонна тиэйэр-таһар тиһик суолталаах сүһүөҕүнэн буолуоҕа диэн бэлиэтээтэ. Сир аһын Арктика улуустарыттан, ол иһигэр Өймөкөөнтөн уонна Эдьигээнтэн аҕалыахтара. Хоту улуустарга ону тэҥэ илин эҥэр аграрийдарын астаммыт-таҥастаммыт бородууксуйалара тиийиэҕэ. Сыах сылга 250 тыһ. бааҥка эт кэнсиэрбэтин оҥорор кыамталаах. 2025 сыл бүтүөр диэри 55 тыһ. бааҥка кэнсиэрбэни оҥорон таһаарар былааннаахтар. Сылга 120 тыһ. оҕуруот аһын уонна сир аһын кэнсиэрбэлэрин оҥоруохтаахтар. Бородууксуйа кэлим хаачыстыба хонтуруолун ааспыт, ыстандаарка эппиэттиир.

Алтынньы ый 20 күнэ. Айсен Николаев Ил Дархан уонна Бырабыыталыстыба дьаһалтатын, Бырабыыталыстыба салалтатын кытта былаанныыр мунньаҕар чугастааҕы кэмҥэ соруктары туруорда. Үрдүк технологиялаах мэдиссиинэ көмөтүн оҥоруу боппуруостарыгар туспа тохтоото. Кэлиҥҥи сылларга туруоруллубут үрдүк технологиялаах мэдиссиинэ тэрилин сөптөөхтүк, тохтобула суох үлэлэтэри хааччыйарга ыйда. Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтэ сервиснэй дуогабардар нөҥүө тэриллэр туруктаах, хаачыстыбалаах буолууларын хааччыйыахтаах. Итиэннэ респираторнай инфекцияны сэрэтии үлэтин, быһыы биэриини күүһүрдэргэ сорудахтаата. Саха сиригэр былааннаммыт вакцина 100% тиэрдиллибит.

Алтынньы ый 20 күнэ. Ил Дархан Ил Түмэн салалтатын уонна сис кэмитиэттэрин бэрэссэдээтэллэрин кытта оробуочай көрсүһүүтүгэр 17-с уочараттаах пленарнай мунньахха бэлэмнэнии боппуруостарын көрдүлэр. Айсен Николаев дьокутааттары кытта сокуон көҕүлээһиннэрин, ол иһигэр Төрүт сокуоҥҥа уларытыылары, эбиилэри киллэрии, нолуок бэлиитикэтин туһунан сокуоҥҥа уларытыылары киллэрии, Саха Өрөспүүбүлүкэтин 2026 сылга уонна 2027-2028 сылларга былааннаах кэмнэригэр судаарыстыбаннай бүддьүөтүн туһунан сокуон барылларын ырыттылар. Ил Дархан Төрүт сокуоҥҥа киллэриллэр уларытыылар Төрүт сокуон уонна федеральнай сокуоннар икки ардыларыгар араастаһыылары туораталларын бэлиэтээтэ. Нэһилиэнньэ иннигэр социальнай эбэһээтэлистибэлэри толоруу судаарыстыбаннай бүддьүөтү ылыныыттан тутулуктаах, 2026 сылга тыа хаһаайыстыбатын үбүлээһин быйылгы таһымҥа хаалыаҕа диэн эттэ.

Алтынньы ый 20 күнэ. Ил Дархан өр сылларга өрөспүүбүлүкэ улуустарын салайбыт муниципальнай сулууспа бэтэрээннэрин кытары көрүстэ. Өрөспүүбүлүкэ Төрүт сокуонугар олохтоох бэйэни салайыныыны тэрийиигэ уларытыылар боппуруостарын ырыттылар. Айсен Николаев 33 №-дээх федеральнай сокуон ирдэбилин учуоттаан, муниципальнай тэриллиилэр баһылыктарын талыы тиһигин уларытарга этиллэрин туһунан иһитиннэрдэ. Ол курдук, куорат уокуруктарын уонна муниципальнай оройуоннар баһылыктарын Ил Дархан киллэрбит хандьыдааттарыттан бэрэстэбиитэллээх уорган талыаҕа. Оттон нэһилиэктэр уонна куорат баһылыктарын куонкурус хамыыһыйата киллэрбит хандьыдааттарыттан бэрэстэбиитэллээх уорган талыаҕа. Маннык ньыма былаас бары уорганнарын хардарыта бииргэ үлэлээһиннэрин бөҕөргөтөрүн Айсен Николаев бэлиэтээтэ. Судаарыстыбаннай муниципальнай сулууспа бэтэрээннэрэ өрөспүүбүлүкэ Төрүт сокуонугар уларытыылары киллэриини уонна муниципалитеттар баһылыктарын талыы бэрээдэгин саҥардыыны өйөөтүлэр.

Алтынньы ый 21 күнэ. Ил Дархан «Быһа кэпсэтии» биэрии аһаҕас эпииригэр өрөспүүбүлүкэ олохтоохторуттан киирбит боппуруостарга хоруйдаата. Арассыыйа регионнара хоту таһаҕаһы тиэйиини үбүлээһин бэрээдэгин чочуйарга этии киллэрбиттэрин туһунан эттэ. Бастатан туран, казначейскай кирэдьиит биир сылга буолбакка, үс сылга диэри болдьоххо бэриллэрэ, итиэннэ ити сыалга көрүллэр федеральнай үп кээмэйин элбэтии тоҕоостооҕун туһунан этиллэр.

Саха сирин 2026 сыллааҕы судаарыстыбаннай бүддьүөтэ социальнай хайысхатын тутуһуоҕа, ити өрөспүүбүлүкэ олохтоохторун иннигэр эбэһээтэлистибэни толору толорор кыаҕы биэриэҕин туһунан Айсен Николаев  бэлиэтээтэ. «Кэккэ улахан суолталаах социальнай хайысхаларга, бастатан туран, хамнаһы үрдэтиигэ ороскуоту улаатыннардыбыт, хамнас алын кээмэйэ 20%-нан 67 тыһ. солк. диэри уулаатыаҕа, туһааннаах үп бүддьүөт бырайыагар номнуо бастакы ааҕыыга толору киирбитэ», — диэн эттэ.

Ил Дархан «Синергия Арктики» бырайыак 2026-2028 сылларга олоххо киирэрин, онно анаан элбэх үп-харчы көрүллүөҕүн, федеральнай үбүлээһин 5 млрд тахса солк. — 50%-ҥа тэҥнэһиэҕин иһитиннэрдэ. Оптоволокно тыһыынчанан килэмиэтирдээх линиятын оҥоруохтара. Бырайыак Саха сирин Арктикатыгар 61 нэһилиэнньэлээх пууну хабыаҕа.

Алтынньы ый 22 күнэ. Ил Дархан  VII ыҥырыылаах Ил Түмэн уочараттаах 14-с пленарнай мунньаҕар кытынна. Манна Саха Өрөспүүбүлүкэтин Конституциятыгар киирэр уларыйыылары көрдүлэр уонна ылыннылар.

Айсен Николаев үөрэхтээһин эйгэтигэр Төрүт Сокуон 22-с ыстатыйатыгар оҕо 11 кылааһы үөрэнэн, толору орто үөрэҕи ыларыгар төрөппүттэр эбээһинэстэрэ суруллубута, ол эрээри бу 9 кылаас кэнниттэн оҕо кэллиэскэ уонна училищеҕа киирэрин хааччахтыыр, киирбит уларытыы оҕо 9-с кылаас кэнниттэн кэллиэскэ киирэн, анал идэни ыларыгар кыаҕы биэрэрин эттэ. Уларытыылар оҕо босхо үөрэнэр быраабын быспаттарын, төрөппүт оҕотун 9 кылааһы бүтэрэрин хааччыйыахтааҕын, онтон 9 кылаас кэнниттэн салгыы 11 кылааһы бүтэриэр диэри үөрэнэрин дуу, эбэтэр орто анал үөрэххэ киирэрин дуу оҕо төрөппүттэрин кытта бэйэлэрэ талалларын туһунан бэлиэтээтэ. Толору орто үөрэхтээһин судаарыстыбанан «Үөрэхтээһин туһунан» федеральнай сокуонунан мэктиэлэнэр.

Төрүт сокуон 72-с ыстатыйатыгар уларытыыларга олоҕуран, Ил Дархан Саха сирин сыаналаах металлар уонна сыаналаах таастар судаарыстыбаннай пуондаларын баайын-дуолун харайыыны, тэрийиини уонна туһаныыны хааччыйар, сыаналаах металлары уонна таастары батарыыга быһаарыылары ылынар. Айсен Николаев федеральнай сокуонунан Саха сирин баһылыгар бу боломуочуйалар хайы-үйэ баалларын, онон Төрүт сокуоҥҥа уларытыылар дьиҥнээх баар балаһыанньаҕа сөп түбэһиннэрэр туһугар киирбиттэрин бэлиэтээтэ. Судаарыстыбаннай пуонда баайын атыылааһын өрөспүүбүлүкэ судаарыстыбаннай бүддьүөтүн нөҥүө ааһар, батарыыттан ылыллыбыт үп-харчы толору кээмэйинэн бүддьүөккэ киирэр.

Алтынньы ый 23 күнэ. Айсен Николаев «Универсальнай университет» (Universal University) үрдүк үөрэх тэрилтэтин дириэктэрэ Афанасий Саввины кытта оробуочай көрсүһүүтүгэр өрөспүүбүлүкэ креативнай кыаҕын сайыннарыы боппуруостарын дьүүллэстилэр. Ил Дархан Афанасий Саввиҥҥа Саха сирин сайдыытын Корпорациятын генеральнай дириэктэрин дуоһунаһыгар таһаарыылаах үлэтин иһин махтанна уонна дойду биир саамай бөдөҥ уонна түргэнник сайда турар айар-тутар үрдүк үөрэҕин кыһатыгар саҥа саҕалааһыннарыгар ситиһиилэри баҕарда. Айсен Николаев Афанасий Саввин салайыытынан корпорация Саха сирин саҥаны киллэрэр уонна айар-тутар сайдыытын экосистиэмэтин сүрүн сорҕото буолбутун, «Үлэ кыбартаала» кластер курдук бөдөҥ бырайыактар олоххо киирбиттэрин түмүгэр, өрөспүүбүлүкэ дойдуга айар индустриялары сайыннарыыга биир бастыҥ буолбутун бэлиэтээтэ.

Алтынньы ый 24 күнэ. Ил Дархан норуот уһулуччулаах маастара, П.А.Ойуунускай аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата, Саха сирин Духуобунаһын академиятын академига, култуура үтүөлээх үлэһитэ, Саха сирин уонна Таатта улууһун бочуоттаах гражданина Борис Федорович Неустроев-Мандар Уус 80 сааһыгар анаммыт «Мандар Уус суола» хартыынатынан оҥоһуллубут көбүөрдэри атыылааһыҥҥа аахсыйа ыытылларын иһитиннэрдэ. Атыыттан киирбит үп барыта Таатта улууһун Баайаҕа сэлиэнньэтигэр «Мандар Уус» этнологическай түмэл комплексын тутууга ыытыллыаҕа. «Маннык көбүөрү атыыласпыттартан биирдэстэринэн буолбуппуттан уонна түмэл улахан эйгэтин тэрийэргэ тус кылааппын киллэрбиппиттэн үөрэбин», — диэн бэлиэтээтэ.

Санатар буоллахха, Мандар Уус 80 сааһын туолла. «Борис Федорович — саха төрүт үгэһэ, култуурата, эйгэтэ тирэхтээх буоларыгар олоҕун бүтүннүү анаабыт ытык киһибит. Кини көнө-сэмэй майгыта, дириҥ билиитэ биһиэхэ бука барыбытыгар үтүө холобур буолар», – диэн эҕэрдэ тылыгар бэлиэтээбитэ.

Күндү Саха сирин олохтоохторо! Алтынньы ый түмүгэр сыыйа-баайа кэлэн, кыһыҥҥы олох хаамыытыгар киирэр кэммитигэр бэйэбит турукпутун бөҕөргөтөн, чөл, доруобай, этэҥҥэ буолуоҕун.

Афанасий Ноев