Ильяна Павлова: «Чаҕылхай оруолбун, баҕар, оонньуу илигим буолуо…»

Кэнники сылларга үгүс көрөөччү  Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх артыыһа, Былатыан Ойуунускай аатынан Саха академическай тыйаатыр  уонна киинэ артыыһа Ильяна Павлова тыйаатыр сүрүн испэктээктэригэр, Арассыыйа киинэлэригэр талааннаахтык оонньуурун бэлиэтии көрөр, киниэхэ көрөөччү быһыытынан  тапталын билинэр.

— Ильяна, хантан хааннааххын, кимтэн кииннээххин ахтан-санаан аастахха?

— Аҕам дойдутугар Булуҥ улууһун Таймылыыр сэлиэнньэтигэр күн сирин көрөн, оҕо сааһым онно ааспыта. Онтон оскуола кэнниттэн үөрэххэ киирэргэ чугас буоллун диэн, ийэм төрөөбүт Горнай улууһун Маҕарас сэлиэнньэтигэр эбээбэр кэлэн орто оскуоланы бүтэрбитим.

— Москваҕа М. Щепкин аатынан тыйаатыр Үрдүкү училищетыгар үөрэнэн, артыыс үрдүк аатын сүкпүккэр ордук туохха махталлааххыный?

— Махталым өйдөбүлэ олус киэҥ. Бастатан туран, төрөппүттэрбэр махтанабын. Москваҕа «Щепкиҥҥэ» үөрэнэ барыам диэн өйбөр да оҕустарбакка, ыраламмакка да сылдьыбытым. Аҕам араадьыйа сонуннарыгар Москваҕа артыыс идэтигэр үөрэххэ ыҥыралларын туһунан истибит этэ. Онуоха ийэм тута Таймылыыртан буурҕа быыһынан Дьокуускайга көтөн кэлэ охсон, миигин кытта «үөрэххэ туттарсыбыта». Долгуйара бэрт буоллаҕа. Онон, билигин тыйаатырга үлэлии сылдьар дьоллоох кэмнэрбин, дьылҕабын төрөппүттэрим түстээбиттэрэ.

Артыыс идэтигэр уһуйбут учууталларбытыгар, педагогтарбытыгар, маастардарбытыгар сиртэн халлааҥҥа тиийэ муҥура суох махтанабын. Хас биирдиибитигэр, үөрэнэ барбыт 25 оҕоҕо, уратытык, төрөппүт курдук кыһамньылаахтык сыһыаннаспыттара. 1990‑с сыллар бүтүүлэригэр, үп-харчы да өттүнэн ыарахан кэмнэргэ үөрэнэ тиийдэхпит дии. Аны олох оҕочоосторбут. Өрөспүүбүлүкэбит араас улууһуттан тиийбит оҕолор туоххаһыйабыт, дьоммутун ахтабыт… Учууталларбыт биһиэхэ наһаа элбэҕи биэрбиттэрэ. Бастатан туран, киһилии сыһыаны, киһилии майгыны-сигилини иҥэрэ сатыыр этилэр. Ол туһугар наһаа элбэҕи оҥорбуттара. Аны биһигини, төһө да оҕолорун курдук бүөбэйдээтэллэр, үөрэх, идэни баһылааһын өттүгэр ирдэбиллэрэ кытаанах этэ. Хомойуох иһин, билигин сорохторо биһиги кэккэбитигэр суохтар. Кинилэри хас биирдиилэрин наһаа сырдыктык саныыбын, уйадыйа ахтабын.

Биһигини, эдэр дьону, Москва курдук улуу куоракка артыыс идэтин баһылаан, Саха сирин тыйаатырдарын сайыннарарга үлэлээтиннэр диэн үөрэххэ ыыппыт Сахабыт тыйаатырыгар, Сахабыт Өрөспүүбүлүкэтигэр махтанабын. Сыл аайы үөрэххэ ыыппаттар буоллаҕа, саха устуудьуйата 12‑лии сыл буола-буола арыллар. Биһиги 1998 сыллаахха саха бэһис устуудьуйатыгар үөрэнэ барбыппыт.

— Аан дойдуга тиийэ аатырар-сураҕырар Саха тыйаатырыгар үөрэххин бүтэриэххиттэн үлэлиигин?

— Ырааппыт эбит. 2002 сыллаахха бүтэрэн кэлиэхпиттэн Саха тыйаатырыгар айа-тута, сулууспалыы сылдьабын. Бэҕэһээ эрэ курдук этэ…

— Бастакы оруолгун төһө өйдүүгүн? Ол оруолгун билигин атыннык оонньуом этэ диэн санаалар киирээччилэр дуу?

— Бастакы оруолум тыйаатырбыт режиссера Василий Фомин туруорбут «Сааскы кэм» испэктээккэ кубаҕай кыыс оруола этэ. Бу улахан испэктээккэ арыы туттарар сыанаҕа Даарыйа Сыҕаайабаны кытары айдаарсар кылгас ырбаахылаах кубаҕай кыыспын. «Сааскы кэми» күн бүгүҥҥэ диэри оонньуу сылдьабыт. Сыл-хонук, кэм-кэрдии ааһан, биһиги эмиэ уларыйабыт. «Сааскы кэм» испэктээк ый аайы турар эбит буоллаҕына, тыыннаах дьон буоларбыт быһыытынан сырыы аайы үүт-үкчү түһэрэн оонньообоккун. Атыннык холонон көрөрүҥ баар буолар. Ол да буоллар, режиссер туруорбут соругуттан атыҥҥа халыппакка оонньуугун.

— Эн наһаа күүстээх харизмалааххын, эйигин режиссердар ханнык амплуаҕа көрөллөрүй?

— Ылан көрдөххө, характернай амплуалаах артыыспын. Трагедия, кэмиэдьийэ, дыраама жанрдарыгар туох эрэ ураты бэлиэтинэн өйгө-санааҕа хатанар (хараахтардаах), бэрдимсик (амбициялаах), эр санаалаах дьахталлар уобарастарын арыйдым. Сыанаҕа кэлиҥҥи былааҥҥа сылдьар кулуттары, хачыгырдары, куһаҕан майгылаах дьахталлары, көссүүлэри эмиэ оонньуубун. Быйыл Саха тыйаатырыгар улахан испэктээктэр премьералара буоллулар. Ол курдук, «Маастар уонна Маргарита» испэктээккэ Маргаританы, Колумбия суруйааччыта Габриэль Маркес «Сто лет одиночества» арамаанынан испэктээккэ Урсулан, А. Борисов «Матера бырастыы» испэктээгэр Клава оруолун итэҕэйбиттэринэн дьоллоохпун.

«Тыла суох оонньуур судургута суох…»

— Элбэх сахалыы да, Арассыыйа да киинэлэригэр оонньуур талааннаах артыыстартан биирдэстэрэҕин. Олортон ураты тутар чаҕылхай оруолуҥ ханныгый?

— Илиибин сүрэхпэр ууран туран этэбин — биири да ойуччу чорбоппоппун. Хас биирдии үлэбин наһаа сыаналыыбын. Миэхэ итэҕэйбит режиссердарбар махтанабын. Киинэҕэ да буоллун, тыйаатырга да буоллун — артыыстар хас биирдии үлэбитигэр сүрэхпит сылааһын, дууһабыт иэйиитин биэрэбит, сырабытын уурабыт. Чаҕылхай оруолбун, баҕар, оонньуу илигим буолуо, онон оннук кэм өссө да кэлиэ диэн итэҕэйэбин уонна кэтэһэбин.

— Тыйаатырга да, киинэҕэ да бэйэҥ майгыгыттан, хайдах бааргыттан чыҥха атын оруолу оонньуоххун баҕараҕын?

— Хас биирдии артыыс бэйэтин атыҥҥа холонон көрүөн баҕарар. Эн урут холонон көрбөтөх оруолгар үлэлииргэ быдан интэриэһинэй буолар. Бэйэҥ кыаххын, маастарыстыбаҕын үрдэтэргэ, артыыс быһыытынан бэйэҕэр «багаж» көрдүүргэр, биллэн турар, чыҥха атын оруолу баҕара саныыгын.

— Эйигин биир да саҥата суох, аҥаардас көрүүтүнэн, хамсаныытынан бэриллибит оруолу толору арыйыа этэ дии саныыбын. Эн санааҕар?

— 2001 сыллаахха Эстония режиссера Арво Ихо «Сердце медведицы» киинэтигэр биир сүрүн оруолу — Эһэ дьахтар оруолун толорбутум. Киинэ устата биир да саҥарар тылым суох этэ. Дьиҥэр, тыла суох оонньуур судургута суох, наһаа ыарахан. Ол иһин, өссө да холонон көрүөм этэ диэн интэриэһиргиибин, баҕара саныыбын.

* * *

— Бу күннэргэ Сахабыт сирэ киинэ норуоттар икки ардыларынааҕы VIII бэстибээлинэн олордо. Эйигин «кыһыл дорожканан» хаамыыга көрөөччүлэр үөрэ-көтө уруйдаатылар-айхаллаатылар.

— Сахабыт сиригэр тэриллэр норуоттар икки ардыларынааҕы киинэбит бэстибээлэ тубустар тупсан, сайыннар сайдан, үрдүк таһымҥа тахсан иһэриттэн киһи эрэ үөрэр уонна киэн тутта саныыр. Ол быйыл ордук билиннэ. Тас дойдулартан элбэх кинематографист ыалдьыттаата, элбэх омук киинэтэ кытынна. Үөрүүлээҕэ диэн, режиссер Василий Слепцов «Сибэкки биэрээри» киинэтэ бэстибээл «Бастыҥ киинэ» номинациятыгар кыайыылааҕынан таҕыста. Бэстибээл ыытыллыыта хамсык кэмигэр тохтуу сылдьан баран, норуоттар икки ардыларынааҕы таһымнаах улахан бэстибээл аанын аан дойдуга тэлэччи арыйбыта наһаа үчүгэй. Бэстибээл үрдүк таһымнаахтык ааста, маастар-кылаастарга кытынныбыт, араас киинэлэри көрдүбүт, кыайыылаахтары эҕэрдэлээтибит.

Сахабыт тыйаатырын ытык дьиэтигэр «Священнодействуй или убирайся вон» диэн суруктаах Михаил Щепкин мэтириэтэ ыйанан турар. Сыанаҕа турбут айымньы, испэктээк нөҥүө биһиги күндү көрөөччүлэрбитигэр, норуоппутугар эппит, тириэрдибит санааларбыт кинилэр сүрэхтэрин таарыйбыт, толкуйдаппыт эбэтэр атыннык толкуйдуу сылдьыбыттарын чыҥха уларыппыт буоллаҕына, артыыс аналын сөптөөхтүк толоро сылдьабыт эбит диэн олус үөрэ, долгуйа саныыбыт. Олус улахан эппиэтинэһи сүгэ сылдьарбытын хаһан да умнубаппыт.

Киинэҕэ оруоллара:

Андрей Борисов «Тайна Чингисхана» — Одьулуун,

Арво Ихо «Сердце медведицы» — Эһэ дьахтар

Владимир Котт «Дикая» — Уйгулана,

Алексей Луканев «Чужая», «Айыы Уола», «Маҥнайгы таптал», «Айта», «Мой парень Айдол», «Мин аатым таптал» сахалыы киинэлэргэ, «Күдээринэ күүрээн», «Ыаллыылар» сэрийээллэргэ уо. д.а.