Ил Дархан нэдиэлэтэ: Эдьигээҥҥэ оптика утаҕа тиэрдиллиэ

Дьиэ кэргэн күнэ

Ыам ыйын 15 күнэ. Ил Дархан Саха сирин олохтоохторун Аан дойдутааҕы дьиэ кэргэн күнүнэн эҕэрдэлээтэ. Өрөспүүбүлүкэҕэ элбэх оҕо­лоох 34 тыһ. дьиэ кэргэн баар, олорго 118 тыһ. оҕо иитиллэр. Кинилэргэ куруутун улахан болҕомто ууруллар. 2011 сылтан саҕалаан өрөспүүбүлүкэтээҕи «Дьиэ кэргэн» диэн Ийэ хапытаала үһүс уонна онтон кэлин төрөөбүт оҕолорго бэриллэр. Саха АССР тэриллибитэ 100 сыллаах үбүлүө­йүгэр анаммыт «Үйэ оҕолоро» диэн 100 тыһыынча солкуобай кээмэйдээх хапытаалы төлөөһүн өссө биэс сылга уһатылынна.  2023 сыл ыам ыйын 1 күнүгэр диэри бу хапытаалы туттарыы туһунан 13 тыһ. тахса быһаарыы ылыллыбыт. Бу сыл бастакы түөрт ыйыгар Саха сиригэр номнуо 3 589 оҕо төрөөтө, олортон — 1 824 уол, 1765 кыыс. Дьиэ кэргэни өйөөһүн үлэтэ өрөспүүбүлүкэҕэ салгыы ыытыллыаҕа диэн Айсен Николаев бэлиэтээтэ.

Сири-уоту тупсарыы

Айсен Николаев уопсас­тыбаннай сири-уоту тупсаран оҥорууга эбийиэктэри талыы Бүтүн Арассыыйатааҕы куоластааһыныгар кытынна. Элбэх куолаһы ылбыт быра­йыактар эһиил олоххо киириэхтэрэ. Саха сирин олох­тоохторо көхтөөхтүк кытталларын, быйыл да түмсүүлээхпитин көрдөрүөхпүт диэн Ил Дархан бэлиэтээтэ. 21 нэһи­лиэнньэлээх пууҥҥа 50 быра­йыактан бастыҥнары быһаарыахтара. Ол иһигэр – болуоссаттар, биэрэк кытыытынааҕы дьон сынньанар сирэ, пааркалар, аллеялар, искибиэрдэр.

Сэттэ дьаһал

Ыам ыйын 17 күнэ. Ил Дархан стратегическай суолталаах сэттэ дьаһал олоххо киириитин көрдө. Түмүгү таһаарар уонна саҥа соруктары туруорар кэм кэлбитин ыйда. Инновация уонна сыыппара сайдыытын дьаһала көдьүүстээхтик олоххо киирэрин бэлиэтээтэ. Инники сайдыы хайысхаларын чопчулуурга тас уонна ис эйгэлэргэ буола турар сүҥкэн уларыйыылар учуоттаныахтаахтар. Өрөспүүбүлүкэ былааннара дойду стратегическай тосхоллоругар сөп түбэһиэхтээхтэр. Дьаһаллар олоххо киирэллэрин кэтээн көрүү уонна хонтуруоллааһын методиката, көрдөрүүлэрин тэҥнээһин тупсуохтаах.

«Синергия Арктики» бырайыак

Айсен Николаев «Синергия Арктики» бырайыагы олоххо киллэрии боппуруостарын көрдө. Бырабыыталыстыбаҕа уонна «Арктиктелеком» хампаанньаҕа быйыл волоконнай-оптическай сибээс ситимин Эдьигээҥҥэ диэри тириэр­дэргэ сорудах туруорда. Бүлүү улууһун Хаҕын нэһилиэгиттэн оптика (ВОЛС) ситимин Эдьигээн улууһун киинигэр диэри тардыыга Бэстээх, Баахынай нэһилиэктэрэ хабыллыахтара. Айсен Николаев үбүлээһини өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүгэр уларытыыны киллэриигэ көрөргө бырабыыталыстыбаҕа сорудахтаата.

Экэниэмикэ сайдыытын хааччыйыы

Ыам ыйын 18 күнэ. Ил Дархан эрэгийиэн экэниэмикэтин сайдыытын хааччы­йар суһал ыстаап мунньаҕын ыытта. «Үлэ көдьүүһэ» нацио­нальнай бырайыакка кыттар тэрилтэлэргэ чэпчэтиилээх сойуом биэриитин боппуруоһун көрдүлэр. Сойуом тэрилтэ­лэргэ үлэ көдьүүһүн үрдэтии­гэ тутталларыгар тус сыаллаах бэриллиэҕэ. Онуоха анаан кэлэр сылга 100 мөл. солк. көрөргө Айсен Николаев сорудахтаата уонна сойуом бэриллэр мэхэньиисимин сиһилии оҥорорго эттэ. Маны тэҥэ федеральнай бүддьүөттэн 3% бэриллэр анал казначейскай кирэдьииккэ сайаапкаҕа киирэр эбийиэктэри ырыттылар. Дьокуускай 17-с кыбартаалыгар успуорт сааланы уонна 240 миэстэлээх оҕо саадын, үс тупсаран оҥоруу эби­йиэгин тутуутун, Нерюнгритааҕы киин балыыһа хапытаалынай өрөмүөнүн киллэрэргэ быһаардылар.

Ыйытыыларга хоруйдааһын

Айсен Николаев «Россия 24» ханаалыгар ГТРК «Саха» «Быһа кэпсэтии» биэриитигэр ыйытыыларга хоруйдаата. Байыаннай дьайыыга кыттар биир дойдулаахтарбытыгар тустаах тиэхиньикэни, тэрили салгыы ыытабыт диэн эттэ. Улуу Кыайыы күнүнэн ас наборун тиэрдибиттэрэ, ыһыах кэмигэр эмиэ ыытыахтара. Ил Дархан дойдубутугар судургута суох кэмҥэ өрөспүүбүлүкэбит элбэх омуктаах норуотун итэҕэлин күүһүн көрдөрүөхтээхпит, онон Туймаада ыһыаҕа бэс ыйын 24 уонна 25 күннэригэр уонна Олоҥхо ыһыаҕа Өймөкөөн улууһугар от ыйын 1-2 күннэригэр ыытыллыаҕа диэн бэлиэтээтэ. Саха сиригэр ойуур баһаарын бохсууга «Росгидромет» зондировщик-сөмөлүөтэ үлэлиэҕэ. Бэс ыйын саҕаланыыта ойуур баһаарыгар үлэлииргэ анаан оҥоһуллубут «Полярные авиалинии» хампаанньа сөмөлүөтэ кэлиэҕэ. Маны таһынан өрөспүүбүлүкэҕэ хаарбах ­дьиэттэн көһөрүү чопчу бы­­лаан быһыытынан баран иһэрин туһунан кэпсээтэ. Быйыл уонна онтон кэлэр сылларга болҕомто улуустарга уурулларын эттэ. Саха сирин үрдүнэн барыта 30,8 тыһ. тахса киһи көһүөхтээх. Онтон 85% саҥа дьиэлэммит.

Мииринэйгэ

Ил Дархан Мииринэйгэ политиэхиньиичэскэй лиссиэй саҥа спортивнай саалатын бастакы сыбаайата түһүүтүн тэрээһинигэр кытынна. Эбийиэк Уһук Илин федеральнай уокуругун эрэгийэннэрин экэнэмиичэскэй үүнүүлэрин киинин социальнай сайдыытын былаанын чэрчитинэн тутуллар. Иэнэ – 2 тыһ. тахса кв. м. Аныгы спортивнай тэриллэрдээх универсальнай уонна оонньуур саалалардаах буолуоҕа.

«АЛРОСА»  актыыбын мунньаҕар

Ыам ыйын 19 күнэ. Айсен Николаев «АЛРОСА» хампаанньа хаһаайыстыбаннай актыыбын мунньаҕар кытынна. Ааспыт сыл түмүктэрин таһаардылар уонна инники былааннары ырыттылар. 2022 сылга сааҥсыйа үрдүнэн бары хайысхаҕа үлэ тохтообокко баран, былаан туолбут, сорох көрдөрүүлэр, ол иһигэр алмааһы хостооһун караа­тынан кээмэйэ улааппыттар. Хамнас сылга иккитэ үрдээбит, өрөспүүбүлүкэ иннигэр бары эбэһээтэлистибэни толорбуттар. Ил Дархан ал­­мааһы хостуур салааҕа өҥөтүн, Саха сирин социальнай-экэнэмии­чэскэй сайдыытыгар кы­­лаатын иһин, өрөспүүбүлүкэ «Хотугу сулус» уордьанынан бырабылыанньа генеральнай ди­­риэктэринэн үлэлээбит Сергей Иванову наҕараадалаата. Кини алта сыл салайар кэмигэр хампаанньа аан дойдуга алмааһы хостооһуҥҥа инники күөҥҥэ сүҥкэн хардыыны оҥорбутун бэлиэтээтэ. Айсен Николаев 2018 сылтан Саха сирин 12 тыһ. тахса олохтооҕо үлэҕэ киирбитин, 65 млрд солк. тахса үп социальнай бырайыактара туһаайыллыбытын, 2021 сылга хаһааҥҥы­тааҕар да элбэх дивиденд киирбитин туһунан эттэ.

ТЭС тутуутун боппуруоһун көрүү

Ил Дархан Мииринэйгэ оробуочай сырыытын чэрчитинэн Ленскэй улууһугар саҥа ТЭС тутуутун боппуруостарын көрдө. «Новоленскай» ТЭС икки энергоблоктан таҥыллыаҕа, күүһэ 550 Мвт тэҥнэ­һиэҕэ. Электростанция 2028 сылга үлэҕэ киириэхтээх. Илиҥҥи полигон тутуутун иккис түһүмэҕин, Бодойбо оройуонун хааччыйыаҕа. Мииринэй уонна Ленскэй улуустарыгар саҥа үлэ миэстэлэрин таһаарыаҕа. Мунньахха эбийиэги гааһынан хааччыйыы, тутуу матыры­йаалларын тиксэрии, хаһаас уматыгы харайыы уо.д.а. боппуруостарга тохтоотулар.

Полярник күнэ

Ыам ыйын 21 күнэ. Айсен Николаев Саха сирин олох­тоохторун Полярник күнүнэн эҕэрдэлээтэ. Бырааһынньык бэлиэтэммитэ 10 сыл буол­бут. Дойдуга Арктиканы са­­йыннарыы стратегията олоххо киирэрин, онуоха Саха сирэ бастакынан 2035 сылга диэри Арктиканы сайыннарыы ха­­йысхаларын торумнаабытын бэлиэтээтэ. Бары дьаһаллар хотугу сири олорорго, үлэлииргэ уонна үүнэр көлүөнэни сайыннарарга табыгастаах, тупсаҕай оҥорууга туһуланаллар диэн бэлиэтээтэ.

Күндү Саха сирин олохтоохторо, барыгытын сайын кэлбитинэн эҕэрдэлиибин, Ньукуолун биһиэхэ ураты суолталаах Сайылык күнүн кытта түбэспитэ мээнэҕэ буолбатах. Үгэс быһыытынан кус миинин иһэн, алаадьылаан күүппүт кэммитин көрүстүбүт. Уйгулаах-быйаҥнаах сайын буоллун.