Иван Левин: «Эппитигэр-хааммытыгар, кыргыс хаана баар»

Бу күннэргэ байыаннай дьайыыга кытта сылдьар  Кэбээйи улууһун баһылыга,  «Боотур» этэрээт хамандыыра Иван Левин дойдутугар командировкаҕа кэлэ сырытта.

Иван Иванович 2024 сыллаахха добровольческай хантараак баттаспыта, «За заслуги перед Отечеством» иккис истиэпэннээх мэтээлинэн наҕараадаламмыта уонна ЛНӨ бойобуой мэтээллэринэн бэлиэтэммитэ. Кини байыаннай дьайыыга сулууспа, үлэтин туһунан кэпсээтэ.

— 2022 сыллаахха Саха сириттэн билэр дьонум барбыттарыгар хайдах эрэ туора туран хаалаары гынным дии санаабытым. Онтон күн-дьыл баран истэҕин аайы балаһыанньа тыҥааһыннанан испитэ. Ким эрэ суох буолар, ким эрэ бааһырар. Итинник түгэннэргэ ис туругум күүрэн испитэ.
2022 с. мобилизацияҕа уолаттары хомуйан ыланнар байыаннай полигоннарга дьарыктаабыттара. Икки ый дьарыктаан баран уолаттары Херсон туһаайыытынан илдьибиттэрэ. Биһиги онно тиийэммит, бастакы гуманитарнай көмөнү оҥорбуппут. Херсонскай эрэгийиэҥҥэ үлэлии сылдьар «Силы специальных операций» диэн подразделение баар этэ. Ол онно ыҥыра сатаабыттара. Үчүгэй, бөдөҥ-садаҥ, сэриилэһиэх көрүҥнээх уолаттар сылдьар эбиккит, биһиэхэ хаалбаккыт дуо диэбиттэрэ. Ол саҕана хантараак икки ый этэ, онно хантараак баттаһа сыспыппыт.

Байыаннай дьайыы…

— Байыаннай дьайыыга хайдах барбыккыный?

— Эрдэттэн балаһыанньаны кэтээн көрбүтүм уонна хайдах эрэ ыараан эрэр диэн сэрэхэчийэр этим. Ол кэннэ 2023 сыллаахха Украина бары хайысхатынан уолаттары көрсөн баран, Луганскайга «боотурдарга» тиийбитим. Онно хас да хонон, уолаттары кытары сэрии сэбин тутан, бронежилет кэтэн, «иһирдьэ» киирэн көрөн-истэн тахсыбытым. Манна кэлэн баран, өрөспүүбүлүкэ салалтатын, бэйэм улууһум хамаандатын кытары кэпсэппитим, онуоха билиҥҥитэ табыгаһа суох диэн буолбута. Ити кэмнэргэ Гудермескэ Арассыыйа спецнаһын университетын киинигэр дьарыктаммытым, уопсайа үстэ. Иккитэ барыам иннинэ уонна биирдэ сулууспалыы сылдьан. 2024 сыллаахха добровольческай хантараак баттаһан үс баһылык — Муома, Аллараа Халыма уонна мин барбыппыт. «Боотур» этэрээккэ эрдэттэн сылдьыбыт түөрт уолу кытары биһиги биир хамаанда буолан тиийбиппит. Сулууспалаабытым сылтан орто, үһүс хантараакпар сылдьабын, алтынньыга бүтүөхтээх. Оруобуна ыам ыйын бырааһынньыктарын иннинэ боеприпаһы, аһы-үөлү, уматыгы киллэрэн иһэн тааҥка ытыытыгар таптаран, икки буолан эчэйбиппит. Киһи этэ аһыйдаҕына, толкуйа уларыйар эбит диэн санааҕа кэллим. Итинник кэннэ этиҥ-сииниҥ аһыллан, көрөрүҥ-истэриҥ сытыырхайар эбит. Ол иннинэ, бүтүн эрдэххэ, сорох түгэннэргэ харса-хабыра суох киирэрбит-тахсарбыт. Билигин киһи толкуйдуур эбит. Сулууспа этэҥҥэ баран иһэр.

— Дьонуҥ хайдах ылыммыттарай?

— Эрдэттэн байыаннай дьайыы туһунан интэриэһиргиирбин кэргэним билэр, барара буолуо диэн сэрэйэр эбит. Быһаарыммыппын эппиппин улаханнык утарсыбатаҕа. Ол оннугар хата туох баар экипировкабын, бронижилеппин, о. д.а. ыларбар, сүбэлээн, бэйэтэ көрөн-истэн тэрийэн ыыппыта. Дьонум өйүүр буоланнар, анараа ис туругум чөл, чэпчэки санаалаах барбытым.

— Үгүс уол дойдубут, доҕотторбут туһугар барабыт дииллэр. Эн санааҕар, ити патриоттуу иитиибит дуу, ураты ис турукпут дуу?

— Бастаан итини иитии дии саныыр этим. Мин сэбиэскэй кэмҥэ төрөөтөҕүм, иитилиннэҕим дии. Ол дьайар, биһиги көлүөнэҕэ бэриллэ сылдьар генетическэй код дии саныыр этим. Онтон анараа 20–21 саастаах, аныгы киинэлэри көрөн улааппыт уолаттар, атын кэм оҕолоро бааллар. Онон сылыктаатахха, өссө атын турук баар эбит дии саныыгын. Ол аата эппитигэр-хааммытыгар, ис турукпутугар кыргыс хаан баар буоллаҕа. Мин санаабар, боотур хааммыт хамсыыр, кыргыс омук кода баар быһыылаах. Былыр сэриилэһэргэ боотурдары иитэллэрэ диэн баар. Аҕыйах ахсааннаах, тыйыс усулуобуйаҕа олорор омукпут диэтэххэ, урукку да кэмнэри ылан көрдөххө, үгүс киһи хорсуннук-хоодуоттук сэриилэһэр. Биһиэхэ, сахаларга, итинник ис турук генетикэнэн бэриллибит быһыылаах. Былыр-былыргыттан кыргыс үйэтинээҕи хоһууттар тустарынан үһүйээннэргэ уос номоҕо буолан кэпсэнэр дии. Онон ханнык да уустук кэмнэргэ, аҕыйах да буолларбыт, Ийэ дойдубутугар дурда-хахха буола сылдьар норуот эбиппит диэн өйдөбүл үөскээтэ.

Инники кирбии…

— Инники кирбиигэ киирбит күнүҥ хайдах этэй?

— Маҥнай инники кирбиигэ киирэрбин атыннык оҥорон көрөр этим. Киирэрбитигэр өр сылдьыбыт, уопуттаах байыастар инструктаж ыыталлара, уопсай стратегияны быһаараллара буолуо дии санаабытым. Ол эрээри Арассыыйаттан киирээппитин кытары хомунарга, таҥнарга, саа сэбин бэрийэргэ 15 мүнүүтэ биэрбиттэрэ уонна массыынаҕа олордоот ыытан кэбиспиттэрэ. Айаннаан истэхпитинэ дроннар атаакалаабыттара, онно биир уолбут массыынаттан эһиллэн, атаҕын тоһуппута. Мин онно бастакы дроммун ытаммын, халлааҥҥа эспитим. Позициябытыгар түүн тиийбиппит. Уолаттар бу сири соторутааҕыта ылан, үчүгэйдик оҥостон олороллор этэ. Бэйэбит дьоммутугар кэлэммит, эрэх-турах санаммыппыт. Күн аайы бокуойа суох хамсана-имсэнэ сылдьар уолаттары көрөн, эмиэ да, хайдах эрэ дойдубутугар сылдьар курдук санаммыппыт. Уопсайынан, биһиги, сахалар, айылҕаҕа, сиргэ-тыаҕа, маска-окко сылдьа, бултуу үөрэммиппит, барыта итиннэ көстөн кэлэр эбит. Санааҕа ылларан, «тостон» хаалбыт, ыарахан турукка киирбит киһи суох диэххэ сөп. Манна даҕатан эттэхпинэ, «Боотур» киин уолаттары байыаннай дьайыыга барыахтарын иннинэ бэлэмниирэ, эрчийэрэ улахан көмөлөөх. Манна дьарыктанан тиийэр уолаттар өйдөрүнэн-санааларынан бэлэмнээх буолаллар.

— Уолаттар үгүстэрэ, анараа этиҥ-сииниҥ арыллар, итэҕэлбит күүһүрэр дииллэр. Эн санааҥ?

— Баар суол. Дэриэбинэҕэ биир эмэ дьиэҕэ киирдэххэ, иконалар турар буолаллар, ону итэҕэлиҥ атын эрээри, син биир көмөлөһөрө буолуо дии саныыгын. Бэйэбит эмиэ айылҕабыт модун күүһүгэр, Үрдүкү Айыыларбытыгар итэҕэйэбит, бары харысхаллаахпыт. Атын омуктарга саха харысхалын биэрдэххэ, олус харыстаан илдьэ сылдьаллар. Саха уолаттара хорсуннарын, дохсуннук, эрчимнээхтик сылдьалларын көрөн, маннык уолаттардаах норуот итэҕэлэ күүстээх диэн итэҕэйэллэр. Биһигини кытары тэҥҥэ уот, сир аһаталлар. Тыын былдьаһыыта буоллаҕа, онно эньиэргийэни хамсаттахха, миигин харыстыа диэн эрэл кыыма куруук баар буолар. Билигин киириибит-тахсыыбыт барыта айылҕаттан тутулуктаах. Тыалынан, туманынан, ардаҕынан, тыалынан арыалланар, онон айылҕабытын кытары куруук кэпсэтэ сылдьабыт. Холобур, аспыт бүттэҕинэ, кыратык ибиирэн, ардаан ылара буоллар, массыынаны киллэриэ этибит диэн көрдөһөбүт, оччоҕо кырдьык, оннук буолар.

Олох салҕанар…

— Эн улуус баһылыгаҕын, анараа сырыттаххына, дьонуҥ хайдах үлэлииллэрий?

— Мин хантараак баттаан барыам иннинэ иккис болдьохпор талыллыбытым. Үчүгэй күүстээх хамаанданы хомуйбутум. Ким тугу үлэлиэхтээҕин билэр, инньэ гынан, үлэ таһаарыылаахтык барар. Уустук боппуруоска миэхэ тута сибээскэ тахсаллар. Өйөөн кэлбиттэригэр бар дьоммор махтанабын. Манна байыаннай дьайыыга сылдьар кэммэр хамсык кэмигэр үлэлээбит уопуппут туһалыыр. Эһиил улууспутугар Олоҥхо ыһыаҕа ыытыллыахтаах. Кэбээйи улууһун устуоруйатыгар итинник улахан тэрээһин хаһан да буола илик. Бу бастакы улахан тэрээһиммит буолар. Тэрээһини кыайа-хото туттахпытына, инникитин өссө улахан тэрээһиннэр ыытыллыахтара, оччоҕо улууспут социальнай-экэнэмиичэскэй олоҕор үчүгэй уларыйыылар киириэхтэрэ. Онон улууспут салалтата, олохтоохторо туох-баар кыахтарын ууран үлэлэһэ сылдьаллар. Регламеҥҥа киирбит 16 эбийиэк тутуллуохтаах. Үлэ бара турар. Түгэнинэн туһанан, Сахам сирин дьонугар байыаннай дьайыыга көмөҕүт иһин барҕа махталбын этэбин.

— Иван Иванович, кэпсээниҥ иһин махтанабын!