Киһи барыта уйулҕаһыт

Кэлин киһи барыта уйулҕаһыт, коуч, биисинэс-тириэньэр аатыран эрэр дии санаабаккыт дуо? Психологическай ис хоһоонноох көмөнү оҥороллорун, трениннэри, сэминээрдэри ыыталларын туһунан биллэрии куйаар ситимин ылан кэбистэ. Кимиэхэ итэҕэйэбит? 

Кинилэр кимнээҕий?

Аан дойду аана аһыллан, олох уустугуран, эбиитин дьаҥынан сибээстээн тэйиччиттэн үөрэх хото киирэн уонна “бэлитиичэскэй сыһыан мөлтөөн” Арассыыйа олохтоохторун атыйахтаах уулуу аймаан кэбистэ. Кимтэн эрэ көмө, хантан эрэ тирэх ылаары ити этэр уйулҕа үлэһиттэригэр, коучтарга, биисинэс-тириэньэрдэргэ тиийэллэр.

Анал үөрэхтээх психологтар: “Психологияны эзотериканы, астрологияны, парапсихологияны уонна араас сымыйа дьиссиппилиинэлэри кытта бутуйан кэбистилэр”, — диэн бэлиэтииллэр. Дьэ, бу ииччэх-бааччах илимтэн тугу булан ылабыт? Кимиэхэ итэҕэйэбит? Көмө көрдүү сүүрэбит?

Тоҕо? Тоҕо? Тоҕо?

Тоҕо сымыйа уйулҕаһыттар, коучтар, тириэньэрдэр күннээн-күөнэхтээн эрэллэр? Күн бүгүн олохпут тэтимэ олус түргэн, өбүгэлэрбит курдук эт атахпытынан сүүрбэтэхпит, хотуурунан оттооботохпут иһин элбэх сыра-сылба, эниэргийэ баранар, маныаха эт киһи элэйэр, сыа киһи сылайар, онтон сылтаан кыһалҕа мунньуллубут, барар сирбит баҕана үүтэ, кэлэр сирбит кэлии үүтэ буолбукка дылы буолар. Дьэ, манна сымыйа “исписэлиистэр” күөрэйэ түһэллэр. Нууччалыы эттэххэ, “спрос рождает предложение” диэн этии илэ бэйэтинэн манна көстөр. Дьон бэрт тэттик эрээри кылгас, чопчу этиилээх, чаҕылхай, ханан да уу тэстибэт гына ыпсарыллыбыт “Үс күн иһигэр олоххутун тупсарабыт” эбэтэр “уон күн иһигэр харчы оҥорорго үөрэтэбит” диэн ис хоһоонноох биллэриилэри, ролигы ааҕаат, көрөөт да “бу баар эбит, миэхэ көмөлөһөр киһи” диэт “исписэлиискэ” сүүрэн тиийэллэр. Дьон олох тэтимин курдук түргэн түмүгү эрэйэр, оттон сымыйа “исписэлиистэр” маны эрэннэрэри сатыыллар. Көмө ылбыт дьон, кырдьык, маҥнай утаа омуннарыгар чэпчээбит, сүгэһэрдэриттэн босхоломмут курдук сананыахтара. Ол эрээри, “ыарыы” төрүөтэ быһаарыллыбатах буолан, сотору төттөрү төннөн кэлиэ турдаҕа. Уонна дьиҥнээхтик көмө көрдүүр киһи олоҕун уларытар, байар туһугар бэйэтэ да бэлэм сылдьар буоллаҕа, кинилэрэ да суох кыһаллар, турунар. Сорохтор маны “амтаһыйан” психология бэрт судургу эбит ээ, мин даҕаны ылыстахпына хайдаҕый, кини саҕаны сатыыр инибин диэн түмүккэ кэлэллэр. Тэллэй курдук сымыйа көмөлөһөөччүлэр ити курдук элбииллэр. Ону ааһан, ыал олоҕун алдьаталлар.

Баар эбээт…

Көмөлөһөөччү да араастаах, ол эбэтэр мэтээл кэтэх өттө эмиэ баар. Сороҕор, хасыһын даҕаны эргэ тахсан олорор дьахталлар атыттарга сүбэ биэрэллэрин истэн тыл ыһыктаары гыннахха: “Уопуттаах буолан сүбэлээн эрдэхтэрэ”, — диэн кэбиһэллэр. Оннук ини, хастыы да эрдэриттэн арахсыбыт дьон уопуттаах буолумуна. Эбэтэр букатын эрдэнэн көрбөтөх кыргыттар дьиэ кэргэн укулаатын, эр ойох сыһыанын туһунан атыттарга сүбэлииллэр-амалыыллар. Дьэ, маны хайдах өйдүөххэ сөбүй?

Сорохтор букатын даҕаны тэйиччиттэн олорон, куйаар ситимин нөҥүө бэйэҕэ эрэллээх, кимиэхэ даҕаны туох да эбээһинэһэ суох буоларга үөрэтэллэрин-такайалларын түмүгэр, дьахталлар эрдэриттэн арахсаллара элбээтэ дииллэрэ кистэл буолбатах.

Биир коуч, сөбүлээбэт үлэҕититтэн барыҥ, харчыны хайдах “табыйарга” үөрэтиэм диир “сүбэтин” ылынан, ыал ийэлэрэ орто хамнастаах үлэлэрин хаалларан, муҥ ытанар сурахтара эмиэ иһиллэр.

Эбэтэр уонча тыһыынча сурутааччылаах блогер сурутааччытын ахсаанын өссө элбэтээри сымыйаны кэпсээбитин, бэйэтигэр туга да суоҕун, турар бэйэтэ эрэ сылдьарын туһунан билиммитэ диэн этэллэр. Ити курдук биирдиилээн аахтахха, табыллыбатах көмө аҕыйаҕа суох.

Оҕо сааска төнүннэрии

Аны кэлин “Туох барыта оҕо сааска ылбыт уйулҕа охсуутун кытта ситимнээх” диэн тылы туттар муодаламмыттар. Чахчы оннук дуо? Дьиҥнээх үөрэхтээх исписэлиистэр, олохторун манна анаабыт учуонайдар: “Кырдьык, оҕо сылдьан ылбыт уйулҕа туһунан кэпсэтии көхтөөхтүк тарҕанар, киэҥ биһирэбили ылар. Ол гынан баран, манна олоҕо суох, атыннык эттэххэ “миф” эмиэ баар. Остуоруйа дойдутугар курдук оҕо саас суоҕа биллэр, ийэ, аҕа оҕотун кытта тэҥҥэ улааталлар, төрөппүт буоларга үөрэнэллэр, ким эрэ оҕону иитиини кыайар, ким эрэ соччото суох аатын ылар. Оҕо саастан ураты киһиэхэ дьайар араас төрүөт баар эбээт: удьуорунан бэриллии, олох укулаата, тулалыыр дьон, уопут уо. д.а. элбэх. Онон, аҥаардастыы оҕо сааска ылбыт охсуу эрэ мэһэйдии сылдьар, кыһалҕа буолан күөрэйэн тахса турар диэн этэр табыллыбат. Оҕо сааска ылбыт охсууну кытта үлэлиир ааһан иһэр дьыала буолбатах, ураты сыһыаны эрэйэр. Тоҕо диэтэххэ, мэйии ааспыт кэмҥэ төнүннэҕинэ, билигин буола турар курдук ылынар, киһи хаттаан санаарҕыыр. Онон психологтан сэрэнэн үлэлиир, уопут, киэҥ билии эрэйиллэр”, — диэн быһаараллар.

Сокуон хараҕынан

Бүтүн Арассыыйатааҕы уопсастыбаннай санааны үөрэтэр киин иһитиннэрэринэн, былырыыҥҥы чахчынан дойдуга психолог өҥөтүгэр наадыйар дьон хаһааҥҥытааҕар да элбээбит. Ол курдук, 2022 сылы кытта тэҥнээтэххэ 1,3 төгүл улааппыт. Ол эрээри, манна олорсо түһэр исписэлиистэрбит дэнэр дьон таһыма намыһаҕын, хаачыстыбата суох өҥөнү оҥороллорун ыйаллар. Сымыйа психологтартан дьону хайдах харыстыыр туһунан боппуруоска аналлаах кэпсэтиини быйыл олунньуга Судаарыстыбаннай Дуума дьокутааттара таһаарбыттара.

Психологтар үлэлэрин статуһун, көрүҥүн, кинилэр бырааптарын уонна эбээһинэстэрин сокуонунан бигэргэтэр ирдэнэр диэн ыйаллар. Ону тэҥэ, исписэлиистэри бэлэмниир хаачыстыбаны, кинилэр билиилэрэ идэ уонна үөрэх ыстандаартыгар сөп түбэһиитин үрдэтэр наадатын эппиттэрэ. Онон кыһарыйтарбыт кыһалҕалаах дьону итэҕэтэн, мөлүйүөнүнэн хамнастаах сымыйа психологтары оннуларын булларар сокуону ылынаары сылдьаллар.

Түмүк оннугар

Бастатан туран, билигин кэммит оннук — быыһык. Иккиһинэн, куйаар ситимэ аһыллан, аан дойду аана аһыллан, дьон бэйэтин олоҕун атын дьон, дойду олохтоохторун кытта тэҥнии тутар буолла. Дьиҥэр, олохпут оннук куһаҕан буолбатах эбээт. Ол гынан баран, иэгэйэр икки атахтаах туохха да сөп буолбат, куруук элбэххэ, үрдүккэ, баай-талым олоххо талаһар, оннук оҥоһуулаах. Онон сымыйа “исписэлиистэргэ” сүүрэрбит тухары, ардах кэнниттэн тэллэй тахсарыныы үксүү турар чинчилээхтэр.

Нина Останина, Судаарыстыбаннай Дуума дьиэ кэргэни, аҕа, ийэ, оҕо аймах боппуруостарын харыстааһыҥҥа кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ:

— Бу киэҥник тарҕаныытын үтүөнү оҥорор инниттэн ылсаллар диир кыаллыбат. Онон, бастатан туран, биир дойдулаахтарбытын араас шарлатааннартан харыстыахтаахпыт. Иккиһинэн, психологтар таһымнарын уонна толорор эбээһинэстэрин быһаарар ирдэнэр. Үсүһүнэн, судаарыстыба уонна уопсастыба интэриэһин көмүскээн, психологтар үлэлэрин бэрээдэктиир наада.