Кэһии (тэттик кэпсээн)

Былыр-былыргыттан саха ыала алаастарынан бытанан да олордор, үлэлэрин-хамнастарын үмүрү тутан, күөххэ үктэммиччэ алаастарыттан аймахтарыгар ыалдьыттаһаллара.

Ол курдук, Өлдьүөкэйтэн эдьиийбит Талба Татыйаас кэлэрэ. Уһун, бэйэтигэр сөп эттээх-сииннээх, ис киирбэх дьүһүннээх, дьылыгыр көбүс көнө уҥуохтаах Татыйаас кэһии-тутуу тутан, үөрэн-көтөн киирдэҕинэ, дьиэ иһэ күйгүөрэ түһэрэ. Эчи мааныта да бэрт. Ойуулаах күөх солко былаачыйалаах, төбөтүгэр ойуулаах былааты бобуонньуктуу баанара, тирэҥсэлээх буолара. Ыаҕаска мип-минньигэс алаадьы, күөх окко сууламмыт буспут эт, куһуок саахар аҕалара. Биһиги, оҕолор, аһаабакка да эрэ саахар үрдүгэр түһэрбит, харыстаан кыра-кыратык оборон сиирбит.
Кыһын Кыстык Күөрүлэҕэ көһөн тиийдэхпитинэ, Хааччахтан атыылааччы Миитэрэй кэргэнэ Сандама Боккуойа хаһааҥка, сыарҕалаах атынан кэлэрэ. Лааппылаах дьон буолан, кэһиитин оҕолорго лампысыай хампыат, халыҥ бирээнньик, куһуок саахар, ийэбэр ырбаахы таҥаһа, мөһөөччүккэ бурдук аҕалара. Боккуойа кэлэрин оҕо сылдьан кэһии сиэри кэтэһэр да этибит.
Боккуойа маҥан сирэйдээх, кугас баттахтаах, киэҥ арылхай харахтаах, үрдүк уҥуохтаах, сиртэн-буортан тэйбит курдук чэп-чэпчэкитик хаамара. Өрүү мичээрдии сылдьара. Сахалыы байбаралаах ырбаахылаах буолара, хаарыс солко саһархай былааты санныгар иилэ быраҕынара. Оо, көрүөхтэн кэрэ да буолара. Атаҕар быысапкалаах түнэ таапачыкалаах, үрүҥ көмүс ытарҕата эйэҥэлээн киирэн кэлэрэ, билигин да харахпар элэҥнээн ааһар. Остуол тула олорон, чэйдии-чэйдии сайыны хайдах атаарбыттарын күлэ-сала кэпсэтэллэрэ. Барарыгар ийэм кэһии биэрээри гыннаҕына олох ылбат этэ.» Оҕолоргун үчүгэйдик аһат», — диирэ.
Сэрии кэнниттэн ас-үөл кырыымчык бөҕө буоллаҕа. Аҕам байанайдаах булчут буолан, тайаҕы, эһэни өлөрөрө. Өтөх ыала бары үллэстэн сиирбит. Куһу-хааһы, куобаҕы, балыгы аҕам ыал аайы бэрсэрэ.
Татыйаастаах Боккуойаҕа атын өтөххө ийэм тайах, эһээтин кэһиилэнэн илдьэн амсаппыта. Дьоммут өбүгэ үгэһин сиэрдээхтик тутуһаллара.

х х х

Сайын. От ыйын өҥүрүк куйааһа сатыылаан турар. Дьөрү өрт уотун буруота да биллибэт.
Күннэй оҕо сааһын дьүөгэтэ Саргы куоракка киирэн икки хонукка күүлэйдээн тахсыам этэ диэн суруйан ыыппыт.
Дьэ көрсүбэтэхтэрэ да ыраатта. Төһө эрэ уларыйдылар буолла? Интэринээккэ оҕо сылдьан биир миискэттэн хааһы сииллэрэ, дьиэ тымныы буолан хоонньоһон утуйаллара. Икки ардыларынан уу тэстибэт доҕордуу этилэрэ.
Сыл-хонук. Күннэй куорат уолугар эргэ тахсан, 2-с нүөмэрдээх оскуолаҕа саха тылын учууталынан үлэлиир. Эрэ — тутуу прораба. Оҕо-уруу суох.
Саргы дойдутугар бииргэ үөрэммит уолугар эргэ тахсан, икки кыыстанан, дьиэ-уот туттан ньир бааччы олороллор. Эрэ физкультура учуутала. Бэйэтэ оҕо уһуйааныгар иитээччинэн үлэлиир.
Саргы таксыы сакаастаан, баар-суох мааны таҥаһын бэлэмнээн олорор. Сарсыарда эрдэ туран, үүт сүүрдэн, киилэлээх истикилээҥкэҕэ сүөгэй кутта, ыһаарыламмыт собону салапаан мөһөөччүккэ кутан суумкатыгар угунна.
Таксыыс болдьоммут бириэмэҕэ Уйбаныаптар кэлииккэлэрин ааныгар хорус гына түстэ. Саргы сулбу-халбы хааман кэлэн инники олбоххо олорунан кэбистэ.
Илиитинэн далбаатаан дьонун кытта бакааласта. Дьэ уонна бэһиэ буолан айан суолун туттулар. Өр-өтөр буолбата, мотуоркалар тохтуур сирдэригэр дьонун аҕалан сүөкээтэ. Дьахталлар ньамалаһан мотуоркаҕа киирэн, оннуларын булан олордулар. Көрүөх бэтэрээ өттүгэр анараа кытылы буллулар. Дьүөгэтэ Күннэй тоһуйа киирбит. Өр көрсүспэтэх кыргыттар куустуһа түстүлэр.
Дьоллоох Дьокуускай куорат хабыллар хаба ортотугар баар Күннэй дьиэтигэр киирдилэр. Саргы кэһиитин куукунаҕа киирэн, остуолга уурталаата. Дойдутун аһын Күннэй астына көрдө, холодильникка укта. Быстах чэйдии түһээт, киэһэ ас бэлэмигэр туруннулар. Хаһаайка пицца, кууруссалаах миин, салаат оҥордо.
Эрэ кэлбитигэр остуол тула олорон, күө-дьаа кэпсэтэ-кэпсэтэ аһаатылар. Киэһэ оҕо саастарын, килбик тапталларын ахтыстылар. Оҕо саастарын харахтарыгар ойуулаан көрдүлэр.
Бүгүн өрөбүл. Кытай ырыынагар бардылар. Киһи-сүөһү үп-үллэҥнэс. Саргы наадалааҕын булан үөрдэ-көттө. Остолобуойга олорон кытай бүлүүдэтин амсайдылар. Сырыылара табыллыбытыттан астыннылар…
Киэһэ хаһаайка эт кэнсиэрбэтин хортуоппуйдаан буһарда. Саргы остуол тарта. Холодильниктан кэһии сүөгэйин сулбу ойутан таһаарда. Хаппаҕын арыйан, улахан иһиккэ кутта. Күннэй кэһиини кэһии курдук, сарсын торт астыам дии санаабыта… Остуолга олороот, Саргы килиэбин хап-халыҥ гына сүөгэйинэн сыбаан сиэн мотуйда. Дьиэлээхтэр тоҕо эрэ сиэбэттэр. Оччолоох кэпсэтии тахсыбата. Сотору сүөгэйдээх иһит кураанахтанна. Хаһаайка сарсыарда мааннай хааһы оҥордо.
Аһаан баран, Күннэй Саргыны өрүс пордугар киллэрэн биэрдэ. Мотуоркаҕа олорто. Оҕолорго кэһии диэн кыра фрукта биэрдэ. Саргыттан хомойдо… Киһи кэһии аҕалан баран, бэйэтэ сиэбэт буоллаҕа. Хата, балыгы остуолга уурбатаҕар баһыыба.

Өбүгэ саҕаттан кэһии үрдүктүк тутуллара. Сорох дьон билигин да кэһии суолтатын өйдөөбөттөр.
Билигин олох ыараан буолуо, сорох үгэһи тутуспат дьон кураанах ытыстарынан таах «дьирэс» гына түһэллэр. Мин кэһиилээх кэлбит киһини илии тутуурдаан, өттүк харалаан ыытабын. Ол — өбүгэ үгэһэ.

Александра КАРДАШЕВСКАЯ-ХАРЫСТААНА