Ил Дархан нэдиэлэтэ: Хас биирдии дьиэ кэргэҥҥэ ураты болҕомто

Сенатордары уонна дьокутааттары кытта

Алтынньы 31 күнэ. Айсен Николаев Саха сириттэн сенатордар Александр Акимовы, Егор Борисовы уонна Госдуума дьокутааттара Галина Данчикованы, Юрий Григорьевы кытта көрсүһүүтүгэр бииргэ үлэлээһин тутаах соруктарын туһунан кэпсэттилэр. Байыаннай сулууспалаахтарга уонна кинилэр дьиэ кэргэттэригэр көмө оҥорууну сүрүннүүр киин үлэтигэр сенатордар уонна дьокутааттар кыттыылара федеральнай таһымҥа өйөбүл боппуруоһун быһаарыы көдьүүһүн үрдэтиэҕэ. Маны таһынан, кэлэр сылга дойду бүддьүөтүгэр уонна өрөспүүбүлүкэ судаарыстыбаннай бырагыраамаларын үбүлээһиҥҥэ тохтоотулар.

Планерка

Сэтинньи 1 күнэ. Ил Дархан нэдиэлэ аайы ыытар былаанныыр мунньаҕар бырабыыталыстыбаҕа байыаннай сулууспалаахтар дьиэ кэргэттэригэр төлөбүрү тиэрдиини, атын өйөбүлү оҥорууну тэтимирдэргэ сорудахтаата. Онуоха туһааннаах биэдэмэстибэлэргэ муниципалитеттары кытта бииргэ үлэлээһини күүһүрдэргэ эттэ. Уопсастыбаннай тэриллиилэри, байыаннай сулууспалаахтар дьоннорун кытта үлэни, госпиталларга эмтэнэр байыастарга көмөнү тиһигин быспакка ыытар туһунан бэлиэтээтэ.

Өрөспүүбүлүкэ кэлэр сыллааҕы бүддьүөтүн Ил Түмэн иккис ааҕыытыгар бэлэмнээһиҥҥэ болҕомтону социальнай эйгэҕэ, тыа хаһаайыстыбатыгар  уурарга эттэ.

Өрөспүүбүлүкэҕэ социальнай эбийиэктэри тутууга эбии федеральнай үбүлээһин көрүллүбүтүн туһунан иһитиннэрдэ. Биир кэлим Уһук Илиҥҥи субсидия чэрчитинэн кэлэр үп көмөтүнэн Горнай улууһугар Атамайдааҕы сынньалаҥ киинин уонна Үөһээ Бүлүүгэ Барахов аатынан култуура киинин тутуу саҕаланыаҕа диэн эттэ.

Байыаннай сулууспалаахтарга өйөбүл

Сэтинньи 1 күнэ. Айсен Николаев байыаннай сулууспалаахтар дьиэ кэргэттэригэр биир кэмнээх 200 тыһ. солк. төлөбүрү тириэрдии үлэтин чугастааҕы күннэргэ түмүктүүргэ соруйда.

Төлөбүрү биэрии бэрээдэгэр уларытыылар киирбиттэр. Байыаннай сулууспалаах дьиэ кэргэнэ, чугас аймаҕа суох буоллаҕына, биир кэмнээх төлөбүрү бэйэтэ ылар. Хас да киһиттэн сайабылыанньа биир байыаннай сулууспалаахха киирдэҕинэ уонна мөккүөр үөскүүр түгэнигэр, харчы байыаннай сулууспалаах тус бэйэтин счетугар ыытыллар. Ил Дархан муниципалитеттар уонна туһааннаах министиэристибэлэр таһымнарыгар социальнай миэрэлэри олоххо киллэриигэ тахсыбыт хойутааһыны бырабыыталыстыбаҕа быһаарарга ыйда.

Госпитальга эмтэнэр байыастарга көмөнү оҥорорго уонна салгыы доруобуйаларын чөлүгэр түһэрэллэригэр усулуобуйаны тэрийэллэригэр сорудах биэрдэ. Биир сүрүннүүр кииҥҥэ маныаха дойду киин куораттарыгар олорор биир дойдулаахтарбытын кытыннарарга эттэ. Айсен Николаев байыастары материальнай-тиэхиньиичэскэй өттүнэн хааччыйыыны салгыырга эттэ.

Боотурдар эргилиннилэр

Сэтинньи 2 күнүгэр Ил Дархан сарсыарда Дьокуускайга эргиллэн кэлбит «Боотур» өрөспүүбүлүкэтээҕи добровольческай этэрээт 13 байыаһын аэропорка көрүстэ. Биһиги доброволецтарбыт анал байыаннай эпэрээссийэҕэ туруоруллубут соругу чиэстээхтик толордулар диэн бэлиэтээтэ. Байыастар биир дойдулаахтарын өйөбүллэрин билбиттэрин, ол кинилэргэ күүһү-уоҕу, эрэли биэрбитин туһунан эттилэр. Айсен Николаев бэйэбит өттүбүтүттэн сөптөөх көмөнү оҥоруохпут диэн эттэ. Ил Дархан сырдык тыыннарын толук уурбут этэрээт байыастарын чугас дьонноругар дириҥ кутурҕанын тиэртэ уонна дьоруойдар дьиэ кэргэттэригэр, чугас дьонноругар кыһамньыбытын ууруохпут диэтэ.

Амма улууһун сайдыыта

Сэтинньи 2 күнэ. Айсен Николаев уонна Амма улууһун баһылыгын эбээһинэһин толорооччу Степан Кузьмин улуус социальнай-экэнэмиичэскэй туругун уонна инники сайдыытын туһунан кэпсэттилэр.

Ил Дархан инникитин улууска тыа хаһаайыстыбатын өйөбүлэ улаатыаҕын, бөдөҥ уонна фермерскэй хаһаайыстыбаларга хотоннору тутууга, бурдугу үүннэриигэ болҕомто күүһүрүөҕүн бэлиэтээтэ. Кэлэр өттүгэр улууска үрдүк күүрүүлээх «Сулҕаччы-Амма» уот ситимэ тардыллыаҕа уонна 110 кВ «Амма» аччыгый ыстаансыйа тутуллуоҕа. 2024 сылга Аммаҕа Олоҥхо ыһыаҕа ыытыллыаҕа. «Тыа сирин кэлимник сайыннарыы» бырагыраамаҕа икки нэһилиэккэ култуура эбийиэгин тутуу киирдэ. Былаан быһыытынан 13,15 тыһ. кв. м. иэннээх хаарбах дьиэлэртэн олохтоохтору көһөрүөхтэрэ. Билиҥҥитэ номнуо 8 тыһ. кв. м. иэннээх дьиэлэртэн көһөрбүттэр. Алтаҥҥа уонна Аммаҕа ууну ыраастыыр эбийиэктэр үлэҕэ киириэхтэрэ. Улуус киинигэр лиссиэй саҥа дьиэтэ тутуллуоҕа.

Мииринэй куорат сайдыыта

Сэтинньи 2 күнэ. Айсен Николаев уонна Мииринэй куорат саҥа талыллыбыт баһылыга Алексей Тонких көрсүһүүлэригэр куорат социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытын боппруостарыгар тохтоотулар. Чуолаан куорат маастар-былаанын оҥоруу туһунан кэпсэттилэр. Докумуон оҥоһуллан бүтэн эрэр. Куоракка билигин Иирэлээх үрэх аттыгар сынньанар сир, оҕо былаһааккаларын уонна элбэх кыбартыыралаах дьиэлэр тиэргэннэрин тупсаран оҥорууга үлэ ыытыллар. Маны тэҥэ 2030 сылга диэри Мииринэй улууһун сайдыытын ыйааҕар киирбит бырайыактар олоххо киириилэрин туһунан кэпсэттилэр.

Ньурбаҕа

Сэтинньи 3 күнэ. Ил Дархан Ньурбаҕа үлэлээтэ. Улууска тиийээт, өрөспүүбүлүкэ баһылыга биллиилээх судаарыстыбаннай, бэлитиичэскэй диэйэтэл, саха норуотун чулуу уола Степан Васильев пааматынньыгар сибэкки дьөрбөтүн уурда.

Бу күн Ньурбаҕа судаарыстыбаннай көһө сылдьар драматическай тыйаатыр саҥа таас дьиэтин арыйдылар.  Бу иннинэ тыйаатыр 1966 с. мас эргэ дьиэҕэ үлэлээн кэлбитэ. Саҥа дьиэҕэ 250 киһи киирэр улахан саалалаах, аччыгый уонна эрэпэтииссийэлиир саалалардаах, аныгы тэрилинэн толору хааччыллыбыт.

«Саха АССР 100 сылыгар култуура бөдөҥ эбийиэктэрэ куораттарга эрэ буолбакка, тыа сиригэр эмиэ тутуллаллар. Төһө да уустук кэмнэр, дьаҥ, хааччахтар баалларын үрдүнэн, тутууну болдьоҕор түмүктээн, биир бастыҥ эбийиэги үлэҕэ киллэрдибит. Бу улуус олоҕор эрэ буолбакка, бүтүн өрөспүүбүлүкэҕэ, дойдуга бэлиэ түгэн. Култуура уонна тыйаатыр ускуустубата – дьону өрүү сомоҕолуур. Ньурба тыйаатыра инникитин даҕаны айар ситиһиитинэн үөрдэ турарыгар эрэллээхпин», — диэн Ил Дархан саҥа дьиэ аһыллыытыгар бэлиэтээн эттэ.

Ньурбаҕа сырыытын кэмигэр Айсен Николаев анал байыаннай эпэрээссийэҕэ кытта сылдьар аҕалаах Ильиннэр дьиэ кэргэни кытта көрүстэ.  Ыал ийэтэ Александра Николаевна этэринэн, кэргэнин кытта сибээһи тутуһар, этэҥҥэ сулууспалыы сылдьар. 200 тыһ. солк. биир кэмнээх көмөнү ылбыттар. Айсен Николаев устудьуон кыргыттарга үрдэтиллибит истипиэндьийэ төлөнүллүөхтээҕин, дьиэ кэргэн тырааныспар нолуогуттан босхолонуохтааҕын эттэ. Дьиэ кэргэн бааҥҥа кирэдьииттээх, аҕаларын аатыгар сылдьарынан, төлөбүргэ каникул биллэриллибит.

Ньурбаҕа сырыытын кэмигэр Айсен Николаев анал байыаннай эпэрээссийэҕэ кытта сылдьар аҕалаах Настя Ильинаҕа үөрэҕэр ситиһиилэри баҕаран туран ноутбук туттарда.

Норуот сомоҕолоһуутун күнүгэр

Сэтинньи 4 күнэ. Норуот сомоҕолоһуутун күнүгэр Айсен Николаев «Саха сирэ сомоҕолуур. Ыччат – омук  инники кэскилэ» Уһук Илин эрэгийиэннэрин норуоттарын киэҥ ыҥырыылаах пуорумун кыттыылаахтарын кытта көрүстэ, Национальнай галереяҕа тэриллибит улахан быыстапкаҕа сырытта.

«Хас биирдии киһи көмөтө олус суолталаах. Бүгүҥҥү аахсыйаҕа кыттыбыт дьон хас биирдиигит дууһаҕытын ууран туран, дойдутугар көмөлөһө сылдьаҕыт, күүстээх гражданскай позициялааххыт. Мин бүгүн манна оҕо уонна ыччат элбэҕиттэн үөрдүм. Эһиги хайдах дьон буолан иитиллэн тахсаргытыттан дойдубут инники сайдыыта тутулуктаах.  Биһиги оҕолорбут, ыччаттарбыт бэйэлэрин эһэлэрин, хос эһэлэрин курдук  дойдуга бэриниилээх буола улааталларыгар олус эрэнэбин», – диэн эдэр ыччакка туһаайан эттэ.

Бу күн Дьокуускайга буолбут уопсастыбаннас үөрүүлээх миитинигэр Айсен Николаев Норуот сомоҕолоһуутун күнэ дириҥ историческай уонна духуобунай суолталааҕын, Арассыыйа олохтоохторун түмэр, төрөөбүт дойдуларын көмүскүүргэ, дириҥ ытыктабылы, истиҥ тапталы үөскэтиигэ туһуланар бырааһынньык буоларын эттэ.

Дмитрий Бердников Мариуполы чөлүгэр түһэрсиэҕэ

Сэтинньи 5 күнэ. Дойду үрдүкү уонна Донбасс салалталарын көрдөһүүлэринэн, Саха Өрөспүүбүлүкэтин бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы Дмитрий Бердников Донбасс Норуодунай Өрөспүүбүлүкэтин Мариуполь куоратыгар баһылыгы бастакы солбуйааччынан үлэҕэ көһөр буолла.

Дмитрий Викторович алдьаммыт-кээһэммит, урусхалламмыт Мариуполь куораты чөлүгэр түһэриинэн быһаччы дьарыктаныаҕа. Кини Иркутскай уобаласка халааҥҥа барбыт Тулун куораты саҥардыбыта. Былырыын кини салайыытынан кылгас кэм иһигэр Горнай улууһун Бэс Күөлэ чөлүгэр түһэриллибитэ. Дмитрий Бердников Донбасска Кировскай куоратын чөлүгэр түһэрии үлэтин салайбыта.

«Дмитрий Бердниковтыын Дьокуускай уонна Иркутскай куораттары салайыахпытыттан бэйэ-бэйэбитин үчүгэйдик билсэбит, кини иннигэр туруоруллубут соруктары саҥа үлэтигэр кыайа-хото тутуоҕар эрэнэбин. Тус бэйэм уонна өрөспүүбүлүкэ олохтоохторун ааттарыттан Дмитрий Викторовичка Саха сирэ сайдарын туһугар улахан кыһамньытын иһин махтанабыт», – диэн Ил Дархан санаатын үллэһиннэ.

Афанасий Ноев,

Ил Дархан пресс-сэкирэтээрэ

Андрей Сорокин (СИА) хаартыскалара