Кириип дуу, сибиинньэ кириибэ дуу?

Ахсынньы 13 күнүнээҕи туругунан, Саха сиригэр 20 621 киһи ОРВИ-лаабыта бэлиэтэннэ. Ону сэргэ кириибинэн ыалдьыы элбии турар. Ааспыт нэдиэлэҕэ сибиинньэ кириибэ (H1N1) вирус эмиэ элбээтэ. Бу кириип этиологиялаах вирус ордук кыра оҕоҕо уонна дьарҕа ыарыылаах дьоҥҥо кутталлаахтык дьайар. Исписэлиистэр быһааралларынан, кириип уонна сибиинньэ кириибэ туох уратылаахтарый?

Кириип

-Кириип сүрүн уратытынан ыарыһах кыраадыһа 38,5-39,0°С тиийэ үрдүүрэ буолар. Ардыгар ыарыы хара саҕаланыаҕыттан киһи кыраадыһа үрдүүр, онтон сорохторго үрдээмиэн эмиэ сөп.
-Ыарыы бастакы күннэригэр киһи мунна бүөлэнэр. Ол эбэтэр киһи ыарыыны утары охсуһар күүһэ быстах кэмҥэ мөлтөөн биэрбитин тумуу бактериялара “туһаналлар”.
-Нуул температураҕа вирус биир ый устата, онтон намыһах температураҕа өссө өр сылдьыан сөп. Ол оннугар боростуой мыыла вируһу өлөрөр, ону таһынан кириип вируһугар ультрафиолетовай уот үчүгэйдик туһалыыр.
-Өскөтүн оҕотун эмиийин үүтүнэн аһатар ийэ кирииптээтэҕинэ, оҕону эмиийтэн араарымаҥ. Ийэ үүтүттэн кэлэр антителалар оҕо эмиий үүтүн иһэр кэмигэр киниэхэ бэриллэллэр. Онон, эмиий үүтэ — ыарыыттан сэрэтэр үчүгэй ньыма.
-Температураны түһэрэр табылыаткалар кириип организмҥа барытыгар тарҕанарыгар көмөлөһөллөр. Бэйэҕин наһаа мөлтөхтүк санаммат буоллаххына, улахан дьон кыраадыстара 38°С, онтон оҕолор 38-39°С үөһээ эрэ буоллаҕына, температураны түһэрэр эми иһиэххэ сөп.
-“Кириип бэйэ аһарынар ыарыыта, онон эмтэнэр наадата суох” диир киһи алҕаһыыр. Кириип олус кутталлаах ыарыы. Ыарыы ордук кырачааннарга уонна саастаах дьоҥҥо куһаҕаннык түмүктэниэн сөп. Ону таһынан ыарыы бэйэтин кэнниттэн араас содуллаах буолуон сөп. Кириип үксүгэр сүрэх-тымыр систиэмэтигэр иэдээн содуллаах – миокардит сайдарыгар эбэтэр дьарҕа ыарыы түргэнник уһуктарыгар тириэрдэр, олох уһунун хас да сылынан аҕыйатар. Кирииптэн кэмигэр эмтэнии ыарыы уһунун кылгатарын таһынан, араас содуллаах буолар кутталын кыччатар.
-Антибиотиктар бактерияларга эрэ көмөлөһөллөр. Вирустар бактерияларга туох да сыһыаннара суох, ол аата вирустаах ыарыылары, ол иһигэр, кирииби, антибиотигынан эмтиир туһата суох. Ардыгар организм вирус инфекциятын утары мөлтөхтүк охсуһар түбэлтэтигэр бактериялаах иккис инфекция холбоһуон сөп. Бу эрэ түгэҥҥэ быраас антибиотигынан эмтэнии кууруһун аныан сөп.
-Ханнык баҕарар ыарыыттан эрдэттэн битэмииннэри сиэн харыстаныы организм уопсай туруга бөҕөргүүрүгэр туһалыыр, ол эрээри, вируска быһаччы дьайбат. Ол оннугар сэрэнии, харыстаныы: быһыыны ылыы, доруобуйаны чэбдигирдии, чөл олох, сөптөөх аһылык эрэ сөптөөх быһаарыынан буолаллар. Быраас бэйэтэ көрөн-истэн эрэ баран иммуномодулятордары эбэтэр битэмиин-минерал комплекстарын иһэргэ сүбэлиэн сөп.
-Кирииптэн быһыыны ылыы 100 бырыһыан мэктиэлээбэт. Быһыы ылан баран кирииптиир куттал син биир баар, ол эрэн, кыра. Быһыы ортотунан 80-90% харыстыыр уонна ыарыы ыараханнык ааспатын уонна туох да куһаҕан содула суох буоларын мэктиэлиир.
-Кириип быһыыта атын ыарыыны көбүтүөн сөп дииллэрэ сыыһа. Биир да быһыы атын ыарыыны көбүппэт. Быһыы кэмигэр организмҥа мөлтөөбүт вируһу эбэтэр сорох чааһын эрэ киллэрэллэр. Быһыыга баар вирус атын ыарыыны көбүтэр кыаҕа суох, ол гынан баран, организмҥа антитела үөскүүрүн көҕүлүөн сөп. Ол иһин, организмҥа “дьиикэй” вирус киирдэҕинэ, антитела үөскүүрүүгэр бириэмэ наадата суох – антитела быһыы кэнниттэн хайыы үйэ баар буолар. Антителалар вируһу кытта сибээстэһэллэр уонна вирус тарҕанарын бопсоллор. Ол түмүгэр ыарыы үөскүү да илигинэ сэрэтэр. Аныгы быһыылары чэпчэкитик аһараллар уонна быһыы кэнниттэн ыарыы ханнык да сибикитэ биллибэт. Сорох эрэ дьоҥҥо быһыы ылбыт сирдэрэ кытарыан эбэтэр кыратык температуралара үрдүөн сөп.
-Доруобуйа харыстабылын бүтүн аан дойдутааҕы тэрилтэтэ (ВОЗ) аан дойдуга ханнык вирустар тарҕаналларын тиһигин быспакка чинчийэр уонна чинчийиилэр түмүктэринэн быһыыны оҥорооччуларга тустаах сүбэни-аманы, этиилэри киллэрэр. Өскөтүн барыллааһын 100 бырыһыан сөп түбэспэтэҕинэ даҕаны, быһыы син биир көмөлөөх. Тоҕо диэтэххэ, антителалар вирус тустаах көрүҥүн эрэ буолбакка, киниэхэ чугас көрүҥнэри эмиэ кыайар дьоҕурдаахтар.
-Өскөтүн ханнык эмэ төрүөтүнэн быһыыны кэмигэр ылбакка хаалбыт буоллаххына, ыарыы өрө туруута саҕаламмытын кэнниттэн да ылыахха сөп.

Сибиинньэ кириибэ

Үксүгэр кириип вируһун хас да штама биир кэмҥэ тарҕанар. Быйылгы сезоҥҥа эпидемиологтар сибиинньэ кириибэ (А(H1N1)-2009 вируһа булуллубут ыарыһах элбээбитин бэлиэтииллэр. Бу штамм көрүҥэр үгүстүк көстөр сибикэлэртэн ураты ыарыһах убаҕаһынан ыытыан (диарея) уонна хотуолуон сөп. Бу сибикилэртэн сылтаан, сибиинньэ кириибин үксүгэр оһоҕос инфекциятын уонна сүһүрүүнү кытары булкуйаллар.
Ону таһынан оҕолор уонна улахан дьон кыраадыстара тахсар, уҥуохтара анньар, төбөлөрө уонна былчыҥнара ыалдьар, сэниэлэрэ эстэр, тумуу, сөтөл уонна конъюнктивит биллиэн сөп. Уопсайынан, бу сибикилэр бары кириипкэ уонна респираторнай инфекцияларга майгынныыллар.
Ыарыыны чопчу ханнык штамм көбүппүтүн билэргэ кириип вируһугар (А/В) эбэтэр сибиинньэ кириибэр (A/H1N1) анаалыстары туттарыахха наада. Онуоха биологическай матырыйаалы ыларга силтэн (сөтөллөр буоллаххына) эбэтэр бэлэскиттэн, бэлэс тамаҕыттан мазок ылыллар. Чинчийии ханнык ыарыытын чопчу быһаардаҕына, быраас сөптөөх эмтээһини аныыр.
Өссө төгүл санатан эттэххэ, вирус инфекциятын, ол иһигэр кирииби, эмтииргэ антибиотигы быраас анааһына суох туһанымаҥ.