Иннокентий Иванов: “Үлэһит киһини үлэ бэйэтэ булар”

Хаартан сиэдэрэй оҥоһуктары – сыл бэлиэлэрин оҥорон, биир дойдулаахтарын үөрдэр киһи баар. Сунтаар улууһун Хаданыгар олорор уран уус Иннокентий Иванову кытта кэпсэттибит.

Хадан Киэсэтэ сыл аайы хаарынан ураты оҥоһуктары оҥорон, биир дойду­лаахтарыгар бэлэхтиир. Кини илиҥҥи гороскобунан буолбакка, сахалыы халандаар бэлиэлэрин оҥороро кэрэхсэбиллээх. Былырыын Айыыһыт Хотуну, быйыл Иэйэхсити оҥорбута киэҥ биһирэбили ылбыта.
Оҥоһугун чочуйан, кыраас­калаан баран, үгэс курдук, ахсынньы 31 күнүн киэһэтигэр эрэ арыйар, көрдөрүүгэ таһаарар. Хаарынан оҥоһугун икки нэдиэлэ кэриҥэ оҥорор, кырааскалыыр. Өҥүн-дьүһүнүн табан дьүөрэлиир. Дьон оҥоһуктары анаан көрө, хаартыскаҕа түһэ, Айыыһыт алгыһын ыла кэлэллэр. Сылга тыһыынча кэриҥэ киһи сылдьыбыта диэн дьиэлээхтэр этэл­лэр.
Иннокентий Иванов соп­­хуоска оробуочайынан, үлэ учууталынан, кулуупка худругунан үлэлээбитэ. Уҥа илиитин алҕас туттан, столярнай ыстаныакка быстарбыта.

“Сахалар бэйэбит халандаардаахпыт”

– Урукку оҕолорго хаарынан оҥорорго кылааһынан дьарык баара. Түөлбэлэринэн үлэ күүстээх эрдэҕинэ, тиэргэни киэргэтэргэ, хаар оҥоһуктарга күрэстэһэрбит. Оттон уһу­йааҥҥа хаар оҥоһуктары оҥоруу булгуруйбат эбээһинэһим буолбута.
Кэлин тутууга үлэлиирбэр, ыалдьан да баран, дьиэм таһыгар, тэрилтэлэр тиэргэннэригэр оҥорор этим. Бу кэнники 5-6 сылтан бэттэх композиция оҥоробун. Кыыллары үүт-үкчү түһэрбэккэ, оҕоҕо чугас буоларын курдук, куукулаҕа, ойуулукка маарыннатан оҥорооччубун.

Хаарынан оҥоһук туспа тиэхиньикэлээх. Бастаан бэлэмниирбэр, саҥа түспүт сыа хаары эрэ кутабын. Көмүрүө хаары куттахха, оҥоһук эмиэ көмүрүөтүйэр, кэбириир. Онон хаары үрдүттэн эрэ хомуйан, 5 күнү быһа кутабын, дьаптайабын. Көмүрүө син биир киирбит буолааччы, ону көрөн, баттыыгын, уунан сыбыыгын.

Кыһыҥҥы күн кылгас. Боруҥуйда да, хомунан киирэбин. Билигин таһырдьа өр сылдьыбаппын. Быйыл халлаан сылаас буолан, сарсыарда уон аҥаар чаастан, киирэн иттэ-иттэ, хараҥарыар диэри үлэлээтим. Илиибэр хаан эргиирэ бытаан буолан, тоҥон эрэй­диир.

“Өттүк, сүүс, тобук барыта үлэлиир”

– Иннокентий Петро­вич, эйигин аҥаар илии­лээх эрээри, хайдах маннык оҥоһуктары оҥороруй диэн элбэх киһи сөҕөр…
– Туох эрэ баара баппат буол­лаҕа (күлэр)… Харах көрүүтэ баар, дьэ, ону чочуйуох­ха наада ээ. Өттүк, сүүс, тобук, тоҥолох бары тэҥҥэ хамсаналлар, үстүрүмүөнү өйүүллэр. Бу хаҥас илиим да эрдэттэн эчэ­йиилээх этэ, тарбахтара хамсыырыгар махтал. Ыалдьан да баран, таах олорбоппун.
– Аны сиэмэнтэттэн олоҥхо дьоруойдарын оҥорбуккун…
– Сиэмэнтэн кутан буол­бакка, сыбаан оҥорбутум. Тиэргэммитигэр сибэкки эгэл­гэтин олордор идэлээхпит. Бастаан сибэкки иһитигэр анаан, онтон саадка киэр­гэл курдук оҥорон саҕалаабытым. Салгыы сахалар култуурабытын сайыннаран, олоҥхо дьоруойдарын оҥоруохха диэн санаа киирбитэ. Билэрдии “Ньургун Боотур” олоҥхо дьоруойдарын оҥордум.
– Оҥорон бүтэн баран, төһө дуоһуйаҕын?
– Айар киһи “оҥоһугум идеальнай буолла” диирэ бэрт сэдэх. Туга эрэ ситэ оҥоһуллубатах, сиппэтэх курдук буолаач­чы. Ол эрээри дьон үөрэриттэн, махтанарыттан мин ордук үөрэбин, астынабын.

Биэс уолтан үһэ – байыаннай дьайыыга

Ивановтар биэс оҕону иитэн улаатыннардылар. Ийэлэрэ Саргылаана Егоровна уһуйааҥ­ҥа асчыт, маны тэҥэ, социальнай үлэһит быһыытынан эмиэ үлэлиир.
Биэс уолларыттан үһэ ба­­йыаннай дьайыыга хантараа­гынан сылдьаллар, биир уол – волонтер. Улахан уол бааһыран кэлэн баран, үсүһүн барбыта. Кыра уол атаҕын эчэтэн, эмтэнэн баран, уоппускатыгар кэлэн барда.
– Онно сылдьан олох быраат­тыы-убайдыы курдук буолан хаалаллар эбит. “Кинилэр ардахха-хаарга баттата сырыттахтарына, мин хайдах маҥан бырастыынаҕа утуйа сытыахпыный?” диэн, төттөрү бара тураллар. Сороҕор уончалыы күн сүтэн хаалаллар, түүн эрэ сибээскэ тахсаллар. Онон аанньа утуйбаккын, долгуйаҕын…

Ол санаалартан аралдьыйаары, ити дьарык булан, ону-маны оҥоро сатыыбын. Сорох дьон өйдөөбөт ээ, харчы эрэ туһугар баралларын курдук саныыллар. Байыаннай дьайыы­га сылдьар биир дойдулаах­тарыгар нэһи­лиэк, улуус дьаһалтата күүскэ көмөлөһөр.

“Былырыын дракону оҥороору сылдьан, бэйи эрэ, сахалар бэйэбит халандаардаахпыт, тоҕо омуктары үтүктэбитий диэн санааттан, Айыыһыт Хотуну оҥорбутум. Элбэҕи ааҕан, майгытын, туох кыылы сөбүлүүрүн билэн баран, композиция оҥорбуппун, дьон сэргээбитэ”

– Оҕолоргор, сиэннэргэр эйигин утум­нуох киһи баар дуу?
– Ээ, бааллар буол­лаҕа. Уонтан тахса сиэннээхпин. Улахан сиэним кэллиэс­кэ үөрэнэр, ойуулук оҥорор. Кыргыттар да кыралаан уруһуйдууллар. Биир уол хаарынан оҥоһук оҥорон, өрөспүүбүлүкэтээҕи кү­­рэскэ кыайан турар. Сүбэлээн-амалаан биэрэбин.
– Инникитин өссө тугу оҥорор былааннааххын?
– Сиэмэнтэн оҥоһуктарбын ситэрдэрбин дии саныыбын. Быйыл Сунтаар улууһугар С.А. Зверев-Кыыл Уолун сыла биллэриллибитэ, үбүлүөйдээх ыһыахха олоҥхо дьоруойдарын эспэнээт оҥорон, туруорбут киһи диэн баҕа санаалаахпын.
Урут үксэ дьиэни тутуунан дьарыктанар этим. Элбэх дьиэни туппут киһибин. Тутуу суоҕар, кыһын мончууктары кы­­рааскалаан, сакааска үлэлиибин. Үлэни көрдөөбөппүн, үлэ бэ­­йэтэ булар этэ. Кырдьаҕастар сөпкө да этэллэр эбит, киһи олоҕо түннүккэ чыычаах элэс гынан ааспытын курдук, бэрт кылгас. Доруобуйа эрэ көҥүллээтэр, оҥоро, айа туруом буол­лаҕа.

Дьэ, бу курдук, ис-иһиттэн дьоҕурдаах, күүстээх санаалаах, олоххо тардыһыылаах — саха эр киһитин үтүө холобура.

ХААРТЫСКАЛАР: СОЦИАЛЬНАЙ СИТИМНЭРТЭН.