Иоанно-Предтеченскэй таҥаратын дьиэтин макета түмэлгэ бэйэтин миэстэтин булла

1889 сыллаахха 1 Нөөрүктээйи нэһилиэгин бочуоттаах инородеһа, биллиилээх меценат Степан Идельгин үбүнэн Өлүөхүмэ улууһун 1 Нөөрүктээйи нэһилиэгэр тутуллубут Иоанно-Предтеченскэй таҥара дьиэтэ, ол кэмнэргэ Саха сирин тыатын сиригэр соҕотох таас тутуулаах таҥара дьиэтэ буоларын аҕыйах киһи билэр буолуохтаах. Бу таҥара дьиэтэ маннык олус кэрэ айылҕалаах сиргэ хайдах курдук кэрэтик көстүбүтүн өйгүтүгэр оҥорон көрүҥ эрэ. 

Сэбиэскэй былаас сылларыгар таҥара дьиэтэ бастаан бурдук ыскылаатынан, онтон 1968 сылга диэри кулуубунан сулууспалаабыта. Ол сыл, куупалларын устан, бүтэһиктээхтик “алдьаппыттара”. Биир, улахан соҕус куупалы, таҥара дьиэтин аттыгар баар оҕо уһуйаанын тиэргэнигэр оонньуур дьиэ курдук туруорбуттара. Атын, кыра куупала Тыймыттаах күөл кытылыгар өр сыл сыппыта.

Алдьанан эрэр таҥара дьиэтин көрө сылдьан, мин араас инстанцияларга сөргүтүү үлэтэ барыан наадатын туһунан суруктары ыыталыы сылдьыбытым. Оннооҕор ааспыт сыл ахсынньытыгар Арассыыйа Бэрэсидьиэнэ Владимир Путиҥҥа суруйбутум. Мин көрдөһүүбүн Ил Дархан дьаһалтатыгар ыыппыттарын туһунан иһитиннэрбиттэрэ. Биллэн турар, билигин уустук, байыаннай дьайыы кэмэ, бастатан туран, олоххо инники суолталаах боппуруостар быһаарыллаллар, ол эрээри киһи куруук үчүгэйгэ эрэллээх олорор. Мин итэҕэйэбин, хайаан да бириэмэтэ кэллэҕинэ, өрөспүүбүлүкэтээҕи суолталаах архитектура пааматынньыгар – таҥара дьиэтигэр – болҕомтолорун ууруохтара. Өлүөхүмэҕэ Спасскай таҥара дьиэтин сөргүппүттэрин курдук, онно биһиги биир дойдулаахпыт бэйэтин улахан кылаатын киллэрбитэ. Степан Идельгин аата үйэлэргэ умнуллуо суохтаах, бу быраабы кини Аҕа дойду туһугар үлэлээн ситиспитэ.

Ол иһин мин Тыыннаах история дьиэтин Иоанно-Предтеченскэй таҥара дьиэтин макетынан киэргэтиини бэйэм иэспинэн аахтым. Миэхэ бу таҥара дьиэтин кэрэ хартыыната баар, ол эрээри кини кэриҥин уонна моһуонун тиэрдибэт, ону макекка эрэ көрүөххэ сөп.

Таҥара дьиэтин макетын оҥорорго Москва куоракка олорор уонна үлэлиир архитектор идэлээх сиэн балтыларбыттан көмөлөһөллөрүгэр көрдөспүтүм. Мин көрдөһүүбүн сиэн балтым Ольга Викторовна Лупанова (Перписова) ылыммыта. Өр күүттэрбэтэҕэ. Сайын кыыһа Ксения Лупановалыын, кини эмиэ архитектор, төрөөбүт дойдуларыгар – 1 Нөөрүктээйигэ – кэлбиттэрэ. Бэлэм матырыйаалы илдьэ кэлбиттэрэ уонна миэстэтигэр дьиэ сүрүн фасадын оҥорбуттара. Бириэмэлэрэ кылгас буолан, онон макеты ситэрбэтэхтэрэ.

Ол кэннэ үлэни түмүктүүргэ атын сиэн балтым Иванна Ивановна Гермогенова, 8 кылааска үөрэнэр кыыһын Аэлита Гермогенованы кытары макеты ситэрэргэ ылсыбыттара. Айылҕаттан талааннаах дьон, кинилэр сыралаахтык үлэлээн макеты түмүктээн, мин 75 сааспын туоларбар уонна нэһилиэк бар дьонугар бэлэх оҥорбуттара.

Филипповтар-Чемпосовтар аҕа уустарын түөрт кэрэ кыыһа Иоанно-Предтеченскэй таҥара дьиэтин бастакы көстүүтүн хайдах гынан сөргүппүттэрин туһунан устуоруйа дьэ итинник. Таҥара дьиэтин макета Нэһилиэк тыыннаах историятын түмэлигэр бэйэтин ытык миэстэтин булла. Бу талааннаах кыргыттарга, биир дойдулаахтарым аатыттан бэртээхэй үлэлэрин иһин махталбын тиэрдиэхпин баҕарабын!

Александр Бири.