Кэргэннии Мордосовтар: «Байыаннай дьайыыга дойду ньургун уолаттара мустубуттар»

Биһиги миэдиктэрбит — быраастар, медсестралар, санитардар байыаннай дьайыыга тиһигин быспакка бараллар. Байыаннай дьайыы саҕаламмытыгар Мордосовтар ийэ дойдуларын иннигэр ытык иэстэрин төлүү бигэ санааны ылыммыттара. Бу күннэргэ Регнум ИА кинилэртэн интервью ылан таһаарда. Бүгүн онтон кылгастык тылбаастаан таһаарыахпыт.

Биир санаанан

— Анатолий, Елена, байыаннай дьайыыга тоҕо барбыккытый?

Елена: «Тоҕо?» диэн ыйытыы турбатаҕа. Биһиги быраастарбыт, идэбитин ыларбытыгар, бэйэбит талбыппыт. Билиибитин, уопуппутун билигин ханна наадалаах сиргэ туһанар кэм тирээн турар. Итинник кыах үөскээбитигэр, уһуну-киэҥи толкуйдаабакка быһаарыммыппыт.

— Онно, арааһа, Саха сириттэн аҕыйах быраас сылдьара буолуо…

Елена: Суох, суох. Саха сириттэн элбэх быраас сылдьар. Биһиэхэ травматологтар, хирургтар, анестезиологтар, психиатрдар биригээдэлэрэ тэриллэн, госпиталларга тиийэн үлэлиир.

— Анатолий, эн Елена онно барбытыгар куттамматаҕыҥ дуо?

Анатолий: Бастатан туран, мин киниэхэ эрэнэр этим. Оттон киһи эрэнэр буоллаҕына, куттаммат. Иккиһинэн, Елена онно соҕотоҕун буолбакка, хамаанданан барбыта. Үсүһүнэн, кэргэним тыыл госпиталыгар үлэлээбитэ.

— Оттон эн тыыл госпиталыгар буолбакка, инники кирбиигэ…

Анатолий: Мин — эр киһибин. Идэм, квалификациям, уопутум инники кирбиигэ ордук туһалыа дии санаабытым. Онно байыастарга хас да хонон баран буолбакка, тута көмө оҥоһуллар сиригэр. Ол «бастакы квалификациялаах анал көмө» диэн ааттанар. Биһиэхэ кэлиэр диэри өссө биир түһүмэх баар — фельдшерскай. Киирсии толоонугар быһаччы: бэрэбээскилээһин, иммобилизация, тостубут илиилэрин-атахтарын хамсаабатын курдук баайыы уонна биһиги пууммутугар диэри тиэрдии.

— Эһиги дойдугутугар олус үчүгэй дьиэлээххит, ама куттамматаххыт дуо, хаһан да аны манна төннүөхпүт суоҕа диэн?

Анатолий: Оннук санаалар, биллэн турар, бааллара. Ол гынан баран, чиэһинэйдик эттэххэ, мин биир дойдулаахтарбыттан ордук куттанарым, онон кинилэргэ көмөлөһөөрү тиийбитим.

— Елена, Анатолий тоҕо биир дойдулаахтарын көрдүүр санаалаах этэй?

Елена: Көмө барыларыгар оҥоһуллар. Анатолий да барыларыгар көмөлөспүтэ. Ол эрээри, элбэх бааһырбыт байыас ортотугар саха уолаттарын көрдөххүнэ, атын иэйии үөскүүр. Хайдах эрэ бэйэҥ бииргэ төрөөбүтүҥ, доҕоруҥ курдук саныыгын. Онно дьон дуоһунастарыттан, статустарыттан тутулуга суох, тылынан уонна дьыаланан бэйэ-бэйэлэрин өйөһөллөр.

— Оттон байыас Саха сириттэн сылдьарын хайдах билэҕитий?

Анатолий: Сахалары батыһан барбытым диэбитим дии. Мин идэтийбит бырааспын. Байыаннай дьайыыга дойду бары муннугуттан, араас омуктар кэлэн охсуһа сылдьалларын бэркэ өйдүүбүн. Аҥаардас киһини көрөөт, кини кимин-тугун, хантан сылдьарын билэҕин.

Елена: Дьиҥэр, киһини хантан кэлбитинэн араарбаккын. Бастатан туран, ханнык таһымнаах көмөнү оҥоруохтааххын эрэ саныыгын. Билигин биһиги бары биир сыаллаахпыт: судаарыстыбабыт интэриэһин көмүскээһин. Оттон сыал-сорук биир буоллаҕына, бука бары биирбит.

Кыайыыга дьулуһаллар

— Елена, эн психиатр буолаҕын. Байыастары кытта кэпсэттэҕиҥ, кинилэр туохтан ордук эрэйдэнэллэрий?

—  Сүрүннээн оскуолактан ылбыт баастарыттан эт-хаан ыарыытыттан эрэйдэнэллэрэ. Биирдэ биир уол бэрэбээскигэ кэлбитэ. Кини олус ыарытыйара. Хаһыытыыра, мүлчү-хаччы туттарара. Онуоха илиибин биэрбитим уонна эппитим: «Сережа, эн ыарыыгын хайдах да мүлүрүтэр кыаҕым суох. Мин эйиэхэ илиибин эрэ биэриэхпин сөп. Аһара ыарыйдаҕына, күүскэ ыга тутаар. Оччоҕо ыарыыны бииргэ тулуйуохпут». Кини миигин ыарытыннарыам диэн, уостарын хаанырыар диэри быһа ытыран, илиибин хайдах курдук харыстаан туппутун көрүөҥ этэ. Итиннэ киһи киһиэхэ сыһыана көстөр.

— Елена, кэлин саллаат психологията уларыйда дуо?

—  Бары кыайыы туһунан эрэ саныыллар. Харахтарын аспыт хас биирдии саллаат: «Доктор, уолаттарбар төннөрүм туһугар, түргэнник туохта эмэ оҥор», — диирэ. Билигин даҕаны оннук бойобуой санаалаахтар. Биһиги сүрүннээн волонтерскай көмөнү оҥорбуппут. Онно тута оҥоһуллар үлэни толорбуппут: ыарыыны мүлүрүтүү, бэрэбээскилээһин. 8:30–16:00 чааска диэри докумуону оҥорууга, ыарыһахтары госпиталга киллэриигэ, байыастары көрүүгэ-истиигэ көмөлөспүппүт. Оттон 16:00 чаастан приемнайга тиийэн билиҥҥи кэмҥэ наадалаах көмөнү оҥорорбут.

Кутталы кыайарга көмөлөһөр

— Кэлэн балыыһаҕытыгар үлэлии төнүннүгүт дуо?

Елена: Мин билигин ГИП көҥүлүнэн, сэриигэ саҥа барыахтаах дьону кытта өй-санаа өттүнэн бэлэмнээһининэн дьарыктанабын. Тоҕо диэтэххэ, урут көрсүбэтэх кыһалҕаларын көрсөллөр. Уолаттары кытта кэпсэтэн баран, дьиксиниини, кутталы туоратар кыах баарын өйдөөтүм. Байыаннай психология психологическай бэлэмнээх саллаат бэйэтин эбээһинэһин үчүгэйдик толорорун этэр. Ханнык баҕарар киһи кутталы кыайарыгар үс эрэ суол баар: кутталы өйдүүр, кутталы ылынар уонна ресурса оҥостор.

Анатолий: Ким эрэ бэйэтин тургутаары байыаннай дьайыыга барар. Ол гынан баран, мин санаабар, онно барар киһи үксэ — күүстээх санаалаах дьон. Оннооҕор дьиэтигэр тыылга сылдьан онно барарга сананыы, чэпчэкитэ суох.

— Оттон эн инники кирбиигэ үлэлээбитиҥ дии. Куттаммытыҥ дуо?

Анатолий: Суох, куттамматаҕым. Ордук дьиэ кэргэним олоҕум, доруобуйам туһугар долгуйбута. Оттон мин төһө өр сылдьыахпыный диэн долгуйбутум. Бастакы сууккабар үлэлиирбэр олох атын этэ. Сынньаммакка үлэлээбитим. Эпэрээссийэлиир сиргэ чаһыны көрөҕүн, онно сарсыарда 6 чаас буолбут буолар. Түөрт сууккаҕа тиийэ утуйбакка сылдьарбыт. Бааһырбыттар киирдэхтэринэ, тугу барытын умнаҕын. Барыларыгар көмөлөһүөххэ наада. Симиэнэҥ бүттэҕинэ да, атын быраастар ноҕуруускаланан турдахтарына, көмөлөһүөхтээххин. Дьэ, онно өйдөөбүтүм, итинник тэтиминэн үлэлиир кыахтаахпын эбит диэн.

«Онно бастыҥнар эрэ мустубуттар»

— Аан бастаан ким байыаннай дьайыыга барар туһунан эппитэй?

Елена: Мин. Дьиҥэ, кэргэммиттэн ыытара дуу, суоҕа дуу диэн ыйытарбын куттаммытым. Өр быһаарыммытым, оттон ыйыппыппар, Анатолий «Наада буоллаҕына — бар» диэбитэ.

Анатолий: Арааһа, ол туһунан биир кэмҥэ толкуйдаабыппыт быһыылаах, арай кэргэним миигиннээҕэр эрдэ эппитэ.

Елена: Кэргэним онно барбытыгар долгуйбутум. Сүрэҕиҥ аҥаара онно баар, кыайан хаххалыыр, көмөлөһөр кыаҕыҥ суох буоллаҕына, үрдүк күүстэртэн үчүгэй дьону кытары эҥэрдэһэ сылдьарыгар эрэ көрдөһөҕүн. Оннук да буолбута, Анатолий кэлиэгэлэрин туһунан сылаастык, истиҥник, киэн тутта эрэ кэпсиир. Онно, уолаттарбытыгар көмөлөһө, дойду чахчы чулуу дьоно түмсүбүттэр дии саныыбын.

Өрөспүүбүлүкэ байыаннай дьайыы кыттыылаахтарын уонна кинилэр дьиэ кэргэттэрин өйүүргэ олус улахан болҕомтону уурар. Саха сирэ биһиги байыастарбытыгар көмөлөһөр. Биһиги Бырабыыталыстыбабыт норуотун күүскэ түмэр.

Анатолий: Волонтердар таҥаһынан, аһынан көмөлөһөллөр. Бырабыыталыстыба — тиэхиньикэнэн. Кинилэр итиннэ үөрэнэн хаалаллар быһыылаах. Оттон Саха сириттэн “тыыннаах” миэдиги көрөн баран соһуйаллар. Бу кинилэргэ күүстээх эмоциональнай өйөбүл буолар.

Быһаарыы

Анатолий Мордосов — 2‑с №-дээх Өрөспүүбүлүкэтээҕи балыыһа травматолог-ортопед бырааһа.

Елена Мордосова — Дьокуускайдааҕы психоневрологическай диспансер клинико-экспертнэй үлэҕэ кылаабынай бырааһы солбуйааччы, психиатр.