Култуура уопсастыба олоҕор дьоһун оруоллаах

РФ Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин көҕүлээбит «Култуура» национальнай бырайыага  олоххо киллэриллэн, Саха сиригэр култуура уонна духуобунас сайдыытыгар биллэр уларыйыылар тахсаллар. 

Тыа сиригэр саҥа дьиэлэр дьэндэһэллэр

Кэнники сылларга “Култуура” национальнай бырайыагынан уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана Айсен Николаев, бырабыыталыстыба өйөөннөр, тыа сиригэр куораттыы тииптээх саҥа дыбарыастар дьэндэйбиттэрин көрөн, киһи эрэ сүргэтэ көтөҕүллэр. Быра­йыак чэрчитинэн тыа сиригэр Култуура кииннэрэ, кулууптар аһыллаллар, материальнай-тиэхи­ньиичэскэй баазалара тупсарыллаллар.

«Култуура» национальнай бырайыагынан 2019-2024 сылларга култуура сайдыытыгар  2 606,6 мөлүйүөн, ол иһигэр федеральнай бүддьүөттэн 1 570,6 мөлүйүөн солкуобай бэриллибитэ.

Саҥа эбийиэктэри тутуу туһунан этэр буоллахха, нацио­нальнай бырайыагынан Култуура дьиэлэрэ эрэ тутуллаллар. Онон 2019 сылтан өрөспүүбүлүкэҕэ Култуура 6 дьиэтэ үлэҕэ киирэн, дьон-сэргэ үөрэ-көтө тоҕуоруһа  мустар уораҕайдарынан буоллулар (барыта култуура 45 эбийиэгэ тутулунна).

Ол  курдук, Култуура дьиэ­лэрэ:

– Горнай улууһун Дьии­ким­дэ сэлиэнньэтигэр Кул­туура дьиэтэ;

– Уус Алдан улууһун Сыыр­даах с. «Айылгы» Култуура дьиэтэ;

– Бүлүү улууһун Тааһа-ҕар с. «Эйгэ» Култуура кии­нэ;

– Нам улууһун Аппаа-ны с. Култуура киинэ;

– Бүлүү улууһун Тыым-пы с. элбэх хайысхалаах Култуура киинэ;

Сунтаар улууһун Кэмпэн­дээйи с. 150 миэстэлээх Култуу­ра дьиэтэ тутулуннулар.

Ону сэргэ быйыл 3 саҥа эбийиэк: Мэҥэ Хаҥалас улууһун Аллараа Бэстээх бөһүөлэгэр Култуура сайдыытын киинэ, Чурапчы улууһун Бахсы нэһилиэгэр Култуура дьиэтэ, Сунтаар улууһун Кириэстээх с. Култуура дьиэтэ бүтэннэр, үлэҕэ киирэллэрэ күүтүллэр.

Өрөспүүбүлүкэҕэ барыта 478 култуура-сынньалаҥ тэрилтэтэ баарыттан 32 эби­йиэк саахалланар кутталлаах, 43 дьиэ олохтоох өрөмүөнү эрэйэр, онтон 31 тэрилтэ дьиэтигэр   олохтоох өрөмүөн ыытылынна.

Кулууптарга да кэлбэт буолбуттара…

Тыа сирдэригэр Култуура дьиэлэрэ төһөнөн үчүгэй усулуобуйалаахтар, аныгы көстүүлээхтэр, материальнай-тиэхиньиичэскэй баазалара тупсарыллар да, оччонон дьон тардыһар. Билэрбит курдук, ааспыт үйэ бүтэһик сылларыттан сыыйа-баайа саҥа технологиялар  киирэннэр уонна сэбиэскэй кэмнээҕи эбийиэктэр да эргэрэннэр, дьон-сэргэ кулуупка аралдьыйа, сынньана кэлэрэ тохтуу быһыытыйбыта, ким да киинэҕэ да сылдьыбат буолбута. Ол эрэн, көрөөччү киинэҕэ, тыйаатырга сылдьар үтүө кэмнэрэ төннүбүттэрэ.

Култуура тэрээһиннэригэр дьон төһө наадыйара кулууптарга, дыбарыастарга уо.д.а. култуура дьиэлэригэр төһө киһи сылдьарыттан көстөр.

Маннык тэрээһиннэргэ сылдьааччылар ахсааннара сыл аайы эбиллэ турар, 2023 сылга ити көрдөрүү 21,6 мөлүйүөҥҥэ тиийбитэ. Бу көрдөрүүнэн өрөспүүбүлүкэ  РФ эрэгийиэннэрин рейтинигэр 1 миэстэни ылбыта.

Өрөспүүбүлүкэҕэ барыта киинэ 36 саалата тэрилиннэ, ол иһигэр пуонда суотугар киинэ 6 саала баар буолла. Оҕо ускуустубатын 27 оскуолата муусука үстүрүмүөннэринэн хааччылынна.

«Культура малой Родины» федеральнай бырайыагынан  былырыын Култуура 15 дьиэтин материальнай-тиэхиньии­чэскэй баазата бөҕөргөтүлүннэ.

Улуустарга Олоҥхо кииннэрэ үлэлииллэр

2023 сылга Олоҥхо дьиэлэрин ситимнэрин сайыннарыыга эрэгийиэн бүддьүөтүттэн  50 мөлүйүөн солкуобай көрүллүбүтэ. Онон айар быра­йыактары олоххо киллэриигэ уонна материальнай-тиэхиньиичэскэй баазаны тупсарыыга Олоҥхо уон дьиэтэ субсидия ылбыта.

Өрөспүүбүлүкэ уон улууһун Олоҥхотун дьиэтэ бу үбү олоҥхо матыыбынан испэктээктэри туруорарга, култуура-маассабай тэрээһинэригэр, аппаратуураны атыылаһарга, көстүүмнэри тигэргэ туһанар кыахтаммыта. Олоҥхо кииннэрэ  өрөспүүбүлүкэ бары кэ­­риэтэ улуустарыгар сыыйа-баа­йа аһыллаллар. Бу кииннэр матырыйаалынайа суох култуурунай нэһилиэстибэ нөҥүө норуот үгэстэрин өйүүр уонна сайыннарар соруктаах үлэ­лии-хамсыы олороллор.

Киинэ 40 саалата аһыллара былааннанар

Ил Дархан Айсен Николаев өйөбүлүнэн саха киинэтин киэҥ хабааннаахтык сайыннарыы үлэтэ күүскэ барар.

Киинэлэри оҥоророго өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн субсидиялар хайыы  үйэ төрдүс сылын көрүллэллэр. Бу сыллар тухары 95 мөлүйүөн солкуобай суумалаах 29 бырайыак үбүнэн-харчынан өйөннө. 13 игровой уонна 2 документальнай киинэ  быракаакка таҕыс­та. Өйөбүл тиһигин быспакка оҥоһуллар буолан, 2023 сылга Саха сирэ Арассыыйаҕа киинэ индустриятын өрө таһаарыыга бастыҥ эрэгийиэнинэн билиниллибитэ. Онтон дойду бэрэ­сидьиэнэ  Саха сиригэр толору цикллаах киинэ павильонун тутарга сорудахтаабыта.

«Экстра Синема» техно­логия­нан өрөспүүбүлүкэ улуус­тарыгар киинэ 17 саалата аһылынна (быйыл өссө 40 саала үлэҕэ киириэхтээх).

2023 сыл ыам ыйыгар бу бырайыагы «Арассыыйаҕа креа­тивнай экэниэмикэ сайдыыта»  быыстапкаҕа Владимир Путин биһирээбитэ. Саха киинэлэрэ быракаакка 100 мөлүйүөн солкуобайы  киллэрэн, муҥутуур көрдөрүүнү ситиспиттэрэ.

ЫСПЫРААПКА:

«Култуура» национальнай бырайыагынан

2019-2024 сылларга култуура сайдыытыгар

2 606,6 мөлүйүөн,

ол иһигэр федеральнай бүддьүөттэн

1 570,6 мөлүйүөн солкуобай бэриллибитэ.

Афанасий Ноев, СӨ култуураҕа уонна духуобунай сайдыыга миниисти­рэ:

– 2024 сыл Арассыыйаҕа Дьиэ кэргэн, Саха сиригэр Оҕо саас сылларынан биллэриллибитэ. Онон сибээс­тээн уонна үүнэр көлүөнэни майгы-сигили өттүнэн иитэр туһуттан 2024 сыл култуура тэрилтэлэригэр Оҕо тыйаатырын ускуустубатын сылынан барыаҕа.

Култуура бары тэрилтэлэрин ити сылларга ананар тэрээһиннэргэ көхтөөхтүк кыттаргытыгар ыҥырабын.

Евдокия Павлова-Кылыһах Далбар, «Күн дьоно» бөлөх сала­йааччыта:

– Саха киһитэ балаҕан туттан, түптэ уматан, ыһыах ыһан, олоҕу уруйдаан, киһи сиэринэн сайдан, олорон кэллэҕэ. Дьэ, итиниэхэ билигин Култуура дыбарыастарын, Олоҥхо дьиэлэрин, балаҕаннарын тыа сирдэригэр тутуу тэтимнээхтик барарын олус сэргиибит.  Итинник үчүгэй дыбарыас кэриэтэ Олоҥхо дьиэлэрдээх дьон, ама, ыччаттарбытын саха норуотун култууратыгар, үгэстэрбитигэр уһуйбат буолуохпут дуо? Баар усулуобуйаны сатаан уонна туһалаахтык туһаныахпытын эрэ наада.

Мин үлэбинэн элбэх улууска сылдьабын. Холобур, быйыл кыһын Ньурба улууһун Хорулатыгар аһыллыбыт Олоҥхо балаҕаныгар сылдьан, саха буолан төрөөбүппүнэн уонна өрөспүүбүлүкэ былааһа Олоҥхо дьиэлэрин тутууга үбү көрөн көмөлөһөрүн итэҕэйэн, сүөм үрдээн кэлбиттээҕим. Онон, Олоҥхо дьиэлэрэ өссө да элбэх сиргэ тутуллан, матырыйаалынай-тиэхиньиичэскэй баазалара тупса туруон, дьону-сэргэни чахчы Олоҥхоҕо сыһыарар киэҥ уораҕай буола туруоҕар баҕарабын. Бары улуустарынан Олоҥхо дьиэлэрэ тутуллара олус суолталаах, наадалаах уонна иники кэлэр ыччакка туһалаах буолуо этэ Ол курдук,  бастатан туран, норуот олоҥхото кини илдьэ сылдьар тойуктара, ырыалара, оһуохайа саха баарын тухары үйэтэ уһуур, кэскиллэнэр, кэнчээрилэнэр.