Ил Түмэн 42-с пленарнай мунньаҕа

Олунньу 28 күнүгэр Ил Түмэн алтыс ыҥырыытын дьокутааттарын уочараттаах 42-с пленарнай мунньаҕа буолан ааста. Норуот дьокутааттара 50-ча боппуруоһу көрдүлэр. Аныгы олох хаамыытынан мунньаҕы өрөспүүбүлүкэ олохтоохторо Ил Түмэн саайтыгар киирэн быһа эпииринэн көрөр кыахтаахтар.

Георгий Степанов Бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин солбуйааччытын

дуоһунаһыгар ананна

Пленарнай мунньахха бастакынан Ил Дархан Айсен Николаев өрөспүүбүлүкэ бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччытын дуоһунаһыгар Степанов Георгий Михайлович кандидатуратын олунньу 27 күнүгэр Ил Түмэҥҥэ киллэрбит боппуруоһа көрүллэн, дьүүллэһиллэн ылылынна.

Георгий Степанов дьокутааттар иннилэригэр тыл этиитигэр Ил Дархан Айсен Николаевка үрдүк итэҕэлин иһин махтанна. Кини бу үлэ Саха сирин нэһилиэнньэтэ социальнай өттүнэн көмүскэллээх уонна инникитин олоҕун таһыма бигэ туруктаах буолуутугар туһаайылларын быһыытынан, бары күүһүн, кыаҕын ууран туран үлэлииргэ бэлэмин биллэрдэ. Георгий Степанов бу иннинэ 2011 сыл алтынньытыттан РФ Биэнсийэҕэ пуондатын Саха сиринээҕи салаатын управляющайынан үлэлээбитэ.

Муус устарга диэри үүт субсидията тиийиэ

Ил Түмэн пленарнай мунньаҕар Тыа хаһаайыстыбатын сорох боломуочуйаларын олохтоох салайыныыга биэрэр туһунан «565-6 №-дээх «Саха Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай оройуоннарын уонна куораттааҕы уокуруктарын олохтоох салайыныы уорганнарыгар тыа хаһаайыстыбатын оҥорон таһаарыытын өйөөһүҥҥэ туспа судаарыстыбаннай боломуочуйалары биэрии туһунан» сокуон бырайыагын көрдүлэр.

Сүрүн дакылааты тыа хаһаа­йыстыбатын миниис­тирин солбуйааччы Николай Афанасьев оҥордо. Бу со­­куон ылылыннаҕына кэтэх хаһаа­йыстыбалары өйүүр, ыанар ынахха субвенция кээмэ­йин 35 тыһыынча солкуобайтан 37 тыһыынча солкуобайга диэри улаатыннарыы киириэ.

Ону сэргэ оҥорон таһаарыыны уонна бородууксуйаны астааһын субвенция кэриҥин ааҕыы методикатыгар уларытыылар киирдилэр. Норуот дьокутаата Вячеслав Куличкин Мэҥэ Хаҥалас олохтоохторо быйылгы сыллааҕы үүт субсидията хаһан кэлэрин ыйыталларын эттэ. Онуоха Николай Афанасьев сокуон ылылынна, боломуочуйалары биэрии бүттэ даҕаны, муус устар 1 күнүгэр диэри бары улуустарга субсидия харчыта тиийиэ диэн хоруйдаата.

Сир аннынааҕы баайы туһаныы

Норуот дьокутааттара «СӨ Сокуонугар уларытыылары киллэрии туһунан 516-6 №-дээх «Сир аннынааҕы баай туһунан» СӨ сокуонугар уларытыылары киллэрии туһунан» сокуон бырайыагын көрдүлэр.

Манна көннөрүүлэри киллэрии Сибиир уонна Уһук Илин федеральнай уокуруктарын сирдэринэн ааһар Байкал-Амур уонна Транссибирскай тимир суол инфраструктуратын эби­йиэктэрин тутууга, өрөмүөннээһиҥҥэ уонна капитальнай өрөмүөннээһиҥҥэ олохтоох суолталаах сир учаастактарыгар чинчийэр, хостуур үлэни ыытарга, сир аннынааҕы баайы аукциона суох туһаныы туһунан этиллэр. Сокуон барылын иккис ааҕыытыгар 18 көннөрүү киирбитэ, мунньах түмүгүнэн со­­куон ылылынна.

«Вытрезвителлэр» баар буолуохтара

Ил Түмэн пленарнай мунньаҕар «вытрезвителлэри» тэрийэр туһунан сокуону бастакы ааҕыыга ылыннылар. Арыгыны испит, норкуотуктаммыт дьоҥҥо көмөлөһөр сыаллаах анал тэрилтэни Дьокуускайга уонна улуустарга тэрийэргэ этилиннэ.

Үлэ уонна социальнай сайдыы миниистирэ Елена Волкова маннык тэрилтэни тэрийэргэ өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн 33,5 мөл. солк. көрүллэрэ былааннанарын эттэ. Тэрилтэ бастакы түһүмэҕэр 20 куойка былааннанар диэн миниистир эппитин дьокутааттар аҥаардас Дьокуускай куоракка 1000 итирик туруктаах киһини аҕалалларын эттилэр, Саха сирин атын улахан куораттарыгар итинтэн кырата суох дьон тутулларын этэн туран, куойканы элбэтиэх баара диэн санааларын эттилэр. Сокуон бырайыага бастакы ааҕыыга ылылынна.

Байыаннай дьайыылар кыттыылаахтарыгар кубуота көрүллүө

Ити уонна атын даҕаны көмөлөр тустарынан сокуон бырайыагын  Ил Түмэн пленарнай мунньаҕар бастакы ааҕыыга ылыннылар. Пленарнай мунньахха норуот дьокутааттара 534-6 №-дээх «Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр үлэ булууга ыарахаттары көрсөр гражданнары үлэнэн хааччы­йыыга үлэ миэстэтин ку­­буоталааһын туһунан» Саха Өрөспүүбүлүкэтин 2 уонна 3 ыстатыйаларыгар уларытыылары киллэрии туһунан» сокуон барылын көрдүлэр. Сокуон барыла үлэ көрдүүллэригэр ыарахаттары көрсөр дьоҥҥо эбии мэктиэлэри олохтуур уонна кинилэр бы­­рааптарын көмүскүүр сыалтан үлэнэн хааччыйар усулуобуйаны тэрийиигэ туһуланар.

Хайаҕа Кулаковскай аата иҥэриллиэ

Ил Түмэн пленарнай мунньаҕар Өймөкөөн улууһугар баар Сунтаар Хайатын арҕаһыгар аата суох хайаҕа Алексей Кулаковскай аатын иҥэрэр туһунан уураах бырайыагын ылыннылар.

Ил Түмэн сир сыһыаннаһыыларыгар, айылҕа баа­­йыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Владимир Прокопьев эппитинэн, көҕүлээччилэринэн Нуучча географическай уоп­­састыбатын Саха сиринээҕи салаата буолар. Саха норуотун уһулуччулаах киһитин Алексей Кулаковскай аатын хайаҕа иҥэрэр туһунан быһаарыныыны Өймөкөөн улуустааҕы мунньаҕынан ылынан, Ил Түмэн сис кэмитиэтигэр бигэргэппиттэр. Владимир Прокопьев бэлиэ­тээбитинэн, хайаҕа маннык ааты иҥэрии биһиги быраактыкабытыгар аан бастакы буолар.

Анатолий Чомчоойоп суутун туһунан ыйыттылар

Мунньахха СӨ ИДьМ уорганнарын 2022 сыллааҕы үлэлэрин отчуота көрүлүннэ. Миниистир Владимир Прокопенко вице-спикер Виктор Губарев, дьокутаат Мария Христофорова өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр-көстөр уопсастыбаннай, бэлитиичэскэй диэйэ­тэл Анатолий Чомчоойоп дьыалатын көрүү ханна тиийбитин туһунан ыйытыыларыгар хоруйдаата.

Дьыала сибидиэтэл суоҕунан сибээстээн уустугун, биирэ быһаҕынан анньыы кэнниттэн саанан ыппытын, атына саанан ыппытын иһин быһаҕынан аспытын курдук көрдөрүүлээхтэр, ол эрээри холуобунай дьыаланы көрүү кулун тутар 13 күнүгэр диэри уһатыллыбытын, онтон салгыы суукка барарын туһунан эппиэттээтэ. Мария Христофорова киин куоракка оптуобус сылаас тохтобулларыгар мустар дьон туһунан нэһилиэнньэттэн полицияҕа киирэр сайабылыанньаларга туох дьаһал ылыллара көстүбэтин, уулуссаларга видеокамералары туруоруу биир өттүнэн буруйу арыйыыга көмөлөөҕүн, бу боппуруоска эдэр «айтиш­никтар» аныгы ситими туруорууга этиилэрин көтөхтө.

Эмп-томп үлэһиттэрэ учуокка ылыллыахтара

Ил Түмэн пленарнай мунньаҕар «Саха Өрөспүүбүлүкэтин нэһилиэнньэтин доруобуйатын харыстааһын туһунан «Саха Өрөспүүбүлүкэтин сокуонун 58 ыстатыйатыгар уларытыылары киллэрии туһунан» сокуон бырайыагын көрдүлэр.

Бырайыакка этиллэринэн, доруобуйа харыстабылын эйгэтигэр Биир кэлим судаарыс­тыбаннай информационнай ситимҥэ мэдиссиинэ тэрилтэтин туһунан эрэ буолбакка, эмп-томп тэрилтэлэрин туһунан иһитиннэр эмиэ киириэхтэрэ. Аны бу биир кэлим сис­тиэмэҕэ аптека үлэһиттэрин, орто анал уонна үрдүк үөрэх тэрилтэлэригэр миэдик уонна фармацевт идэлэригэр үөрэнэ сылдьар устудьуоннар тустарынан дааннайдар киириэхтэрэ. Норуот дьокутааттара со­­куон бырайыагын ырытан көрөн баран бастакы ааҕыыга ылыннылар.

Өссө ханнык сокуоннарга уларытыылар киирдилэр?

Өрөспүүбүлүкэ дьокутааттара бастакы ааҕыыга дьүүллэ­һиигэ киирбит өрөспүүбүлүкэ сокуоннарыгар итиэннэ сокуон­нар ыстатыйаларыгар уларытыылары киллэрэр барыллары көрөн, дьүүллэһэн ылыннылар. Нэһилиэнньэҕэ босхо юридическай көмөнү оҥорууга, сорох конституцион­най сокуоннарга, олохтоох салайыныыга, быраабы административнай кэһиилэр тустарынан Кодекска, быыбардыыр быраапка, дьон референдумҥа кыттар быраабыгар, гражданскай оборуонаҕа, ур­­бааҥҥа, доруобуйа харыстабылыгар уо.д.а. сыһыаннаах билигин үлэлии турар сокуоннарга саҥа уларытыылар киллэрилиннилэр.

Айылҕа алдьархайыттан уонна техногеннай иэдээннэртэн өрөспүүбүлүкэ нэһилиэн­ньэтин уонна сирин-уотун харыстааһын, нэһи­лиэнньэни сэлликтэн харыстааһын уонна сэллиги утары көмөнү оҥоруу, саастарын ситэ илик оҕолорго уопсас­тыбаннай настаабынньыктары сыһыарыы тустарынан сокуоннарга уларытыылар киирдилэр.