Клим Федоров: “Киһи олоҕун устуоруйатын хаалларабын…”

…Маарыйа оҕолоро ийэлэрин үбүлүөйдээх 65 сааһыгар “саҕынньахта ылын” диэн 50‑нуу тыһ. солк. кыттыспыттарын, дьоллоох ийэ ылбыт да, Клим Федоровы кытта Индияҕа барар туристическай путевканы атыылаһан кэбиспит. Дьэ, онно тиийэн үөлээннээхтэрин кытта дуоһуйа сынньанан баран, оҕолоругар күн аайы “Орто дойдуга баар ырай олоҕун билэн кэлбиппэр эһиэхэ махталым муҥура суох” диир үһү.

Соторутааҕыта бу маннык сураҕы истэн баран, бэрт уруккуттан иитиэхтии сылдьыбыт санаабын толорон, аатырар Килиим Федоров дойдутугар кэлэ сылдьарын истэн, «Итии чэйгэ» сэһэргэһиэх…” диэн анаан ыҥырдым. Кэпсэттибит.

Саҥалыы тыын

— Клим Семенович, элбэх киһилээх туристар бөлөхтөрүн хас сыллаахтан туох сыаллаах-соруктаах тэрийбиккиний?

— Ити айаны тэрийиим бэйэтэ туспа устуоруйалаах. Арассыыйаҕа киэҥник биллэр көрбүөччү Наталья Иванованы кытта бииргэ үлэлээбитим. Кини миэхэ сыстыганнаах дьаҥ туруон үс сыл иннинэ төрөөбүт күммэр сылдьан, бараары туран “эн Саха сиригэр үлэлээн бүт, мантан бар” диэбитэ. Онуоха мин, үлэ үөһүгэр сылдьар киһи, наһаа соһуйбутум. Ол эрээри Натальяны олус итэҕэйэр буолан, толкуйга түспүтүм. Кини 25 сыл устата миэхэ элбэҕи көрдөрбүтэ, итэҕэппитэ. Ол иһин миэхэ — Таҥара тэҥэ. Дьэ, үс сыл устата ханна да харыс да халбарыйбакка, араас төрүөтүнэн тардыллан испитим. Үһүс сылга “өскө ханна да барбат буоллаххына, суолгун барытын сабабын” диэбит курдук балаһыанньа бүрүүкээн, барыта мин туспар утары оҥоһуллубут курдук буолбута. Харантыын биллэриллэн, туох баар тэрээһин, бэйэ-бэйэҕэ ыалдьыттааһын кытта бобуллубута. Дьэ, онно үс күн устата, санааҕа-онооҕо ылларан, уйулҕам хамсыар диэри санаарҕаатым. Онтон арай биир идиэйэ «сыыйыллан» кэлбитэ. Социальнай ситиминэн ырыа күрэһин ыытар туһунан. Дьон бэркэ ылыммыта. Аны атын бырайыактары толкуйдуур аатыгар барбытым. Москва, Санкт-Петербург, Сочи курдук улахан куораттарга айаны тэрийии курдук. Өрүү күөх, сылаас, сырдык Сочины талбытым. Онно турпиирмэҕэ үлэлиир саха дьонун кытта билсэн, суолум аһыллан барбыта, олоҕум суола атын хайысханан салаллыбыта, саҥалыы тыыннаммыта.

“Тып” курдуктар

— Саастаах дьону илдьэ сылдьар судургу уонна уустук өрүттэрэ туохха сытарый?

— Оо, барахсаттарым бэртээхэй дьон буоллахтара. Санаан көр, хомуньуус баартыйа ииппит буолан, барытыгар бэрээдэк дьон. Эппит чааскар “тып” курдук кэлэллэр-бараллар. Кими да, ханна да күүтэн турбаккын. Олоҕу билбит-көрбүт дьон хаһан да бэйэ-бэйэлэрин кытта иирсэ, хомойсо сылдьыбаттар. Киһи буолан баран, ол-бу санаата-оноото ханна барыай. Ол ону тастарыгар биллэрбэттэр, дьону кытта бииргэ күлэ-үөрэ сылдьан, аһардан кэбиһэллэр. Миигин кытта сылдьар дьон бииртэн биир кэрэни, соһуччуну көрөр буолан, ким да ыалдьыбат, айакалаабат, эмин иһэр чааһын кэтэспэт, ыарыытын ааҕа олорбот — бары үөрэ-көтө сылдьаллар. Биирдэ бэриллэр олоҕор киһи элбэх ыраас, сырдык, кырасыабай өйдөбүлү илдьэ хааларын туһугар кыһаллабын.

Күндү түгэн

— Эйигин кытта сылдьыбыт дьон көрсүһүүлэрин тэрийэҕин дуо?

— Хас эмэ тыһыынчанан киһини кытта алтыһан аастаҕым буолуо. Бу диэн аахпыт да суох. Миигин кытта өрүү сылдьар турист үгүс. Сөбүлээбэттэрэ буоллар, иккистээн кэлэн бэрт. Инньэ гынан, туристарбын “бирилийээн”, платина”, “көмүс”, “боруонса” диэн анал номинацияҕа араарабын. Саха сиригэр кэлээт, “уолгут дойдутун булла, көрсүһүүбүт — баччаҕа” диэтим да, туристарым тоҕо анньан кэлэллэр. Дьэ, ол онно ахтылҕаммытын таһааран, күлэбит-үөрэбит аҕай. Итинник көрсүһүү бэйэ-бэйэни сүтэрсииттэн быыһыыр. Ол иһин туристар бииргэ төрөөбүт дьон курдук көрсөллөр — үөрүү-көтүү, куустуһуу, сыллаһыы. Итини көрөр олус күндү түгэн…

“Барытын — бэйэм…”

— Индияҕа сылдьан устубут килииптэргин видеографтар оҥорон биэрбиттэрэ дуу, бэйэҥ таҥаҕын дуу?

— Барытын бэйэм оҥоробун — режиссердуубун, уһулабын, таҥабын уонна тарҕатабын. Оттон бэйэм оонньуур оруолларбар устуон сөп диэбит киһибэр “инник гынаар, маннык уһулаар” диэн ыйан-кэрдэн биэрэбин. Индия кэрэ айылҕатын ортотугар туран ыллыахпын-туойуохпун олус да баҕарарым! Ол санаабын олоххо киллэрэн, дуоһуйбутум. Ити килиибим күн бүгүҥҥэ диэри куйаар ситимигэр күүлэйдии сылдьар.

Индия киинэтин кылаабынай оруолугар курдук…

Арааһа, элбэх киһи санаатын таппыт килиип буолбут. Биллэн турар, дьоруойдарбар, нууччалыы эттэххэ, туох да “комплекса” суох дьоҥҥо таба тайанабын. Сорохтор бэйэлэрэ “миигин уһул” дииллэр.

Туйах хатарааччы

— Туйаххын хатарар “Килиим‑2”-һи бэлэмнии сылдьарыҥ буолаарай?

— Василий Шестаков олус элбэх үлэни оҥорор, барыга бары сыстаҕас, түргэнник ылынар, дьону кытта сыһыана аламаҕай — маладьыас ыччаттаахпын. Саастаах дьону кытта хайдах кэпсэтиэххэ, хайдах кинилэр куттарын тутуохха сөбүн туһунан сылдьан эрэ миигиттэн үөрэнэ сылдьар. Онон туйахпын хатарар киһини иитэ сылдьабын.

Сотору — сонун бырайыак

— Өссө туох сонун былааннааххын, саҥа бырайыагы торумнуугун дуо?

— Биир иитиэхтии сылдьар баҕа санаалаахпын — олохторугар биир ситимнээх, быстыспат ыкса сибээстээх дьону түмүү. Ол эбэтэр, бииргэ төрөөбүттэри, биитэр кылааһынньыктары, устудьуоннаабыт дьону да тутуспутунан бииргэ күүлэйдэтиэхпин баҕарабын. Бу айаҥҥа наһаа дириҥ ис хоһоонноох видео-килииптэри уһулуохха, өйдөбүнньүк хаартыскаҕа түһүөххэ сөп. Аны хас нэһилиэк аайы наһаа үчүгэй ансаамбыллар бааллар. Манна ыллыы-туойа сылдьар ийэлэр оҕолоро түмсэн, сүбэлэһэн, төрөппүттэригэр турпутевка бэлэхтээн, умнуллубат бэлэҕи оҥоруохтарын сөп. Бу Орто дойдуга киһи букатын кэлбэт: бүгүн бааргын, сарсын — суоххун… Онон мин киһи олоҕун устуоруйатын хаалларабын. Миэхэ наһаа элбэх ыал ийэлэрин видеота баар. Санаан көрүҥ, ийэлэр барахсаттартан ким эрэ бу Орто дойдуттан эрдэлиир… Оннук түбэлтэҕэ кини олоҕор саамай үөрбүт-көппүт видеолара барыта миэхэ хараллан сыталлар. Онон уһун өйдөбүллээх устуоруйаны хаалларабын.

…Клим Федоровы кытта киһи бириэмэни билбэккэ, төһө баҕарар кэпсэтиэн сөп. Оннук киэҥ көрүүлээх, дириҥ толкуйдаах. Ол онтун бэркэ холкутуйан, дууһатын “хааһаҕыттан” сыыйа хостоон иһэр. Ытык дьоммутугар үөрүүнү, олохторугар дуоһуйууну бэлэхтии сылдьар киһибит санаабыта барыта кэмигэр туол-лун, өссө да сонун бырайыактарга ылсан, үйэлээҕи оҥорууга “күөх уоту” уматан истин!

ХААРТЫСКАЛАР КЛИМ ФЕДОРОВ АРХЫЫБЫТТАН