Ил Дархан нэдиэлэтэ: саахалтан сылтаан уоту араарыы аччыаҕа

Сайылык күнүнэн

Ыам ыйын 22 күнэ. Ил Дархан Саха сирин олохтоохторун Сайылык күнүнэн эҕэр­дэлээтэ. Бу бэлиэ күнү быйыл бэһис сылын бэлиэтээтибит. Ньукуолун күн алаадьы, кус миинэ буһаран, дьоммутун кытта остуол тула мустабыт. Үгэс быһыытынан сайылыкка көһүү саҕаланар.

Тиэхиньикэнэн хааччыллыы тупса турар. 255 сайылык механизацияламмыт, 273 – уот ситимигэр, 45 – диисэл­гэ холбоммут, 6 – күнтэн иитиллэр батарыайаларынан, 6 сайы­лык моногенераторынан хааччыллыбыт. Нам, Горнай, Амма, Ньурба улуустарыгар саха ынаҕын ууһатар түөрт сайыҥҥы пиэрмэ тэрилиннэ. Быйыл барыта хол­­боон 1329 саха сүөһүтэ, ол иһигэр 366 саха ынаҕа сайыҥҥы мэччирэҥҥэ көспүт. Кэнники сылларга сайылыктары тутарга өрөспүүбүлүкэ судаарыс­тыбаннай бүддьүөтүттэн
75 мөл. тахса солк. үп 24 хаһаа­йыстыбаҕа ыытылынна. Быйыл Кэбээйи улууһун «Сайылык», Томпо оройуонун «Томпо-Ас», Сунтаар улууһун «Силис» уонна «Кириэстээх» тыа хаһаа­йыстыбатын туһанааччыларын кэпэрэтииптэрэ 100 сүөһү турар титииктэрин тутарга субсидиялары ыллылар. Ил Дархан тыа сирин туруу үлэһит дьонугар сыралаах үлэлэрин иһин махтанна, Үлэ сылыгар та­­һаарыылаах үлэни баҕарда. Күүтүүлээх самаан сайыммыт өлгөм үүнүүлээх, үүт-сүөгэй быйаҥнаах буоларыгар баҕа санаатын эттэ.

Александр Колесов – «Арассыыйа Дьоруойа»

Ыам ыйын 23 күнэ. Арассыыйа Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин биир дойду­лаахпыт, «Боотур» этэрээт хамандыыра Александр Колесовка «Арассыыйа Дьоруойа» үрдүк наҕарааданы Кириэмилгэ Екатерининскай саалаҕа үөрүүлээх быһыыга-майгыга туттарда. «Бу мин наҕараадам эрэ буолбатах, бу дойду көмүскэлигэр олохторун толук уурбут бойобуой доҕотторбут наҕараадалара. Бу наҕараада — кинилэр хорсун быһыылара», — диэн Александр Колесов наҕараадалааһын кэмигэр эттэ.

Айсен Николаев Арассыыйа Дьоруойун эҕэрдэлииригэр биһиги ортобутугар маннык дьон баарынан киэн туттарын, кинилэр үүнэр көлүөнэҕэ бастыҥ холобур буолалларын, кинилэргэ патриотизм, хорсун быһыы көннөрү тыл буолбатаҕын, атын дьону быыһыыр туһугар бэйэлэрин кэрэйбэттэрин, хорсуннарын көрдөрөллөрүн эттэ.

Уотунан хааччыйыы тиһигин күүһүрдэр бырагыраама

Ыам ыйын 24 күнэ. Ил Дархан Москваҕа Арассыыйа монополияны хааччахтыыр федеральнай сулууспатын салайааччыта Максим Шаскольскайы кытта көрсүһүүтүгэр уот ситимин үлэтин хааччыйыы боппуруостара көрүлүннүлэр. Өрөспүүбүлүкэ «Якутскэнерго» хампаанньа үлэтин тупсарыыга анаан киллэрбит этиилэрин ырытыыта буолла. Кэпсэтиигэ «РусГидро» хампаанньа генеральнай ди­­риэктэрэ Виктор Хмарин уонна бырабылыанньа чилиэ­нэ Роман Бердников кыттыыны ыллылар. Кинилэр электроэнергия котловой тарыыптарын дьүүллэстилэр уонна бэрэсидьиэн боломуочуйалаах бэрэстэбиитэлэ Юрий Трутнев энэргиэтикэ эбийиэктэригэр саахал тахсыытын аччатарга сорудаҕын толоруу ньыматын көрдүлэр. «Якутскэнерго» уонна «РусГидро» хампаанньалар өрөспүүбүлүкэ энэргиэтикэтин ситимин, уотунан хааччыйыы тиһигин күүһүрдэргэ бырагыраама ылыммыттар. Бу бырагыраама саахалтан сылтаан уоту араарыы ахсаанын аччатыахтаах.

«Үлэ кыбартаала» кластер Арассыыйаҕа бастакынан аһыллыбыта

Ыам ыйын 25 күнэ. «Арассыыйа креативнай нэ­­диэлэтэ – Уһук Илин» пуорумҥа Владивостокка Саха сирин креативнай кыаҕын билиһиннэрдилэр. Сиэссийэҕэ Айсен Николаев кытынна. Кини Саха сиригэр креативнай экэниэмикэни сайыннарыыга улахан болҕомто уурулларын, бу индустрия экэниэмикэҕэ ылар ирээтин улаатыннарыыга үлэ кэлимник барарын  эттэ. Бу эйгэҕэ биһиги эрэгийиэммит бастакынан 2025 сылга диэри кэнсиэпсийэ ылыммыта, хайысханы сүрүннүүр Корпорация тэриллибитэ. «Үлэ кыбартаала» креативнай клас­тер Арассыыйаҕа бастакынан аһыллыбыта. Итиннэ резидент ахсаана 150 тиийиэҕэ, 1250 үлэ миэстэтэ тахсыаҕа, 5 млрд солк. үбү киллэрэр былааннаах. Айти-өҥөнү оҥорууга Саха сирэ Уһук Илиҥҥэ инники күөҥҥэ сылдьар, резиденнэр 1 млрд солк. үбү киллэрбиттэрэ. Саха сирэ былырыын бастыҥ креативнай эрэгийиэн аатын ылан, Арассыыйа нацио­нальнай бириэмийэтин ылбыта.

Сөптөөх көмө оҥоһуллуо

Ыам ыйын 26 күнэ. Ил Дархан байыаннай сулууспаҕа талан ылар кэлим кииҥҥэ быстах байыаннай дьайыыга барар дьон уйулҕалара турук­таах буоларыгар психологическай бэлэмнээһини тэрийэргэ бырабыыталыстыбаҕа сорудахтаата.

«Биир ньыгыл Арассыыйа» эриэгийиэннээҕи приемнайыгар Ил Дарханы кытта көрсөн,  психиатр быраас, өрөспүүбүлүкэтээҕи психоневрологическай диспансер кы­­лаабынай бырааһын солбу­йааччы Елена Мордосова ба­­йыаннай сулууспаҕа бараач­чыларга уйулҕаларын бөҕөргөтөр үлэни ыытарга этии киллэрдэ. Быстах кэмҥэ байыаннай эпэрээсийэҕэ барар дьон уйулҕаларын бөҕөргөтүүгэ  психотерапевтар уонна килиниичэскэй психологтар үлэлэһиэхтэрэ. Үлэ бу бырагыраамата  бу иннинэ байыаннай дьайыыга сылдьыбыт дьон уопуттарыгар олоҕуран оҥоһуллубут. Илиҥҥи ба­­йыаннай уокурук хантараагынан барар дьону кытта үлэлэһэр пуунун салайааччыта Андрей Герасименко үлэ бу көрүҥэ дьон доруобуйатын уонна олоҕун харыстыырга туһуланарын бэлиэтээтэ. Ил  Дархан Айсен Николаев Елена Мордосова этиитин өйүүрүн биллэрдэ.  «Хантараагынан сулууспалыан баҕалаах киһи үгүс, онон кинилэргэ тус­таах өйөбүл оҥоһуллара тоҕоос­тоох», — диэн бэлиэтээтэ.

«Дьыалабыай Арассыыйа» уопсастыбаннай тэрилтэ чилиэннэрин кытта көрсүһүүгэ

Ыам ыйын 26 күнэ. Ил Дархан Айсен Николаев уонна өрөспүүбүлүкэ бөдөҥ урбаанньыттара РФ Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин Бүтүн Арассыыйатааҕы «Дьыалабыай Арассыыйа» уопсастыбаннай тэрилтэ чилиэннэрин кытта көрсүһүүтүгэр онлайн кытыннылар.

РФ Бэрэсидьиэнэ Вла­димир Путин «Дьыалабыай Арассыыйа» уопсастыбаннай тэрилтэ Федерация субъектарын, муниципалитеттар сала­йааччыларын кытта ыкса сибээс­тээхтик үлэлиирин, эрэгийиэннээҕи инвестиционнай стандарт үлэҕэ киириитин көхтөөхтүк сүрүннүүрүн бэлиэтээтэ. Судаарыстыба баһылыга ырыынак ис тутулунан эрэ олорор сатабыла суоҕун, сонун өрүттэри тобулуохха наадатын  бэлиэтээтэ. Ол курдук, Азия, Африка, Латинскай Америка курдук дойдулар табаар, өҥө, технология саҥа сайдар суолларын көрдүүллэрин, байыталларын холобурдаата. Маныаха Саха сирин кыаҕа бэлиэтэннэ. Азия-Тиихэй акыйаан эрэги­йиэннэрэ атыы-эргиэн ырыынагын Хотугу муора суолунан сайыннарарга  өрөспүүбүлүкэ суолтата сүҥкэнин өйдүүллэр.

Саха сирин баһылыга Айсен Николаев «сыл аайы 10-15 млрд солк. диэри геологичес­кай-сырьевой базаны тэтимнээхтик хаҥатыыга пилотнай эрэгийиэн буолар кыах­таахпыт» диэн көҕүлээтэ. Бу этиини дойду салалтата биһирии ылынна. Айсен Николаев этэринэн, маннык былааны олоххо киллэрии чугастааҕы 15 сыл устата 1 трлн солк. тахса нолуок үбүн хааччыйыаҕа,
15 тыһ. кэриҥэ саҥа үлэ миэстэтин таһааран, эрэгийиэҥҥэ 2,5 трлн солк. инвестицияны тардар кыах баар.

100 тыһ. солк. төлөөһүн салҕаныаҕа

Ыам ыйын 27 күнэ. Ил Дархан көҕүлээһининэн былырыыҥҥыттан биир кэлим эксээ­мэни 100 баалга суруйбут оҕолорго 100 тыһ. солк. төлөөһүн салҕаныаҕа.

«Саха АССР 100 сылынан биир кэлим эксээмэни 100 баалга суруйбут выпускниктарга 100 тыһ. солк. биир кэмнээх төлөбүрү олохтообутум. Барыта 22 оҕо маннык төлөбүрү ылбыта. Мантан ыла маннык өйөбүл инникитин баар буолуоҕа. Бу биһиги талааннаах оҕолорбутун өйүүр сөптөөх дьаһал буолуоҕа», — диэтэ Айсен Николаев. Быйылгыттан 100 бааллаах оҕону бэлэмнээбит учууталлар биир кэмнээх төлөбүрү эмиэ ылыахтара.