Кирэдьиити ылартан туттунар ордук…

Арассыыйа Киин баана сүрүн ыстаапканы иккис төгүлүн субуруччу түһэрдэ. Билигин сыллааҕы ыстаапка 18% тэҥнэстэ. Ити иннинэ 20% этэ. Аныгыскы мунньах балаҕан ыйын 12 күнүгэр буолуоҕа. Итинэн сибээстээн, дойду бааннара уурунууларга, кирэдьииттэргэ уонна ипотекаҕа бырыһыаннаах ыстаапкалары күүскэ түһэрэн бардылар.

Атын бааннар эмиэ Киин Баан бу быһаарыытын кэнниттэн, чугастааҕы кэмҥэ салгыы ыстаапканы түһэрэллэрин былаанныыллар. Бүгүн ипотека чэпчиэҕин-суоҕун уоннa харчыны ханна барыстаахтык уурар табыгастааҕын ырытыахпыт. Ол туһуттан, биһиги чугастааҕы ыйдарга үбү-харчыны ханна угарга саамай барыстаах бааннар испииһэктэрин оҥордубут.

Биһигини туох күүтэрий?

Сонун, чахчы, үчүгэй. Үгүстэр бу быһаарыыны Киин Баан ааспыт мунньаҕыттан ыла күүппүттэрэ, бары — нэһилиэнньэ да, биисинэс да үрдүк ыстаапкаттан «сылайбыттара» биллэрдик көстөрө. Ол эрээри, улаханнык үөрэр өссө эрдэ. Киин Баан бэйэтэ бэлиэтииринэн, харчы-кирэдьиит бэлиитикэтэ быйыл да, кэлэр сылга да кытаанах буолуоҕа. Ол аата, ыстаапка бытааннык түһүөҕэ, оттон экэниэмикэ сыыйа чөлүгэр киириэҕэ. Ол иһигэр хамсаабат баай-дуол ырыынага эмиэ.

Кырдьыгынан эттэххэ, ыстаапканы маннык түһэрэргэ улахан экэнэмиичэскэй төрүөт көстүбэт. Ырыынакка балаһыанньа икки ый анараа өттүнээҕэр өссө тыҥааһыннаммыт курдук. Баҕар, биһиги тугу эрэ билбэппит буолуо. Баҕар, чахчы, биһиги экэниэмикэбит дьиҥнээхтик тупсар, сайдыы барар. Ол иһин, хамсаабат баай-дуол ырыынагар уларыйыылар билигин буолар да буоллахтарына, сыыйа-баайы көстүөхтэрэ. Бу саҥа дьиэ ырыынагар да, урукку дьиэ ырыынагар да сыһыаннаах.

Уопсайынан, тутааччыларга бу сонун эрэли үөскэтэр. Бырайыак үбүлээһинин сыаната улаханнык биллибэтэр да, син биир түстэ, оттон тутуулар үгүстэрин экэниэмикэтэ быһаччы кирэдьиит харчытын сыанатыттан тутулуктаах буоллаҕа. Саҥа дьиэ ырыынагар, биллэн турар, билигин «ажиотаж» буолуо суоҕа. Саҥа дьиэҕэ наадыйыы 5–10% иһинэн кыратык үрдүөн сөп, онон бааннар уонна тутааччылар килийиэннэрин араас аахсыйаларынан уонна анал бырагыраамаларынан «тута» сатыахтара. Уопсайынан, саҥа дьиэ ырыынагар дьиҥнээх сэргэхсийии сүрүн ыстаапка салгыы түһэр буоллаҕына, кэлэр сылга буолуон сөп.

Дьиэ сыаната хайдаҕый?

Эспиэрдэр этэллэринэн, билиҥҥитэ сыана саҥа дьиэ ырыынагар да, иккис ырыынакка да уларыйбатын кэриэтэ. Саҥа дьиэ сыаната, билиҥҥи туругунан, муҥутуур чыпчаалга тиийэн турар. Билигин бу ырыынакка атыылаһааччы иһин күүстээх күрэстэһии барар. Сыана аахсыйалар уонна чэпчэтиилэр көмөлөрүнэн, сорох сирдэринэн, кыратык түһүөн да сөп. Бу —саҥа атыылаһааччылары «тутар» инниттэн оҥоһуллуо. Атыылаһааччылар, аҕыйах да буоллар, баар буолуохтара. Билигин икки-үс бырыһыан ыстаапка түһэрин кэтээн олорор килийиэн элбэх. Оччотугар саҥа дьиэни атыылаһа эбэтэр атыылыы сүүрэбит дуо? Хоруйа биир — ханна да ыксыыр наадата суох.

Ипотека сыыйа чэпчиэҕэ

Сүрүн ыстаапка түспүтүн кэннэ бааннар, күүтүллүбүтүн курдук, ипотека ыстаапкаларын түһэрэн бардылар. Аны туран аналитиктар чугастааҕы нэдиэлэлэргэ ипотека ыстаапкалара эбии түһүөхтэрэ диэн сабаҕалыыллар. Онуоха ыстаапка түһүүтэ сүрүн ыстаапка түспүтүнээҕэр элбэх буолуон сөп. Ипотекаҕа ыстаапкалар түһүөхтэрэ диэн сабаҕаланар да, дьиэ-уот ирдэбилигэр дьайыыта билиҥҥитэ улахана суох буолуоҕа, тоҕо диэтэххэ, ипотека ыстаапката үгүс атыылаһааччыга син биир кыайтарбат таһымҥа турар. Сүрүн ыстаапка түһүүтүттэн атыылаһыы ирдэбилин өттүнэн, бастатан туран, иккис ырыынак дьиэтэ уонна куорат таһынааҕы дьиэ ырыынактара сүүйэллэр. Бу ырыынактарга ипотека ыстаапкалара бүтэһик ыйдарга ирдэбил түһүүтүгэр ордук улахан дьайыыны оҥорбуттара, ону таһынан, этии кээмэйэ уонна чэпчэтиинэн атыыланар дьиэ-уот өлүүтэ улаатта диэн эспиэрдэр быһаараллар.

Оттон кирэдьиит хайдаҕый?

Дьону барытын кирэдьиит интэриэһиргэтэр. Ол эрээри кинилэргэ тоҕо эрэ, бааҥҥа уурунуулар курдук түһүү-тахсыы хамсааһына көстүбэт. Тоҕо? Бу бааннар интэриэстэригэр сөп түбэспэт. Кинилэр эмиэ ыстаапканы түһэриэхтэрэ, ол эрээри бүгүҥҥү таһымтан 1–2 эрэ бырыһыанынан. Бөдөҥ бааннар мөлүйүөн солкуобайга диэри суумалаах кирэдьииттэргэ ыстаапкалары 2%, оттон мөлүйүөнтэн үөһээ — 1% түһэриэхтэрэ диэн иһитиннэрии баар. Ол эрээри бу чахчы буолуо диэн мэктиэтэ суох, тоҕо диэтэххэ, бааннар көрдөрүүлэри сүрүн ыстаапканы батыһан түһэрэр эбээһинэһэ суохтар. Кинилэр бэйэлэригэр барыстаах эрэ өттүгэр үлэлииллэр.

Туттар кирэдьииттэргэ бөдөҥ бааннар этэллэринэн, ортотунан, икки бырыһыаҥҥа түһэрэллэр, ыстаапка 21,9% буолуоҕа. Ол да буоллар, бу син биир элбэх, кирэдьиит өссө да ылар уустук. Онон кирэдьиит ылартан туттунуохха наада, арай кимэхэ эрэ олус суһаллык наада эрэ буоллаҕына. Итини кытта солкуобай сыыйа мөлтүүрэ сабаҕаланар. Онон биир суолталаах түгэн — валютаны атыылаһарга табыгастаах кэм тосхойбут.

Уурунуу харчыга саамай барыстаах этиилэр

Арассыыйа бааннара Киин Баан мунньаҕын кэтэһэн, уурунуу харчы (депозиттар) ыстаапкаларын намтаттылар. Бастыҥ 20 баантан 11‑рэ биир сылга диэри болдьохтоох уурунууга бырыһыаннаах ыстаапкалары түһэрдилэр. Араас эспиэрдэр этэллэринэн, кэлэр өттүгэр регулятор ыстаапканы салгыы түһэриэҕэ. Аналитиктар бэлиэтииллэринэн, сүрүн ыстаапка сыл бүтүөр диэри 15–16% тиийиэн сөп.

Холобур, ити кэнниттэн Сбербаан уурунуу харчыга бырыһыаннаах ыстаапкалары түһэрдэ. Бу туһунан тэрилтэ пресс-сулууспата иһитиннэрдэ. Онон уурунууларга саамай үрдүк ыстаапка түөрт ый болдьоххо 16% тэҥнэһиэҕэ. Ону таһынан, ипотекаҕа саамай намыһах ыстаапка эмиэ кыччыаҕа. Ол саҥа дьиэни атыылаһарга сыллааҕы ыстаапка 19,4% буолла. «ВТБ-Вклад MiXX» уурунуу ыстаапката
1 мөл. солк. диэри суумаҕа сыллааҕы ыстаапката 21,5% тэҥ. Бырыһыаннар уурунуу харчы болдьоҕо бүтүүтэ төлөнөллөр. Бу уурууну T2 оператор оҥорор MiXX подпискатын чэрчитинэн оҥорторуохха сөп. Россельхозбаан «Свой вклад» уурууну сыллааҕы 18% ыстаапкалаах. Бырыһыаннар счеккар түһэллэр. МТС-Баан «МТС-вклад плюс» уурунуу харчыга сыллааҕы 17,75% бырыһыаннаах ыстаапкалаах. Бырыһыаннар ый аайы ааҕыллаллар. ПСБ «Сильная ставка» уурунуу сыллааҕы ыстаапката–17,5%. Совкомбаан килийиэннэригэр «Оптимальный плюс» уурунуу сыллааҕы 17,5% бырыһыаннаах ыстаапкалаах.

Ити курдук барыта бэйэтин кэминэн барар, ыстаапка сыыйа түһэр, хамсаабат баай-дуол ырыынагар ханнык да «ажиотаж», сыана күүскэ үрдээһинэ суох. Онон уоскуйабыт, тулуурдаах буолабыт уонна ыстаапка салгыы хайдах буоларын кэтиибит.