Киэҥник толкуйдуур, үлэҕэ эрчимнээхтик ылсар, килбиэннээх кыайыыны ситиһэр саха саарына

Ханнык баҕарар норуокка инники сайдыыны быһаарар күүһүнэн дойдуларын туһугар күүскэ, бэриниилээхтик үлэлии сылдьар, сайдыы суолун дьэҥкэтик көрөр, үлэни көдьүүстээхтик тэрийэр, дьону түмэ тардар дьоҕурдаах дьон норуот бастыҥ бэрэстэбиитэллэрэ буолаллар. Кинилэр ааттара норуокка киэҥник биллэр буоллаҕына, ол дьон-сэргэ санаатын күүһүрдэр, үлэҕэ ситиһэр холобурдара сайдыы суолун ыйар курдук буолар. Саха сиригэр оннук биир уустук үлэлэри тэрийээччи, чаҕылхай салайааччы Матвей Николаевич Евсеев туһунан сырдатарга сананным.

Таһаарыылаах үлэҕэ тардыһыылаах дьон олох эдэр саастарыттан дойдуларын таптыырга, төрөппүт, ииппит дьонун үтүө ааттарыгар ытыктабыллаах буолууга иитиллэн, илиинэн үлэҕэ буһан-хатан тахсаллар.

Матвей Евсеев өссө оскуолаҕа үөрэнэр сылларыгар аҕатын, ийэтин төрүт уустарын, эбэтэ, хос эбэтэ, эһэтэ, хос эһэтэ Сунтаар сиригэр төрөөн-олорон ааспыттарын үөрэтэн билбитэ. Онтон сибээстээн, төрөөбүт алааһын, нэһилиэгин, оройуонун, ийэ дойдутун остуоруйатын билсэн, ону ытыктыыр, киэн туттар санааҕа ылларбыта. Дьэ, онтон, ханнык баҕарар дьоҕурдаах, дьулуурдаах ыччат курдук, төрөөбүт норуотун, үөскээбит тыа сирин олохтоохторун дьылҕатын туһугар кыһаллар санаа кини дууһатыгар эдэр эрдэҕиттэн иҥмитэ. Кини аймахтара сэбиэскэй даҕаны, аныгы даҕаны кэмҥэ үлэни кыайа-хото тутар, уйгулаах олох туһугар кыһамньылаах дьон этэ. Матвей Евсеев аҕата Николай Матвеевич бэйэтин кэмигэр инникигэ, сайдыыга тардыһыылаах киһинэн биллэрэ. Таһаарыылаах үлэтинэн холкуоһугар, кэлин “Элгээйи” сопхуоска холобурга сылдьар үлэһит этэ. Нэһилиэгэр маҥнайгынан матасыыкылы көлө гыммыта, Бүлүү өрүһүнэн сылдьарга мотуордаах оҥочоломмута. Хомойуох иһин, Матвей Евсеев аҕата олохтон эрдэ туораабыта. Онон ийэтэ Зинаида Александровна үлэҕэ дьулуура, үтүө санаата, көнө майгыта, общественнай олоххо кыттыыта оҕолорун иитиигэ үтүө сабыдыаллааҕа. Үтүө-мааны куоластаах, имигэс хамсаныылаах буолан кини С.А. Зверев-Кыыл Уолун ансаамбылын биир төһүү кыттыылааҕа этэ. Зинаида Александровна олоҕун бүтэһик кэрдииһигэр диэри уолугар Матвей Николаевич Евсеевкэ саамай чугас киһинэн, сүбэһитинэн үтүө холобурунан буолбута.

Матвей өссө оҕо эрдэҕиттэн үлэни таптыыр, ыарахан үлэттэн туора турбат идэлээҕэ. Ийэтэ кинини улааттаххына идэлээх үлэһит буолуохтааххын диэн такайара. Ийэтин үтүө баҕатын ылынан Матвей Саха государственнай университетын геологическай факультетыгар үөрэнэ киирбитэ. Үөрэнэ сылдьан Матвей Сэбиэскэй аармыйа кэккэтигэр сулууспалаабыта, онно олох оскуолатын ааспыта, дьиҥнээх эр киһи кытаанах майгытыгар эриллибитэ, бэйэтигэр эрэллээх, эппиэттээх буолуу ирдэбилин иҥэриммитэ. Матвей Евсеев үрдүк үөрэҕи бүтэрэн, үлэтин сир аннынааҕы хайа боруодатын хостооһунтан саҕалаабыта. Ол Томпо оройуонун “Нежданинскай” бириискэтэ этэ. Нежданинское бөһүөлэккэ хайа боруодатын хостооһун инженерэ Галина Дмитриевнаны көрсөн, сүрэхтиин сөбүлэһэн, дьылҕаларын холбоон ыал буолбуттара.

Онтон толкуйдаан, бэйэтин кыаҕар эрэнэн көмүс хостуурга “Горняк” диэн артыалы тэрийбитэ. Дьэ, онно үлэҕэ тыа сирин ыччатын ыҥырарга санаа үөскээбитэ уонна өрөспүүбүлүкэ тыатын сирин ыччатын үлэҕэ ыҥырбыта. Онно көстөн тахсыбыта тыа сирин ыччата төрөөбүт алаастарыттан ыраах сытар бырамыысыланнай бириискэлэргэ үлэлииргэ дьоҕура ситэтэ суоҕа. Онон үлэлиир баҕалаах ыччаты бастаан үөрэттэрэн, бырамыысыланнаска үлэлиир дьоҕурдарын сайыннарбыта. Онтон ыла кини тыа сириттэн кэлэн бириискэлэргэ үлэлиир ыччат уоппуттаах, уһуннук үлэлээбит оробуочайдартан итэҕэһэ суохтук үлэлииллэрин, оттон бэрээдэк, үлэҕэ дьулуур өттүнэн өссө ордуктарын билбитэ. Кини ол кэнниттэн промышленноска тыа сириттэн ыччаты маассабайдык ыҥыран үлэлэтиини сыал-сорук оҥостубута.

Өрөспүүбүлүкэ бастакы Бэрэсидьиэнэ М.Е. Николаев алмааһы Анаабыр сиригэр хостооһуну тэрийэр туһунан толкуйдаабыта, сыралаахтык туруорсан Арассыыйа Бэрэсидьиэнин анал ыйааҕынан Саха сирэ сиртэн хостонор баайы дьаһайар быраабын ылбыта.

Матвей Николаевич сорук оҥостубут үтүө санаатын олоххо киллэрэр туһуттан уонна төрөөбүт дойдутугар бырамыысыланнас сайдыытыгар көмөлөһөр сыаллаах “Анаабыр алмаастара” диэн саҥа акционернай уопсастыбаны тэрийиигэ ылсан үлэлииргэ сөбүлэҥин биэрбитэ.

“Анаабыр алмаастара” хампаанньа тэриллиитигэр “Алроса” АХ бэрэсидьиэнэ В.А. Штыров уонна Анаабыр улууһун баһылыга Н.Е. Андросов улахан өйөбүлү оҥорбуттара. Өрөспүүбүлүкэ бастакы Бэрэсидьиэнэ М.Е. Николаев баҕа санаатын олоххо киллэрээччинэн М.Н. Евсеев буолбута. 1998 сылтан саҕалаан, элбэхтик сүүрэн-көтөн, араас мэһэйдэри көрүстэр даҕаны, ону бириэмэтигэр түргэнник быһааттаран “Анаабыр алмаастарын” тэрийбитэ. Дьэ, санаан даҕаны көрдөххө, ыраах кураанах туундараҕа, суол-иис суох, вертолеттан ураты ханнык да көлө тиийбэт сиригэр тэрилтэ тэрийэн, сир баайын хостоон туһаҕа таһаарыы – улахан, уустук дьыала. Ону ол диэбэккэ, көҥүл ылаат, Матвей Евсеев салайыытынан 14 эр бэрдэ мустан, боростуой киһи кыайан сабаҕалаабат күүрээннээх үлэҕэ туруммута.

Киниэхэ чугас доҕоро, кэллиэгэтэ Иван Андреев күүстээх көмө буолбута. Аны кинилэр ханнык даҕаны тэрилтэттэн, бүддьүөттэн көмө харчы ылбатахтара. Уолаттарга, сахалыы эттэххэ, “санныларыгар төбөлөрө, төбөлөрүгэр мэйиилэрэ уонна күүстээх, үлэни кыайар-хотор илиилэрэ баара”. Хата, дьылҕалара табыллан биэрбит – тоҥ буор анныттан күлүбүрүү чаҕылыйбыт ыраас алмаастары буланнар, сударыстыбаҕа туттараннар бастакы дьылларын 500 тыһ. доллар дохуоттаах түмүктээбиттэр. Онтон ыла улааттар-улаатан “Анаабыр алмаастара” тэрилтэ дьиҥнээхтик атаҕар турар. Бастакынан Маят үрэҕиттэн алмаас хостооһунун саҕалыыллар. Сыыйа үлэлэрин кэҥэтэн Морҕоҕор, Хомолоох, 41-с диэн сирдэргэ хостооһуну тэрийэллэр. Сыыйа хампаанньа бэйэтин геологическай сулууспата таһаарыылаахтык үлэлээн, алмааһы хостуур сирдэрин биллэрдик кэҥэтэллэр. 2014 сылтан саҕалаан, “Гусинай”, “Эбэлээх” диэн учаастактарга аныгылыы фабрикалары, толору хааччыллыылаах вахтовай бөһүөлэктэри туталлар. Аҥардас “Гусинай” диэн учаастакка 480 үлэһит олорор аныгылыы, толору хааччыллыылаах бөһүөлэги тутан олоххо киллэрэллэр. Ити курдук, “Анаабыр алмаастара” хампаанньа киһи сөҕүөн курдук түргэн тэтиминэн сайдыбыта. Ити барыта эттэххэ судургу. Бу улахан тэрээһиннээх, түмсүүлээх, үрдүк дьоҕурдаах кэллэктиип намыраабат, күннэтэ күүһүрэр дьулуурдаах үлэтин түмүгэ.

Бэйэтин дьыалатын иҥэн-тоҥон билэринэн, үлэни күннээҕинэн, орто-ыраах болдьоххо арааран толкуйдааһынынан, ону толорорго сыалы-соругу чопчу туруорарынан, материальнай-техническай ресурсалары ханнык ньыманнан, хайысханан наадалаах сиргэ түргэнник тириэрдиини тэрийэринэн сыаналаатахха, “Анаабыр алмаастарын” генеральнай дириэктэрэ Матвей Николаевич чахчы киһи эрэнэр бөдөҥ хаһаайыстыбанньык салайааччы буоларын көрдөрбүтэ. Маны таһынан сөптөөх каадырдары кыраҕатык көрөн талбыта көстүбүтэ. Аан бастакыттан кини эрэллээх солбуйааччытынан И.И. Андреев буолбута. А.В Карху өр сылларга кылаабынай инженеринэн, П.О. Иванов, В.М. Дражин курдук бэйэлэрин идэлэрин үрдүктүк баһылаабыт геологтар үлэлээбиттэрэ.

Генеральнай дириэктэр биир сүрүн кыһамньытынан, өрөспүүбүлүкэ патриотун быһыытынан, олохтоох ыччаты бырамыысыланнаска тардан үлэлэтиитэ Анаабыр, Өлөөн, Эдьигээн, Булуҥ улуустарын үрэхтэрин баһыгар, бырамыысыланнай бириискэлэргэ үлэ күөстүү оргуйбута, онно үөрэ-көтө, эрэллээхтик, үрдүк таһаарыылаахтык Саха сирин тыа улуустарыттан төрүттээх ыччат үлэлээбитэ. Ол үлэ уопута билигин даҕаны салҕанар.

Ол бириэмэҕэ сэттэ сайыҥҥы үлэ сезонун кэмигэр биир кэмҥэ 1600 киһи үлэлээбитэ. Оттон сылга график быһыытынан 4000-тан тахса олохтоох ыччат вахтовай ньыманан үлэлиирэ. Оттон 1998 сыллаахха, хампаанньа үлэтин саҕалыырын саҕана, ким толкуйдуо баарай, бу аҕыйах үлэһиттээх кыракый тэрилтэ маннык бүтүн Арассыыйа үрдүнэн бөдөҥ аһаҕас ньыманан сир баайын хостуур тэрилтэ буола үүнүө диэн? Биллэн турар, бу талааннаах салайааччылар, исписэлиистэр, оробуочайдар Матвей Николаевич Евсеев сатабыллаах тэрээһининэн ситиһиллибитэ. 13 сыл иһигэр “Анаабыр алмаастара” хампаанньа 24 млрд суумалаах алмааһы хостоон судаарыстыбаҕа туттарбыта, ылар барыһа 4,5 млрд солкуобайга тиийбитэ, өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүгэр 2,5 млрд солкуобай нолуок харчытын киллэрбитэ, үлэһиттэр ылар ыйдааҕы хамнастара 136500 солкуобайга тиийбитэ уонна өрөспүүбүлүкэҕэ бырамыысыланнай тэрилтэ салайааччыларыгар социальнай эппиэтинэстээх буолууга үтүө холобуру көрдөрбүтэ. Кини салайар хампаанньата тыа хаһаайыстыбатыгар 5 тэрилтэни тэриммитэ, ол иһигэр бастыҥ көрдөрүүлэри ситиспит “Нөмүгү”, “Өлүөхүмэ”, “Кладовая Олекмы” агрофирмалара, “Бөртө” сылгы собуота, “Хатас” сибиинньэ комплекса. Евсеев М.Н. этэр этэ: “Тыа хаһаайыстыбатыгар биһиги үлэбит бизнес буолбатах, бу биһиги үлэлиир дойдубут тыатын сиригэр көмөлөһөр иэспит эбэтэр социальнай эппиэтинэспит буолар”, – диэн. Дьэ, ити буолар “Үтүө киһи биир тыллаах”, – диэн саха муударай этиитин биир кэрэһитэ.

Кини “Анаабыр алмаастара” хампаанньаны 18 сыл устатыгар салайбыта. Ханнык туруктан хайдах үлэни саҕалаабытын ахтыбытым. Ити 18 сыл устатыгар бу хампаанньа үлэтин сөҕүмэр үрдүк кэрдиискэ таһаарда, республикаҕа, дойдубут илин өттүгэр бастыҥ үлэлээх тэрилтэҕэ өрө таһаарбыта. Кини өссө биир уратытын бэлиэтиир наада: аан дойду үрдүнэн хотугу эргимтэ нөҥүө өттүгэр ыарахан, уустук технологиялаах алмааһы хостооһуну тэрийбит, үрдүк дохуоттаах тэрилтэҕэ кубулуппут соҕотох Матвей Евсеев буолар.

Кини биллиилээх политик, түөрт ыҥырыылаах Судаарыстыбаннай мунньах (Ил Түмэн) норуодунай депутатынан талыллан таһаарыылаахтык үлэлээбитэ, быыбар иннинээҕи бырагырааммаларын чиэстээхтик толорбута. Өлүөхүмэ улууһун уонна Хотугу арктическай уокурук олохтоохторо билиҥҥэ диэри депутаттара М.Евсеев туһунан үтүө тылынан ахталлар.

Кини туруорсуутунан Өлүөхүмэ улууһун сайдыытын үбүлүүр бырагыраамаҕа элбэх бөдөҥ тутуулар үлэҕэ киирбиттэрэ. Сааскы өрүс халааныттан кыһалҕаны көрсүбүт Кыыллаах арыы бөһүөлэгэ өрүс уҥуоргу өттүгэр Даппарайга көһөрүллүбүтэ. Депутат кыһамньытынан өр сылларга быһаарыллыбакка турбут Өлүөхүмэ куоратыгар Спасскай собор тупсаран оҥоһуута ыытыллан, таҥара дьиэтэ үлэтин саҕалаан, куорат олохтоохторун үөрдүбүтэ, санааларын көтөхпүтэ.

Пенсияҕа тахсан судаарыстыбаннай сулууспаттан уурайан баран “Анаабыр алмаастара” аһаҕас акционернай хампаанньаҕа үлэлээбит сылларбын астынан ахтабын. Ити кэм тэрилтэ саамай ситиһиилээхтик, күүскэ сайда турар кэмэ этэ. Мин онно Матвей Николаевич хамаандатыгар үлэлии сылдьаммын кини чахчы ырааҕы анаарар толкуйдаах, ыарахаттартан чаҕыйбакка үлэтигэр эрчимнээхтик ылсар, күүстээх санаалаах, үлэни тэрийэр уһулуччу талааннаах салайааччы быһыытынан билбитим.

Мин бу тэрилтэҕэ үлэлиир сылларбар, сааһырбыт киһи быһыытынан, эдэр эрдэҕинээҕим курдук уоттаахтык-күөстээхтик үлэлээбэтэҕим эрээри, хампаанньа салалтатыгар, генеральнай дириэктэр М.Н Евсеевкэ сүбэ-ама буоларым, араас бырайыактары анаалыстааһыҥҥа кыттар этим, онон дуоһунаһым эбээһинэһин толорорго кыһалларым. Матвей Николаевич миэхэ, кырдьаҕас киһи диэн сыанабын түһэрбэккэ, болҕомтолоохтук сыһыаннаһан, тылбын-өспүн истэн, наадалааҕын ылынан үлэлээбиппит. Онтон, чэ, 75 сааспын туоллум, үлэлээн бүтүөххэ, энергиялаах, кыайыгас, үлэһит салайааччыга эдэр сүбэһит наада буолуо диэн санааттан дириэктэрбэр Матвей Николаевичка миигин биэнсийэҕэ төннөрбүнэн сибээстээн үлэбиттэн уурат диэн ис хоһоонноох сайабылыанньа суруйан киллэрбитим. Киһим сайабылыанньабын эргим-ургум тутан көрөн баран, туора ууран кэбистэ уонна: “Эн сүбэҥ-амаҥ, этиилэриҥ, олоххо баай уопутуҥ биһиэхэ наадалаахтар. Кэлэктиип тумус туттар бэтэрээнэ суох буолара табыллыбат, 80 сааскар диэри биһигини кытары үлэлэс”, – диэтэ. Хайыахпыный, сайабылыанньабын төттөрү илдьэ таҕыстым. Бу тугу этэрий? Бу – салайааччы бэйэтин үлэһиттэригэр болҕомтолоохтук, кыһамньылаахтык сыһыаннаһарын туоһулуур. Мындыр салайааччы кэлэктиип ордук түмсүүлээх, үлэлиир дьоҕурдаах, көмүскэллээх буолуутугар элбэх түгэннэр наадаларын учуоттуур. Олор истэригэр – сиэр-майгы-психологическай килиимэт, кэлэктиип иһигэр уонна кинини тула араас уопсастыбаннай үлэлэр. Матвей Евсеев ону барытын сатаан дьүөрэлээччи. Ол иһин кини салайар кэлэктиибэ саҥаттан саҥа саҕахтары ылан иннин диэки сайдан иһэр.

Кадырдары бэлэмниир уонна аттаран туруорар үрдүкү салайар уорганнарга биир дьоһуннаах боппуруоһу тириэрдиэхпин баҕарабын: “Ситиһиини кадырдар быһаараллар” диэн муударай этии ханнык баҕарар уопсастыбаҕа мүччүрүйбэт сорук. Ону тутуһан, бастыҥ  кадырдары холобурга тутан, өрө таһааран туһаныахха, кинилэри норуот баайын быһыытынан көрүөххэ, харыстыахха наада. Оччоҕуна инники сайдыыбытыгар тус кылааттарын таһынан, кинилэр үтүө холобурдара үлэҕэ, салалтаҕа, саҥа кадырдары иитэн таһаарыыга төһүү күүс буолуоҕа.

Итинэн сибээстээн биир мөкү түгэни ахтан ааһарга тиийэбин.

2016 сыл бэс ыйыгар Матвей Николаевиһы Москваҕа “АЛРОСА” хампаанньа генеральнай дириэктэрэ Жарковка ыҥыран ыллылар. Сарсыныгар түмсүүлээх, салайааччытын ытыктыыр, кининэн киэн туттар “Анаабыр алмаастара” хампаанньа кэлэктиибэ М.Н. Евсеевы генеральнай дириэктэр дуоһунаһыттан босхолообуттар, “АЛРОСА” бэрэсидьиэнин солбуйааччытынан анаабыттар үһү диэн сурах кэлэн, улаханнык долгуппута. Хас биирдии үлэһит кини генеральнай дириэктэр эрдэҕинэ “таас истиэнэ нөҥүө” курдук эрэллээхтик олорор, үлэлиир этэ буоллаҕа дии: хамнастара үрдүк этэ, үлэһит умсугуйар бириэмийэлэнэр систиэмэтэ, киэҥ өрүттээх социальнай харыстабыл бэрээдэгэ олохтоммуттара. Хампаанньа үлэһиттэрин барыларын ити эмискэччи сурах санааҕа түһэрбитэ: “Үөрэбит дуу, хомойобут дуу?” – диэн. Мин оччолорго “Анаабыр алмаастара хампаанньаҕа үлэлиир этим, онон ол күүстээх быһылааны бэйэм харахпынан көрбүтүм, кулгаахпынан истибитим.

Аҕыйах хонон баран ити түгэн хайдах санааттан каадырдары уларыта тутуу исхиэмэтэ буолара көстөн тахсыбыта. М.Н. Евсеевкэ “АЛРОСА” бэрэсидьиэнин солбуйааччы ханнык даҕаны эбээһинэһин анаабатахтара, оннооҕор үлэлиир хоһугар аатын да суруйбатахтара.

Чиэһинэй уонна хорсун санаалаах Матвей Евсеев ону тулуйбатаҕа, “АЛРОСА”-ттан бэйэтин баҕатынан уурайбыта. Ити хобдох түгэн “АЛРОСА” үтүө аатыгар сыһыана суох, өрөспүүбүлүкэ, киин былаас каадырдары аттарар бэлиитикэҕэ таһаарбыт алҕастара буолуон сөп диэн таайабын.

Санаатын түһэрбэт хоһуун салайааччы Матвей Николаевич үөскээбит балаһыанньаттан иҥнэн-толлон турбатаҕа, үлэтин үөрүйэҕэр тирэнэн уонна өрөспүүбүлүкэҕэ бырамыысыланнас сайдыытыгар кылаатын киллэрэр, тыа ыччата үлэлээх буолуутугар, дьон олоҕо тупсуутугар көмөлөһөр ытык санаатын ыһыктыбакка “Арктик Капитал” диэн чааһынай хампаанньаны 2017 сыллаахха тэрийбитэ. Кини хампаанньатын сүрүн соругунан Арктика илин өттүгэр сиртэн хостонор баайы – сүнньүнэн көмүһү хостооһун буоларын быһаарыммыта. Аан бастааҥҥыттан киэҥник толкуйдаан “Арктик Капитал” хотугу улуустар олохторун тупсарыыга көмөлөөх буоларыгар туһаайбыта. Дьэ, ол кэннэ саха муударай өһүн хоһооно “Аллаах ат биир кымньыылаах” диэн этэринии, Матвеей Евсеев ити дьоһун суолталаах соругун толорууга туруммута.

Итиннэ биир боппуруоһу ордук тоһоҕолоон этиэм этэ. “Арктик Капитал” тэриллиэн аҕай иннинэ бүтүн Арассыыйа үрдүнэн Арктика зонатын сайыннарыыга болҕомто күүһүрбүт кэмэ этэ. Баайдар, олигархтар суудайыыларынан “О государственной поддержке предпринимательской деятельности в освоении Арктической зоны” диэн аҥардас кинилэр интэриэстэрин көрөр, көмүскүүр, Арктика олохтоохторун бырааптарын көмүскээһини тумнар сокуон бырайыагын оҥорон Госдуманан ылыннараары сылдьар кэмнэрэ этэ. Оттон М.Н. Евсеев “Арктик Капитал” тэрилтэтэ хара маҥнайгыттан хотугу сир олохтоохторун иннигэр социальнай эппиэтинэстээх буолууну, сир баайын хостуурга айылҕаны харыстааһыны, алдьатыллыбыт сири чөлүгэр түһэриини үлэтин биир сүрүн соругун быһыытынан туруоруммута. Ону хотугу сир олохтоохторо тутатына күүскэ өйөөбүттэрэ.

“Арктик Капитал” үлэтэ “күөстүү оргуйбута”. Өрөспүүбүлүкэ салалтата хампаанньа үлэтин биһирээбитэ уонна өйөөбүтэ. 2018 сыл ахсынньы 16 күнүгэр “Арктическай зона уонна аҕыйах ахсааннаах олохтоох омуктар сайдыыларын государственнай программата” диэн республика Аҕа баһылыгын Ыйааҕа тахсыбыта ону туоһулуур.

М.Н. Евсеев салайар “Арктик Капитал” иһинэн сир баайын хостуур үлэ бары хайысхаларыгар дьарыктанар тэрилтэлэр үлэлииллэр. Кинилэр хайысхалара:

— көмүс хостооһуна;

— буровзрывной (үлтү тэптэрэр) үлэлэр;

— геологоразведка (сир баайын көрдөөһүн);

— үлэ, тутуу бырайыактарын оҥоруу;

— мал-сал, уматык, таһаҕас тиэйиитэ;

— тутуу үлэтэ.

Онон үлэтин кээмэйинэн хампаанньа үлэтэ киэҥ. Хампаанньа үлэтин саҕалыаҕыттан 800 киһи тиһигин быспакка үлэлиир буолла. Матвей Николаевич салайар хампаанньатын сүрүн соругунан үрдүк таһымнаах идэтийбит үлэни тэрийии, айылҕаны харыстааһын, сир баайын хостуур үлэ ыытыллар улуустарыгар дьон олоҕун, суол-иис ситимин тупсарыыга өйөбүл, үлэтэ суох дьон үлэлээх буолалларыгар көмөлөһүү буолар. Маны таһынан тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктанар дьону, холбоһуктары өйүүргэ үлэтин туһаайар.

“Арктик Капитал” бөдөҥ тутуулары ыытар. 2025 сылга аҥардас балаҕан ыйыгар икки сүдү эбийиэги тутан үлэҕэ киллэрдэ. Бу Саха политехническай оскуолаҕа 5580 кв. м. иэннээх дьиэни уонна доруобуйаларыгар хааччахтаах оҕолор Адаптивнай комплекстарын оскуолата. Бу Арассыыйа үрдүнэн ыалдьар оҕолорго анаммыт маҥнайгы уонна киэҥ-куоҥ, аныгы олох ирдэбилигэр толору эппиэттиир үөрэҕирии уораҕайа тутулунна. Аны кыһын бу комплекс интерната уонна оҕо уһуйаана үлэҕэ киириэҕэ. “Арктик Капитал” М.Н. Евсеев аатынан саха боруодата сылгыны иитэр собуотун тэрийбитэ кэрэхсэбиллээх. Племенной сылгы ахсаана 300 төбөҕө чугаһаата.

Саха саарына Матвей Евсеев норуотун сайдыытыгар дьоһун кылаатын киллэрэр өҥөтө өрөспүүбүлүкэ норуоттарын истиҥ сэҥээриитин ылла. Талааннаах салайааччы быһыытынан үүнэр көлүөнэ ыччакка үтүө холобурунан буола туруоҕа. Үтүөнү үрдүктүк саныыр, ситиһиилээх салайааччыны сыаналыыр Саха сирин үлэһит дьоно кэлин даҕаны Матвей Николаевич Евсеев аатын өрө тутуохтара.

Бу мин кини туһунан ахтыым өйтөн ылан, эбэтэр киэргэтэн суруйуу буолбатах. Чахчы баары, көстөн турар кырдьыгы суруйдум.  Үлэһит дьоммутун убаастыаҕыҥ, кинилэринэн киэн туттуоҕуҥ! Ол буолар сайдыыга дьулуурдаах омук үтүө үгэһэ!

Климент Иванов,

госсулууспа бэтэрээнэ, СР Бочуоттаах олохтооҕо