“Көөчөөн көрө” норуодунай тыйаатыр сонуннара

Олунньу  14-21 күннэригэр Майатааҕы Аркадий Новиков тэрийбит «Көөчөөн көрө» норуодунай мини-тыйаатырын артыыстара  Таатта, Чурапчы улуустарынан гостуруоллаатылар.  Олунньу 14 күнүгэр Туора Күөлтэн  гостуруолларын саҕалаан, салгыы  Дэбдиргэҕэ, Баайаҕаҕа,  Хара Алдаҥҥа,  Победаҕа,  Ытык Күөлгэ,  Даайа Амматыгар, Мырылаҕа сылдьан, сырыыларын  Болтоҥоннон түмүктээтилэр.

Тиийбит сирбит аайы кулууп үлэһиттэрэ итии астаах сандалы тардан, үөрэ-көтө көрсөллөрө сүрэҕи үөрдэр, манньытар.

Ытык сиргэ Баайаҕаҕа тиийээппитин кытта,  үргүлдьү сыһыары саха балаҕаннаах түмэлгэ ыҥыран ыалдьыттаттылар. Түмэл салайааччыта, мэҥэлэр биир дойдулаахпыт (Хара), Егоров Николай Иванович сэргии көрсөн Баайаҕа историятын, Моҕол  ураһаларын тутуу саҕаланыаҕыттан, ис-тас үлэтэ хайдах барбытын сиһилии билиһиннэрдэ. Чахчы да аатырыан аатырыах улахан уораҕай, кэрэ көстүүлээх ураһа тутуллубут эбит. Ураһа ис көстүүтүн сырдаттахха: аан оронтон саҕалаан тойон сытар оронугар, атах ороҥҥо тиийэ толору тутуллубут. Аны мантылара куобах суорҕаныгар тиийэ ситэриллибит, кыыс оҕо сытар  хаппахчыта эмиэ толору-ситэри оҥоһуллубут. Баайаҕалар иискэ-ууска куттарын туттаран, айымньылаахтык айа-тута, бүтүн нэһилиэгинэн саба түһэн биир санаанан салайтаран түмсүүлээхтик кыайа-хото үлэлииллэрин киһи сөҕө, үөрэ көрөр. Бу балаҕаҥҥа мааны көстүүлээх сахалыы таҥастары кэтэн хаартыскаҕа түһүөххэ сөп эбит.

Түмэлгэ тахсан былыргыттан быйылгыга тиийэ кичэллээхтик ууруллубут малтан-салтан саҕалаан, айылҕаттан айдарыылаах, Баайаҕа талааннаах дьонун-сэргэтин үлэлэрин көрдүбүт. 25-30 киилэ ыйааһыннаах бэрт улахан быһаҕы Мандар Уус үөрэнээччилэрэ, уус уолаттар, оҥорон түмэлгэ бэлэхтээбиттэрэ киирээти кытта  харахха быраҕыллан көстүүлээх сиргэ ууруллубута бэйэтэ биир кэрэ көстүү.

Ити күн биһигини, икки этээстээх, Мандар Уус кыһатыгар сырытыннардылар, дьэ манна уустар “уйалара” эбит. Дириэктэр Параскевия Петровна кус оҕолорун курдук батыһыннара сылдьан хас хос аайы киллэрэн сиһилии кэпсээн, көрдөрөн билиһиннэрдэ. Киирээти кытта  биир хоско уус кыстыгын тыаһа “уруйдуу” көрүстэ. Эмиэ биир дойдулаахпытын Хорообут уолун көрүстүбүт. Кини кыстыгын тыаһа “эҕэрдэлии” көрсүбүт. Ол курдук бастакы этээскэ үс хоско уустар баһылаан таһаарыылаахтык үлэлии олороллор эбит. Мандар Уус 6 тыһыынча быһаҕы оҥорбут остуолун көрдүбүт. Хомойуох иһин, убаастыыр, ытык киһибит Борис Федорович ити кэмҥэ ыарытыйан эмтэнэ сытар буолан көрсөрбүт табыллыбата. Төһө да бэйэтин  көрсүбэтэрбит, биир дойдулаахтара илэ Таҥараҕа тэҥнээн олус итиитик-истиҥник, Борис Федорович олоҕун, үлэтин, киһи быһыытынан кэрэтин, Айыы тэҥэ сырдыгын, харахтара уотунан сыдьаайан туран, киэн тутта, астына, манньыйа кэпсииллэрэ көрүөххэ-истиэххэ  үчүгэйиин.

Борис Федорович философскай уруһуйдарын, кинигэлэрин, оҥоһуктарын көрө туран чахчы да Айыылартан айдарыылаах, киэҥ “ис баайдаах”, дьонугар-сэргэтигэр үтүөнү саҕар, сырдыгынан сыдьаайар, сүдү талаан Мандар Ууска сүгүрүйэр, саха норуотугар маннык “күндү таас” кэриэтэ аҕыс кырыынан күлүмүрдүү оонньуур киһилээхпититтэн  киэн туттар санаа күүһүрэр.

Иккис этээскэ иистэнньэҥнэр хото үлэлиир хосторугар киирэн туран, Параскевия Петровна мааҕыын этэн аһарбыт ураһабыт туоһун тигиитигэр өрөспүүбүлүкэ бары муннуктарыттан 2000 иистэнньэҥ кэрэ аҥаардар көмөлөспүттэрин махтана, киэн тутта сырдатта.

Өссө да элбэҕи көрдүбүт, иһиттибит, нэһилиэк дьоно айар-тутар сайдар кииннэригэр киирдиҥ да нэһилиэк олоҕун, тугунан тыынан олороллорун, тута сиһилии билэн хайдах эрэ олус ыраас эйгэҕэ сылдьан, үгүһү эбинэн санаалыын чэпчээн тахсар эбиккин.

Бу кыһаҕа хонон-өрөөн,  баайаҕаларга махталбыт муҥура суох. Өрүү да маннык кэрэхсэтэ туруҥ диэн баҕа санаабытын тиэрдэбит.

Даайа Амматыгар кулууп үлэһиттэрэ бэрт эйэҕэстик көрсөн, чугас тайаан сытар Тэйэр Хайаҕа сырытыннардылар. Айылҕа маанылаан, тупсаран, чочуйан оҥорбут ытык сиргэ  алаадьынан айах тутан алгыстанан кэллибит.

Бу сырыыбыт туһунан биһигини кытары бастакытын сылдьыспыт Наумова Феодора Ивановна: “Мин бу гостуруолга салайааччы Анна Иннокентьевна Охлопкова ыҥырыытынан барсыбытым. Афанасий Андреев, Сардана Габышева, Улмас Федоров уонна Таатта Туора Күөлүттэн суоппар Семен Попов сэргэх хамаанданы кытта сырыттым. Көрү-нары көҕүлүттэн туппут дьон «ауралара» ырааһын тута сэрэйбитим, билбитим, артыыстар оһуобай үчүгэйдик сылдьаллар эбит диэн санаатым. Уруккуттан сыанаҕа оонньуур дьону көрө-көрө ымсыырар этим, дьэ бу тосхойбут түгэни мүччү туппакка бэйэбин кыра, аҕыйах тыллаах оруолларга холонон көрдүм. Көрөөччү биһирээн ытыс таһынара, үөрэрэ-көтөрө, ыһыытыыра, тэҥҥэ сэргээн саҥараллара барыта туспа энергетикалаах, киһини бэйэтигэр тардар күүстээх эбит.  Таатта кэрэ айылҕатын сөҕө-махтайа, сүгүрүйэ көрөн, ыалдьытымсах ытык-мааны дьонун кытта алтыһан элбэҕи эбинэн, астынан кэллим. Билбэт коллективпар бэйэбин тургутан көрөн, түргэнник биир тылы булан, араас сирдэринэн сылдьан, айан сырыы табыллан олохпор биир саҥа сүүрээн киирэн, тургутугу аастым. Алтыһан ааспыт дьоннорбор барыларыгар махтанабын”, — диэн санаатын үллэһиннэ.

Дьэ ити курдук, дьиҥ сахалыы өйдөөх-санаалаах, төрүт культурабытын, сиэрбитин-туоммутун чөл илдьэ олорор Таатта үтүө-мааны дьонугар сүдү махталлаах, сырдык өйдөбүллээх дьиэбитигэр эргилиннибит.

“Көөчөөннөр” аны хоту улуустарга барар былааннаах олоробут.

 Сардана Алексеева, СӨ култууратын туйгуна, үлэ бэтэрээнэ, “Көөчөөн көрө” мини-тыйаатыр артыыската