Ил Дархан нэдиэлэтэ: Тулаайах кыыһы кыбартыыранан хааччыйарга сорудахтаата

Наталья Харлампьевалыын көрүстэ

Муус устар 4 күнэ. Ай­сен Николаев Саха сирин Суру­йааччыларын сойууһун бэрэссэдээтэлэ, саха норуо­дунай бэйиэтэ Наталья Харлампьевалыын көрсөн, саха суругунан литэрэтиирэтэ төрүттэммитэ 125 сылыгар бэлэмнэнии туһунан кэпсэттилэр. Бэлиэ даата 1900 сылтан Өксөкүлээх Өлөксөй «Байанай алгыһа» поэматыттан ааҕыллар. Үбүлүөйү көрсө суру­йааччылар улуустарынан ааҕааччылары кытта көрсөллөр, матырыйаал хомуйаллар. Саха сирин Суруйааччыларын со­­йууһун устуоруйатын туһунан кинигэ тахсыыта, саха литэрэтиирэтин аксакаалларын туһунан документальнай киинэни устуу былааннаналлар.

«Саха сирин үгүс көлүөнэ дьонун иитиигэ, тыл уонна култуура сайдыытыгар дьоһун кылааттарын киллэрбит уһулуччулаах суруйааччыларбыт нэһилиэстибэлэрин харыс­тыыр, киэҥник тарҕатар ирдэнэр. Кинилэр айымньыларыгар сырдаппыт идиэйэлэрэ бүгүн ыччаты духуобунай, өй-санаа өттүнэн иитиигэ ордук суолталаахтар», — диэн Ил Дархан бэлиэтээтэ.

Ил Дархан саха суругунан литэрэтиирэтэ төрүттэммитэ 125 сылыгар аналлаах үбүлүөйдээх тэрээһиннэри ыытыыга ыйаах тахсыаҕа диэн иһитиннэрдэ.

Төрөппүт сэбиэтин иккис мунньаҕа

Муус устар 5 күнэ. Ил Дархан ыыппыт Төрөппүт сэбиэтин иккис мунньаҕар үөрэх кыһаларыгар гражданскай-патриотическай иитиигэ уонна оскуолаларга төрөппүт кэмитиэтин оруолун үрдэтиигэ дьаһаллар тустарынан дьүүл­лэстилэр. Саха сирин бары оро­йуоннарыгар оҕолору, ыччаты дойдуга бэриниилээх буолууга туһуламмыт төрөппүттэр мунньахтара ыытыллыахтара.

«Аныгы кэм төрөппүтэ үөрэх хаамыытыгар быһаччы кыттыытын ситиһиэхтээхпит. Биһиги үөрэхтээһиҥҥэ иитии чааһын күүһүрдэн биэриэхтээхпит, оскуолалар үөрү­йэхтэрин бары оройуоннарга ситимниэхпит, бастыҥ уопуту өйүөхпүт, тарҕатыахпыт», — диэтэ Айсен Николаев.

Төрөппүт хонтуруолун уопсастыбаннай ыстааптара бары оройуоннарга тэриллибиттэр. Эрэгийиэн баһылыга маннык ыстааптары тэрийиини оскуолалары сэргэ уһуйааннарга эмиэ күүһүрдэри бэлиэтээтэ. Ил Дархан сүрүн хайысханан үүнэр көлүөнэни үлэнэн иитиини ааттаата.

Баартыйа уопсастыбаннай приемнайыгар

Муус устар 5 күнэ. «Биир ньыгыл Арассыыйа» баартыйа уопсастыбаннай приемна­йыгар Айсен Николаев дьону кытары көрүстэ. Чурапчытааҕы физкултуура, успуорт институтун 2-с кууруһун устудьуона Саргылаана Аргунова ­приемҥа сырытта. Кини тулаайах буолан, билиҥҥитэ институт уопсайыгар олорор, инникитин Дьокуускайга олохсу­йар былааннаах. Куорат дьаһалтата кинини субвенция суотугар кыбартыыраны ылааччылар испииһэктэригэр киллэрбит эрээри, билиҥҥитэ биэрэ илик. Айсен Сергеевич кыыһы бу сылга кыбартыыранан хааччыйарга сорудахтаата.

«Кубуота баар, үп-харчы көрүллүбүтэ. Онон кыбартыыра эйиэхэ быйыл бэриллиэҕэ», — диэн кини эттэ.

Приемҥа ГРЭС олохтоохторуттан 2-с База уулуссатыттан бэрэстэбиитэл кэлэ сырытта. Дьокуускай генеральнай бы­­лааныгар уларыйыылары киллэрэри, рекреационнай суолталаах зонаттан олорор дьиэни туттар зонаҕа көһөрүллэрин туруорсаллар. Бу сиргэ булкаас уонна уопсастыбаннай-дьыалабыай тутуу зоната буоларын туһунан быһаарыы ылылынна. Оччотугар олорор дьиэни тутуу эмиэ көҥүллэнэр. Дьокуускай генеральнай былааныгар уларыйыылары киллэрии түргэ­тиэҕэ.

Иван Шишкин быыстапката аһылынна

Муус устар 6 күнэ. Нацио­нальнай художественнай түмэлгэ аатырбыт худуоһунньук Иван Шишкин быыстапкатын аһыллыыта буолла. Быыстапкаҕа Татарстан уус-­уран ускуустубатын судаарыстыбаннай түмэлиттэн 83 хартыына көрдөрүүгэ туруоруллубут. Быыстапка арыллыытыгар Ил Дархан Айсен Николаев сырытта.

«Иван Шишкин айымньыларын биһиги кыра эрдэхпититтэн билэбит. Ону илэ кэлэн көрүү, улуу худуоһунньук өлбөт-сүппэт айар үлэтигэр сыстыы элбэҕи биэрэр. Бу Татарстаҥҥа баар Шишкин кэллиэксийэтэ Третьяковскай галерея уонна Нуучча түмэлин кэнниттэн дойдуга үһүс улахан мунньуу буолар. Татарстан салалтатыгар, култуураҕа министиэристибэтигэр, уус-­уран ускуустуба түмэлигэр махталбын биллэрэбин, — диэтэ кини уонна Татарстан култуураҕа миниистирин, түмэл дириэктэрин аатыгар Махтал суругу туттарда.

Быыстапка Саха сирэ уонна Татарстан бииргэ үлэлэһэргэ сөбүлэһиини олоххо киллэрии чэрчитинэн ыытыллар. Татарстан култуураҕа миниис­тирин солбуйааччы Дамир Натфуллин Ил Дархаҥҥа Татарстан баһылыга Рустам Минниханов аатыттан эҕэрдэ суругу туттарда.

Быыстапкаҕа анаан 33 живопись, 50 графика хартыыналара талыллыбыттар. Иван Шишкин сүрүннээн ойууру, пейзажтары дьүһүйэрэ биллэр. Быыстапка муус устар 7 күнүттэн балаҕан ыйын 30 күнүгэр диэри туруоҕа.

«Куттала суох Арктика-2023»

Муус устар 6 күнэ. Саха сиригэр «Куттала суох Аркти­ка-2023» уопутунай-чинчи­йэр үөрэх саҕаламмытын РФ ыксаллаах быһыыга-майгыга миниистирэ Александр Куренков уонна Саха сирин баһылыга Айсен Николаев биллэрдилэр. Икки күн устата Ыксаллаах быһыы-майгы министиэристибэтэ, Быыһыыр сулууспа уонна туһаан­наах тэрилтэлэр быһы­лаан тахсыбытын суох оҥорорго, ол иһигэр ньиэп бородууктатын уонна баһаар содулларын туоратыыга үөрэҕи ыыттылар. Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 22 тыһ. киһи кыттыылаах сырдатар хайысхалаах дьыалабыай тэрээһиннэр буоллулар. Үөрэх чэрчитинэн «төгүрүк остуол­лар», сэминээрдэр, Арктика усулуобуйатыгар туһаныллар тиэхиньиичэскэй тэриллэр быыстапкалара ыытылыннылар. Маны сэргэ баһаарынай-быыһыыр успуорт көрүҥүгэр күрэхтэһиилэр буолан аастылар.

Арассыыйа ЫБММ маннык үөрэтиигэ тоҕус хотугу улууһу хапта. Киэҥ хабаан­наах тэрээһин сыалынан Арктика зонатыгар ыксаллаах быһыы-майгы тахсар түгэнигэр, ону туоратар уонна сэрэтэр биир кэлим тиһиги оҥоруу буолар.

Саллаат төрөппүттэриниин истиҥ кэпсэтии

Муус устар 7 күнэ. Өрөспүүбүлүкэ баһылыга ытык иэһин төлүү сылдьан суох буол­бут саллаат Михаил Андреев төрөппүттэрин кытта көрүстэ. Михаил ааспыт сыл балаҕан ыйыгар Өлүөхүмэ улууһуттан байыаннай дьайыыга ыҥырыллыбыта. 2022 сыл сэтинньитигэр Донбасска Павловскай сэлиэнньэтигэр бойобуой сорудаҕы толорууга сырдык тыына быстыбыта. Уол төрөппүттэрэ бэйэлэригэр бүгэн хаалбакка, төттөрүтүн атыттары өйүүргэ санаммыттар. Билигин уопсас­тыбаннай үлэнэн дьарыктаналлар, Өлүөхүмэ улууһуттан ба­­йыаннай дьайыыга барбыттар дьиэ кэргэттэригэр көмөлөһөллөр.

«Мин Константин Филиппо­виһы, Жаннаретта Хали­товнаны кытта Өлүөхүмэтээҕи волонтердар кииннэригэр көрсөн турабын. Истиҥ кэпсэтии буолла. Олох туһунан, ба­­йыаннай сулууспалаахтарга уонна кинилэр дьиэ кэргэттэригэр көмө туһунан кэпсэттибит. Бэйэлэрин этиилэрин киллэрдилэр, көрдөһүүлэрин эттилэр, олор булгуччу көрүллүөхтэрэ. Саха сирин олохтоохторун өйдөрүттэн, сүрэхтэриттэн Михаил туһунан сырдык өйдөбүл хаһан да сүтүө суоҕа”, — диэн Ил Дархан санаатын үллэһиннэ. Айсен Николаев байыас төрөппүттэригэр дириҥ кутурҕанын тиэртэ, дьоҥҥо көмөлөрүн иһин махтанна.

Таһаҕаһы тиэйии сокуонун барыла маҥнайгы ааҕыыны ааста

Муус устар 7 күнэ. Хотугу таһаҕаһы тиэйии туһунан федеральнай сокуон барыла Госдуумаҕа маҥнайгы ааҕыыны ааста. Сокуону таҥыыга Саха сириттэн ордук элбэх этии, туруорсуу киирбитэ. Бу туһунан Уһук Илини уонна Арктиканы сайыннарыы миниис­тирин бастакы солбу­йааччы Гаджимагомед Гусейнов министиэристибэ уонна Саха сирин бырабыыталыстыбатын холбоһуктаах мунньаҕар иһитиннэрдэ. Кини Ил Дархаҥҥа сокуон барылыгар Саха сирэ көхтөөхтүк үлэлэспитин иһин махтанна.

«Сокуон барылын маҥнайгы ааҕыытын ааһарыгар өрөспүүбүлүкэбит этиилэрэ учуоттаннылар. Биһиэхэ сылы эргиччи суол-иис суоҕунан, навигация уустук быһыыга-майгыга ааһарынан, таһаҕаһы тиэрдии тыын суолталаах боппуруос буолар, онон бу сокуон хотугу эрэгийиэннэргэ туһалаах буоларын ситиһиэх тустаахпыт», — диэн эттэ Айсен Николаев.

Афанасий Ноев.