«Көмүс уруоктартан» астынан, махтанан тарҕастылар

Таатта улууһун киинигэр Улуу Кыайыы 80 сыллаах үбүлүөйүн көрсө «Кыайыы көтөллөөх буойун учууталлар көмүс уруоктара» сэминээр-практикум иккис түһүмэҕэ үрдүк таһымҥа ааста.

Бу тэрээһин бастакы чааһа Тааттатааҕы хартыына галереятыгар «Кыайыы саллааттара». «Кыраайы үөрэтээччи Е.Д. Андросов». «Учуутал-буойуннар» быыстапкаларын арыйыыга ананна. Галерея сэбиэдиссэйэ В.А. Канаева хомоҕой тылынан кэпсээн быыстапка арыллыытын салайан ыытта. Таатта улууһун баһылыгын социальнай хайысхаҕа солбуйааччы С.В.Сунхалыров киирии тылы эттэ. Онтон үөрэх салаатын начаалынньыга И.И Дягилов, бу бырайыак ааптара М.Н. Луковцева маннык тэрээһиннэр улахан суолталаахтарын бэлиэтээн эттилэр. Салгыы буойун учуутал Егор Иванович Васильев кыыһа Г.Е. Арылахова аҕатын үлэтин барытын ийэтэ Мария Васильева сыа-сым курдук тутан, уура сылдьыбытын тэниччи тардан туран, кэпсээбитэ олус долгутуулаах буолла… 70-80 сыл анараа өттүгэр аҕата кырасыабай буочарынан суруйбут кэниспиэктэрэ, үөрэнээччилэрин үлэлэрэ, преподавателэ А.Е. Мординов лиэксийэтин суруммута барыта баара сөхтөрдө.
Бу быыстапканы сэргэ Баайаҕаттан төрүттээх саха тылын учуутала Василий Захарович Мандаров — буойун учуутал үлэлэрэ тэлгэнэ сыталларын көрдүбүт. Кини төрөөбүт тылы үөрэтэригэр суруйбут хас биирдии уруогун кэниспиэктэрин, араас үлэлэрин олус сөҕө-махтайа арыйталаатыбыт, астынныбыт. Арай бу матырыйааллары барытын бэчээттээн, кинигэ оҥорор киһи эдэр учууталларга наһаа туһалаах босуобуйа бэрдэ буолан тахсыан сөп эбит диэн санааҕа кэллибит.
Салгыы улуустааҕы бибилэтиэкэҕэ Буойун-учууталларга аналлаах «Көмүс уруоктар» буоллулар. Манна география, устуоруйа учууталларын кытта улууспут баһылыга Айаал Семенович Бурцев бэйэтинэн кэлэн кытынна. Бу бырайыак ыччаты Ийэ дойдуга бэриниилээх гына иитэргэ эдэр учууталларга олус наадалаах, кэскиллээх буоларын чопчулаан бэлиэтээтэ. Бырайыак кэҥээн, дириҥээн иһэригэр дьаһалта өттүттэн өйөбүл баар буолуоҕа диэтэ уонна билиҥҥи кэмҥэ олус туһааннаах бырайыагы Саха сиригэр маҥнайгынан саҕалаабыт ааптар Мира Николаевна Луковцеваҕа барҕа махталын тиэртэ.
«Көмүс уруоктар» Харбалаахтааҕы үөрэхтээһин холбоһугун учууталлара В.С. Кривошапкина, И.Р. Бястинова «Кыһыл сулус» уордьан кавалера, САССР үтүөлээх учуутала, киһи кэрэмэһэ, норуоту сырдыкка, үтүөҕэ сирдээһиҥҥэ үйэ аҥаарыттан ордук кэмҥэ үлэлээбит Трофим Егорович Мординов туһунан кэпсээннэринэн саҕаланна.
Онтон Уолба оскуолатын учууталлара А.П.Боппосова, З.П.Боппосова, С.Р. Мосоркина, В.Г. Кусатов Георгий Дмитриевич Никонов аҕата Дмитрий Егорович Никонов туһунан дириҥ ис хоһоонноох кэпсээннэринэн, араас матырыйааллары билиһиннэриилэринэн салҕанна. Тиэхиньиичэскэй лиссиэй учуутала С.С.Сыромятнинова Гаврил Иванович Антоев туһунан сиһилии сырдатта.
Уус Таатта учууталлара П.К.Баишева, М.В.Максимова А.С. Кочнева салалтатынан буойун учууталлар Николай Николаевич Максимов, Дмитрий Васильевич Стрекаловскай тустарынан олус дириҥник хасыһан үөрэппиттэрин билиһиннэрдилэр. Чычымахтан устуорук К. А. Павлова буойун-учуутал, саахыматчыт Владимир Куприянович Афанасьев туһунан сонун иһитиннэриини оҥордо. Ытык Күөл 1 нүөмэрдээх оскуолатын учуутала М.Е. Павлова буойун учуутал Сенькин Василий Лукич туһунан үөрэнээччитин кытта чинчийбиттэрин билиһиннэрдэ.
Санаа атастаһыытыгар И.А. Сивцева бу буойун учууталлар олохторун туһунан, кинилэр сытыы этиилэригэр тирэҕирэн, ыччат дьоҥҥо тиэрдэр үлэ тэриллэр кэмэ кэллэ диэн эттэ. «Албан аат» түмэл сэбиэдиссэйэ М.А.Попова бу үтүө дьоммут оҕо саастарын үөрэтэн, оҕолорго саастарыгар сөп түбэһиннэрэн, кэпсиир үтүө холобур буолуо этэ диэн баҕа санаатын тиэртэ.
Тааттатааҕы үөрэх салаатын начаалынньыга И.И.Дягилев дириҥ ис хоһоонноох уруоктартан олус элбэҕи билэн сэргээбитин этэн туран, М.Н.Луковцеваҕа, бүгүҥҥү уруок кыттыылаахтарыгар махтанна. Бырайыагы салгыы үлэлэтэргэ өйүөх, көмөлөһүөх буолла. «Көмүс уруоктарга» сылдьыбыт дьон бырайыак салҕанан, кэҥээн, дириҥээн иһэригэр эрэл санаалаах, тэрээһинтэн астынан тарҕастыбыт.

Валентина КРИВОШАПКИНА, Таатта, Харбалаах.