Кирдээх ардах уутунан ыстардаххына…

…Төһө да ардахтаах күн буоллар, Сардаана бэркэ сэргэхсийэн турда. Бүгүҥҥү былаана үгүс, онон үөрэ-көтө сарсыардаттан күнүн былааннаан барда.

Түүнү быһа ардаан баран, тоҕус чаас саҕана халлаан туруга көнөн барда. Сардаана сып-сап хомунаат, “дьэ, бүгүҥҥү күҥҥэ ох курдук бэлэммин…” диэн мичээрдээт, сиэркилэҕэ көрүнээт, дьиэтиттэн тахсан барда. Күүстээх ардах түһэн, куорат үгүс уулуссалара уунан туолбуттар. “Киһи мааны таҥаһы кэтэн тахсыбат күнэ буолбут…” диэн суол кытыытыгар светофору кэтэһэн туран, ким туох таҥастааҕын көрө-истэ турда. Эмискэ сирэйигэр уу ыһылла түстэ, таҥаһа-саба кирдээх уу бээтинэтинэн хараара түстэ. Киһи турар диэн аахайбакка да, кини аттынан биир мааны массыына бэрт ыксалынан сырылатан, итинник бэлиэ хаалларан аастаҕа ити. Хайыай, маннык таҥастаах-саптаах куорат устун сылдьыа дуо? Сардаана дьиэтигэр төттөрү төннөн, таҥаһын уларыттарга күһэлиннэ. Санаата холлон, күннээҕи былаана уларыйарыгар тиийдэ…

Бу маннык балаһыанньаҕа биирдэ эмэ үгүспүт түбэспитэ чахчы. Суолу туораары турар дьону төһөлөөх ыксаабыт суоппар, ардах уутунан туолбут уулуссаларынан айаннаан иһэн, кирдээх уунан ыһан ааспыта буолуой? Массыыналаах суоппар сиэрэ-майгыта сатарыйыыта бу маннык түгэннэргэ ырылхайдык көстөр.

Миэрэ ылары тобулуохха

Хомойон, абаран баран, салгыы ньиэрбэҕин сиэтэ олоруохха дуу эбэтэр туох эрэ миэрэни ылары тобулуохха дуу? Онон барыга бары көмө буолар интэриниэппитин хаһыстахха, туһалаах сүбэ-ама үгүс эбит, доҕоттор.

Сайабылыанньаны биэрии

Эйигин массыынанан айаннаан иһэн, кирдээх уунан ыспыт суоппары административнай эппиэтинэскэ тардар инниттэн бастаан полицияҕа сайабылыанньа биэрэҕин, онтон суукка үҥсүү түһэрэҕин.

Полицияны кытта сибээстэһэргэ, массыына уонна суоппар туһунан баар иһитиннэрииини толору биэрэ сатаа. Суоппар куоппут буоллаҕына, Суолга куттал суох буолуутун судаарыстыбаннай иниспиэксийэтигэр эрийэн билсиҥ. Манна кини туһунан чахчыны ылыаххытын сөп. Суоппар түбэлтэ буолбут сириттэн куотан барбыт буоллаҕына, полиция бэрэбиэркэ ыытыан сөп. Тугу гыныаххытын билбэт буоллаххытына, тустаах юриһы кытта сүбэлэһиҥ.

Суоппар эппиэтинэһэ

Суол аттыгар турар киһини кирдээх уунан ыһар түгэнигэр суоппар туох эппиэтинэһи сүгэрий? Бастатан туран, кирдээх ардах уутунан ыһарын билэ-билэ бытааран биэрбэккэ, төттөрүтүн муҥ кыраайынан ааспыт суоппары полиция кыра күлүгээннээһин быһыытынан (Административнай буруйу оҥоруу кодексын 20.1 ыстатыйата) дьыаланы суукка ыытан, сэмэлэттэрэр кыахтаах. Бу ыстатыйанан суоппар 1000 солкуобайга диэри ыстарааптаныан эбэтэр 15 хонукка тутуллуон сөп. Өскө суоппар дьыалата кыайан дакаастамматаҕына, хоромньуну төлүүргэ суукка биэриллэр. Оччоҕо суут суоппары хоромньуну уонна суут ороскуотун толуйарга эбээһинэстиэ. Сорох түбэлтэҕэ моральнай хоромньуну толуйуохха сөп.

Миэрэҕэ тардыллыбыт суоппардар

Оnlinegibdd.ru. сайт иһитиннэрбитинэн, саамай улахан түбэлтэ Владивостокка буолбут. Lexus суоппара муҥ кыраайынан ыытан иһэн, хас да суолга турар киһини кирдээх ардах уутунан ыһан ааспыт. Ол түгэни кини “Босхо суунуу…” диэн төбөлөөн, социальнай ситимҥэ ыыппыт. Устууну полиция болҕомтоҕо ылан, “Кыра күлүгээннээһин” ыстатыйанан суоппарга боротокуол толорбут. Дьыала суукка барбыт. Судьуйа суоппар дьайыытын дьон чиэһин түһэрии быһыытынан сыаналаан, кини соруйан маннык быһыыламмытын дакаастаан, 80 тыһ. солк. ыстарааптаабыт.

Оттон Пермскэй кыраай олохтооҕо кирдээх ардах уутунан ыстарбыт суоппартан хоромньутун толору төлөттөрбүт. Ол курдук, 2 980 солкуобайы — химчистка ороскуотун, 10 тыһ. солк. — албакаат өҥөтүн уонна моральнай хоромньуну.

…Дьыала суукка киирдэҕинэ, ардах уутунан ыстаран эмсэҕэлээбит киһи өрүү кыайыылаах тахсар, оттон суоппар хоромньуну төлүүр эбит. Онон маннык түбэлтэлэргэ таах хаалларбакка, бэйэҕитин хайаан да көмүскэнэргит наада.

Маннык түбэлтэҕэ тугу гыныахха?

• суоппар массыынатын муҥ кыраайынан ыытан иһэн, эйигин кирдээх уунан ыһан аастаҕына, уолуйбакка, ол массыына нүөмэрин, өҥүн, мааркатын өйдөөн хаал;
• икки эбэтэр хас да туоһу киһи наада: кинилэр ааттара, төлөпүөннэрэ, аадырыстара;
• түбэлтэ кэнниттэн бырааска көрдөрөргө күһэллибит буоллаххына, холобур, хараххар кир киирбитин ыраастатыы. Оччотугар хаһан уонна хайдах эмсэҕэлээбитиҥ туһунан туоһу сурук ылыаххын наада;
• малгын химчисткалыырга күһэллибит буоллаххына, кибитээнсийэлэри уонна счеттары уурун. Таҥаскын эбэтэр атын малгын-салгын алдьаппыт, улаханнык киртиппит буоллаҕына, быраҕан кэбиһимэ. Бу маллар суут дьыалатыгар дакаастабыл буолуохтарын сөп.
• кыаллар буоллаҕына, түбэлтэни тута хаартыскаҕа түһэрэр, видеоҕа устар ордук.