Бүлүү тимир уустара бастакы норуоттар икки ардыларынааҕы этно-бэстибээлгэ кыайдылар

От ыйын 26-27 күннэригэр Кош-Агач оройуонун Горно-Алтайскай куоратыгар Куйактанар сиргэ СӨ норуотун маастара Иван Павлов — Утум Уус, Арассыыйа тимир уустарын Сойууһун чилиэнэ, Алтай уонна Арассыыйа норуотун маастара Аржан Кухаев ону тэҥэ «Уус Экспо» хаһаайката Надежда Идэлги көҕүлээһиннэринэн «Куйактанар-2025» бастакы норуоттар икки ардыларынааҕы тимир уустарын этно-бэстибээлэ буолан ааста.

Тэрээһин сыала-соруга — биир болгуону уулларан түүр омук түмсүүтэ, өбүгэлэрин үгэстэрин сэргэхситии буолар. Бастакы күн Алтай, Якутия, Казахстан, Тыва, Урал татаардара, Бурятия дэлэгээссийэлэрин ортолоругар былыргы технологияны туһанан тимири уулларыыга күрэх ыытылынна. Дьүүллүүр сүбэ чилиэннэринэн «Арассыыйатааҕы тимир уустарын сойууһа» эрэгийиэннэр икки ардыларынааҕы тэрилтэ бэрэсидьиэнэ М.Г. Круглова, Арассыыйатааҕы тимир уустарын академиятын чилиэннэрэ А.И. Зимин, В.Ю. Герасимов, Саха Сирин тимир уустарын бэрэссэдээтэлэ А.Д. Данилов буоллулар.

Уопсайа 8 тимири уһаарар оһох оҥоһуллан таҕыста. Биир сүрүн түүр норуотун холбуур оһохтон Алтайтан, Бурятияттан, Тываттан, Саха сириттэн, Казахстантан аҕалыллыбыт 30 киилэ урууданы уулларан, 7 киилэ тимир ылылынна. Бу тимиргэ Кэнтиктэн Тоҥуо үрэҕин уруудата киирдэ. Тэрээһиҥҥэ уопсайа 37 тимир ууһа кыттыыны ылла. Бу болгуо сомоҕолоһуу бэлиэтинэн Горно-Алтайск түмэлигэр туттарыллыаҕа.

Уһаарыы күрэхтэһиитигэр Тыва хамаандата — 1 миэстэ, Алтай — 2 миэстэ, Урал татаардара — 3 миэстэ ыллылар. Саха Сириттэн Үөһээ Бүлүү улууһун Кэнтигиттэн Казахстан уустарыгар Алексей Николаев салайааччынан үлэлэстэ. Саха сирин хамаандатыгар Үөһээ Бүлүү улууһун Кэнтик нэһилиэгин бибилэтиэкэрэ Мария Ушницкая тимир уһаарыытыгар кытынна.

Иккис күн Алтай быһах күрэҕэ буолан ааста. Тыҥааһыннаах, күүстээх киирсиигэ Бүлүү улууһун Тааһаҕар нэһилиэгиттэн Николай Шамаев-Тимир Уус  — 1 миэстэ, Үөһээ Бүлүү Кэнтик нэһилиэгиттэн Чап ууһа Алексей Николаев — Уокку Уус  — 2 миэстэ, Алтайтан Аирташ Биргашович  — 3 бочуоттаах миэстэҕэ тигистилэр.

Бэстибээлгэ научнай кэмпириэнсиэлэр, этно-түмэлгэ экскурсиялар, маастар-кылаастар ыытылыннылар. НЭФУ ИФ (этнография) 3 кууруһун аспирана Наталья Будищева тимир ууһугар диссертациятыгар научнай матырыйаалы хомуйда. Махтал бэлиэтин быһыытынан СӨ Норуотун маастара Н. Бойтунов оҥорбут чороонун, ону тэҥэ Өҥкүдэйтэн төрүттээх маастар Кухаев Аржаҥҥа Кэнтик нэһилиэгин устуоруйатын туһунан кинигэлэр туттарылыннылар.

Түгэнинэн туһанан Үөһээ Бүлүү улууһун баһылыгар Валерий Николаевка уонна Кэнтик нэһилиэгин Аҕа баһылыгар Сергей Федотовка тимир уустарыгар күүс-көмө, бигэ тирэх буолалларынан барҕа махталбытын тиэрдэбит.

Алтай сирэ күөх халлаан анныгар бачча элбэх тимир ууһу көрбөтөҕө тыһыынчанан сылларга күөх уот төлөөнө, тимир таас үрүҥ тыаһа Алтай хайаларын устун иһилиннэ, үйэ тухары уос номоххо хааллаҕа. Бу туһунан социальнай ситимнэргэ Кэнтик нэһилиэгин бөлөҕө суруйар.