Иван Черкашин: «Ийэ айылҕа эмтиир, куттарын бөҕөргөтөр»

Өрөспүүбүлүкэбитигэр бойобуой дьайыыларга сылдьыбыт бэтэрээннэр ассоциацияларын көҕүлээһининэн «Боотур» диэн байыаннай дьайыыга бэлэмниир киин тэриллэн, байыаннай хомуурга улахан көмөнү оҥоро олорор. Бу киин салайааччытынан «Бойобуой дьайыылар бэтэрээннэрэ» ассоциация бэрэссэдээтэлэ Иван Петрович Черкашин буолар.

Украинаҕа байыаннай эпэрээссийэ саҕаланаатын кытта маннык киин арыллыан наада диэн туруорсуу түмүгүнэн, ааспыт сыл бэс ыйын 20 күнүттэн тэриллэн үлэтин саҕалаан барбыта. Киин аһыллыытын Ил Дархан дьаһалтата иилээбитэ-көҕүлээбитэ. Дьокуускай куорат дьаһалтата бааза дьиэтин-уотун биэрбитэ. Биһиги бу туһунан хаһыаппытыгар суруйан турабыт. Бүгүн «Боотур» киини сүрүннүүр Иван Петрович Черкашин – биһиги ыалдьыппыт.

БИҺИГИ БООТУРДАРБЫТ БАСТЫҤНАР

– Иван Петрович, бу соторутааҕыта байыаннай эпэрээссийэ буола турар сиригэр-уотугар баран кэллиҥ. Ити туһунан кэпсиэҥ дуо. Сыала-соруга туохханый?

– Биһиги буола турар быһыыга-майгыга инструктордарбыт төһө сөпкө үлэлииллэрин, уолаттарбыт хайдах сылдьалларын бэйэбит эт харахпытынан көрөөрү, мантан бэһиэ буолан барбыппыт. Биһигини кытта бырабыыталыстыба бэрэстэбиитэлэ барсыбыта. Икки нэдиэлэ курдук сырыттыбыт. 42 байыаһы хомуйан барбыппыт, анараа сылдьар 46 киһиэхэ холбоо­тубут. Бэйэ-бэйэлэрин кытта алтыһыыларын, бииргэ үлэлэһиилэрин хааччыйдыбыт. Кинилэр бары “БАРС-2” сылдьаллар. Уолаттарбыт хайдах бэлэмнэнэллэрин, коптердары көтүтэллэрин көрдүбүт. Аара баран иһэн, Ростовскай уобаласка Новочеркасскай куорат полигонугар доброволецтар кииннэригэр үөрэтэр-эрчийэр кэмҥэ көрдөххө, биһиги уолаттарбыт бары өттүнэн ордуктар. Ааспыт да сырыыларга хомуллубут дьоммут эмиэ оннук көрдөрүүлээх этилэр. Манна анал бэлэми ааспыт буоланнар, барыларынааҕар ордуктар эбит.

Биһиги уруккуттан баҕабыт диэн – Сахабыт сирин уолаттара байыаннай эпэрээссийэ буола турар сиригэр тиийэннэр бэйэ-бэйэлэрин кытта солбуйсан, малларын-салларын, тиэхиньикэлэрин бэрсиһэн сылдьыылара буолар. Биир сиргэ сылдьан солбустахтарына, барыстаах буолар. Ол курдук, саҥаттан-саҥа тэрили атыыласпат курдук, балааккалары, тиэхиньикэлэри, коптердары, тепловизордары о.д.а. мал-сал, тиэхиньикэ тоҕута ытыллыбатах буоллаҕына, саҥа кэлээччилэр эмиэ туһаныахтаахтар.

«БООТУР» КИИН БААЗАТЫГАР

– Эһиги “Боотур” кииҥ­ҥитигэр байыаннай дьа­­йыыга бэлэмнииргитигэр холобур, ыраах улуустан кэлбит киһини баазаҕытыгар олордон бэлэмниигит дуо?

– Кииммитигэр кэлбит киһини ортотунан балтараа ый бэлэмниибит. Кыаллар буол­лаҕына, дьиэлэриттэн сылдьаллар. Хотуттан эбэтэр тэ­­йиччи сытар улуус­тартан кэлбит уолаттарбытын баазабытыгар олордо­бут. Балтараа ый устата ­ыраахтан кэлбит киһи аймахтарыгар эбэтэр гостиницаҕа олороро уустук буоллаҕа. Онон баазабытыгар 25 куойка миэстэ олохтообуппут. Хата онно олорон бэйэ-бэйэлэрин билсэн, ас астааһыныттан саҕалаан барытыгар тэҥҥэ сылдьаллар. Аны маннык баар, олохтон туораабыт уолаттарбыт ийэлэрэ, кэргэттэрэ кэлэн ардыгар дьиэбитин-уоппутун өрө тардан, сууйан, көмөлөһөн барааччылар. Кинилэр биһиги уолаттарбытын кытта бииргэ сылдьыбыт дьон, уолаттарбыт бүтэһик сылдьыбыт сирдэрэ диэн саныылларыттан маннык көмөнү оҥороллор. Чахчыта даҕаны, оннук буоллаҕа. Маны сэргэ уолаттары атаарар, көрсөр кэмҥэ эмиэ кэлэн ба­­рааччылар. Бойобуой дьайыыга боотурдар үстүү ый сылдьаллар этэ, онтон бу саҥа сылтан – алталыы ый.

– Билигин «Боотур» кииҥҥэ төһө киһи бэлэмнэнэ сылдьарый.

– Биһиги бу барыыбытыгар 42 уол барсыбыт буоллаҕына, билигин 60-тан тахса киһи бэлэмнэнэ сылдьар. Ону сэргэ урут баран кэлбит уолаттарбытыттан 30-ча киһи хат­таан бараары сылдьар. Кинилэр номнуо уопуттаахтар. Онон бэлэмнэниигэ кэмиттэн-кэмигэр кэлэн дьарыктанан, эрчиллэн, көрсөн бараллар.

– Байыаннай эпэрээссийэттэн кэлбит уолаттарга уйулҕа өттүнэн, эйэлээх олоххо этэҥҥэ төннөллөрүгэр хайдах үлэлэһэҕит?

– Араас юридическай уонна мэдиссиинэ кииннэрин көмөлөрүн таһынан, бастакы бөлөҕү салайан барса сылдьыбыт Александр Колесов кэргэнэ Туйаара Валерьевна салайыытынан куораттааҕы управление иһинэн Уйулҕа киинэ тэриллибитэ. Байыаннай эпэрээс­сийэттэн эрэ кэлбит уолаттарга буол­бакка, кинилэр дьиэ кэргэттэригэр эмиэ маннык көмө оҥоһуллар. Биһиги уолаттарбытыгар көмө наада буоллаҕына, ити кииҥҥэ ыытабыт. Оттон уолаттары чөлгө түһэрии туһунан тус санаабын этэр буол­лахха, байыаннай дьа­­йыыттан кэлбит уолаттарга уопут­таах, кинилэр курдук ба­­йыаннай дьайыыга сылдьыбыт киһини кытта кэпсэтии, санаа атас­таһыыта ордук. Ону сэргэ, бу киһи соҕуруу сынньана бардын эбэтэр чөлгө түһэрэр кииҥҥэ хайаан да сынньаныахтаах диэн өйдөбүл баар. Ол эрээри саха эр дьоно айылҕаҕа, булка сылдьан тыыннарын таһаараллар, чахчы сынньаммыт курдук сананаллар. Айылҕаны кытта алтыһыыны ордороллор. Ол курдук, биһиги айылҕа харыс­табылыгар сыһыаннаах дьоммутун, Николай Додоховтааҕы, Сахамин Афанасьевтааҕы кытта байыаннай дьайыыттан кэлбит уолаттарбытын айылҕаҕа сырытыннарар туһунан бырайыагы толкуйдаан эрэбит. Бу бырайыакпыт олоххо киирэн эрэр диэххэ наада. Сурук суруйан Ил Дархан Айсен Сергеевичкэ ыыппыппыт. Бу өттүнэн айылҕаны харыстаа­һыҥҥа, кыылы-сүөлү көрүүгэ-истиигэ «Бойобуой дьа­­йыы бэтэрээннэрэ» ассоциация дуогабар түһэристибит. Бэйэм быраабы араҥаччылыыр уорганнарга үлэлээбит уонна араас ба­­йыаннай дьайыыларга кыттыбыт киһи буоларым быһыытынан, санаабын үллэһиннэххэ, сааһым тухары хаһан даҕаны курорт диэн сирдэригэр, муораҕа сынньанан көрө иликпин. Саха эр киһитэ куруорка буолбакка, айылҕаҕа сылдьан чөлүгэр түһэр диэн көрүүлээхпин.

– «Боотурдартан» бо­­йобуой дьайыы сорудаҕын толоро сылдьан хас уол наҕараадаҕа түһэрилиннэ?

– Хорсун-хоодуот быһыыларын иһин судаарыстыбаннай наҕараадаҕа элбэх киһи түһэриллибитэ. Хомойуох иһин, сүтүкпүт эмиэ аҕыйаҕа суох. Холобурдаан эттэххэ, биһиги сылдьар кэммитигэр икки уолу «Эр санаа» уордьаныгар, үс уолу “Аҕа дойдутун иннигэр өҥөтүн иһин», биэс уолу «Хорсунун иһин” мэтээллэргэ түһэрбиттэрэ. Ити элбэҕи этэр.

– Билигин социальнай ситимнэргэ араас бары тарҕанар. Ардыгар дьон дьоруойдуу быһыытын суруйан ыыппыт буолаллар. Итиннэ тугу этиэҥ этэй, мээнэ тарҕатыы сэрэхтээх буоллаҕа…

– Бу туһунан этэр буоллахха, биһиги дьоммут утарылаһааччыларын позиция­ларын икки ардыгар ытыалаһыылара элбэх буоллаҕа. Биир түгэнтэн кэпсээтэххэ, ол ытыалаһа сытан, биһиэннэрэ «Урал» массыынанан позиция­лар ортолорунан «зениткэ» буусканы тиэнэн сүүрдэн кии­­рбиттэр. Утарсааччыларын позицияларын ытыалаан, өстөөхтөрө бойобуой сэп-сэбиргэл хаһаанар ыскылааттарын үлтү ытан кэбиспиттэр. Бу дьоруойдуу быһыы буолар. Суоппардара маннааҕы, бэйэбит нууччабыт уола этэ, онтон атыттара сахалар этэ.

Сиэр-майгы өттүнэн киһи быһыытын сүтэрбэккэ сырыттаҕына, хайа баҕарар дойду, хайа баҕарар норуот буойун, саллаат эрэ курдук көрүөҕэ. Хаһан баҕарар оннук. Ол иһин такти­ческай, мэдиссиинэ өттүнэн үөрэтэрбит таһынан, ханнык дойдуга сылдьалларыттан көрөн, ол дойду устуору­йатын, олоҕун-дьаһаҕын үөрэтэ сатыыбыт. Ханнык да түгэҥҥэ киһилии быһыыларын сүтэрбэттэрин курдук үөрэтэр-такайар үлэни өрүү ыытабыт.