Көтөр Оҕо удьуордара түмэлгэ сыаналаах бэлэх оҥордулар

     Тамалакаан нэһилиэгэр Көтөр Оҕо диэн ааттанан Куһаҕандыыкап диэн араспаанньалаах 1778-1843 сылларга олорон ааспыт киһи сыдьааннара элбэхтэр.

Билигин бу киһи удьуордара уола Аҕакы — Уруукап Уйбаан Ольгин диэн 1810 сыллаахха төрөөбүт киһиттэн кини бииргэ төрөөбүтүн дуу, бэйэтин ыччата дуу, 1838 сыллаахха Мукучус — Васильев Көстөкүүн диэн киһи үөскүүр. Бу киһиттэн Хооһой — Николай Константинов диэн киһи 1873 сыллаахха уонна Ньылыбыс Өлөксөй диэн дьон төрүүллэр. Ньылыбыстан Егоров Афанасий Алексеевич — Очой төрүүр. Ол дьонтон билигин Тамалакаанынан, Дьокуускайынан, Харбалааҕынан, Ороһунан эҥин тэнийэн, ууһаан олорор Егоровтар, Кузьминнар, Крылатовтар диэн бэрт элбэх аймах тэнийдэ.

Көтөр Оҕо төрүттэрэ Силээҥҥэ олорбут бадахтаахтар. Бу аймахтан Хооһой диэн киһи сүрдээх сытыы, киирбит-тахсыбыт, саҥарбыт-иҥэрбит, оҕуруктаах өйдөөх киһи эбит. Эдэригэр сырыыны да сылдьыбыт. Алданынан, Бодойбонон көмүс көрдөөн кыанар эр дьон тайҕаны эҥэрдэринэн тэлэр кэмнэригэр таһаҕас көтөҕүүтүгэр да, көмүс хостооһунугар да сылдьымахтаабыт ахан киһи үһү. Дьалхааннаах кэмнэргэ Хооһой араас, эрбэх үрдүгэр сэттэтэ эргийбит дьон киэнэ сытыыларын кытары эҥэрдэспитэ үһү. Көмүстээх Алданынан тэлэһийэ сылдьан баран дойдутугар эргиллэригэр хос эһэтин Көтөр Оҕо аатын ылынан, Крылатов диэн араспаанньаланан эргиллибитэ үһү. Бу Хооһой көмүстээх тайҕаттан төннөрүгэр ботуччу көмүстээх эргиллибитэ үһү. Силээҥҥэ хос эһэтин олоҕор олоро сылдьыбыта чуолкай. Онно харалла сытар буолуохтааҕа үһү. Силээн былыргы көмүсчүттэр айаннарын суолун айаҕар сытар сир буолан, Хооһой онон ааһар көмүсчүт кэриэйдэри, кытайдары халааһыҥҥа элбэхтэ кыттыбыт буолуохтааҕа үһү. Көр оннук харса-хабаана суох киһи эбитэ үһү. Хооһой бииргэ төрөөбүт инитэ Ньылыбыс Өлөксөй сиэннэрэ, быйыл Барахов аатынан судаарыстыбаннас түмэлигэр түҥ былыргы үйэлэр өксүөннэриттэн суураллыбат гына хараарбыт харчылары, кириэстэри, биһилэхтэри бэлэхтээн соһуттулар.

Бу маллары өбүгэлэрбит маллара, баҕар, өссө талаан-былдьаан ылыллыбыт маллар буолуохтарын сөп диэн аньыырҕаан » түмэлгэ сыттыннар» диэн бэлэхтииргэ быһаарбыттар. Бу маллар ортолоругар хап-хара дьоҕус, чараас соҕус кытархай тимиртэн кутуллубут, биир сирэйигэр Улуу Арассыыйа ыраахтааҕыта Николай I бэлиэлээх , биир өттүгэр «1 копейка серебром» диэн суруктаах 1840 сыллаахха Сузуннааҕы манньыат собуора (Сузунский монетный двор) бэчээттээбит манньыата баар. Бу түмэлбитигэр суох, сыаналаах мал буолан биэрдэ. Оттон икки биһилэх сирэйдэригэр руна сурук эрэ, туох бэлиэ эрэ, эмиэ уратылаах маллар буолан биэрдилэр. Хас да атын-атын оҥоһуктаах кириэстэр эмиэ киһи болҕомтотун тардаллар. Бу өбүгэлэрин малларын түмэлгэ бэлэхтээн пуондабытын байытыспыт Көтөр Оҕо хос-хос-хос-хос сиэннэрэ Егоровтарга түмэл кэлэктиибин аатыттан улахан махталбытын биллэрэбит.

Светлана Копыленко,

Барахов аатынан судаарыстыбаннас түмэлин салайааччыта.

Үөһээ Бүлүү.

Хаартыскалар түмэл тиксэриилэрэ.