Куораттан “гектаарга” көспүт Нелли

Кини, куоракка төрөөбүт, улааппыт оҕо, эдэр сааһыттан тыа сиригэр, чуолаан айылҕаҕа соҕотоҕун олоруом диэн былааннаах этэ. 43 сааһыгар Амма кытылыгар “гектаар” сири ылан баран, куораттааҕы дьиэтин атыылаан, дьиэ туттан, көһөн барбыта, онон элбэх дьону сөхтөрбүтэ. Ол кэмтэн үһүс кыһынын соҕотоҕун кыстаата. Дьэ, кини кимий? Тоҕо куораттан тыа сиригэр көспүтүй?

Нелли Санкт-Петербург куоракка төрөөбүтэ, үйэтин тухары Дьокуускайга олорбута. Оскуола кэнниттэн тута кэргэн тахсан, оҕолонон олорбута. Бу кэннэ иитээччинэн, харабылынан, дьиэ хомуйааччынан, администраторынан, о.д.а. үлэлээбитэ. 2009 сылтан урбаан эйгэтигэр барбыта. Грант ылан, саад-оҕуруот тэриллэрин атыылыыр маҕаһыыны арыйбыта, оҕуруотчуттарга сэминээрдэри ыытара. 2011 сыллаахха гостиница арыйа сылдьыбыта. Онтон киһи тарбаҕын суолунан майгытын быһаарар генетик-тестэри аҕалан, дьарыктана сылдьыбыта.

Бэйэтэ бас билэр дьиэтэ суоҕа. 14 сылы быһа куортамнаан олорбута. Онтон куорат чугаһынааҕы Захаровкаҕа чааһынай дьиэ туттан, 4 сыл олорбута.

— Бу урукку олоҕум, ааспыт суолум барыта мин билиҥҥи олохпор бэлэмнэнии курдук этэ, — диэн этэр Нелли.

2000-с сыллар саҕаланыыларыгар Владимир Мегрэ “Звенящие кедры России” диэн кинигэтэ киэҥник тарҕаммыта. Онно Анастасия диэн айылҕалаах кыыс ойуур ортотугар соҕотох олорорун туһунан кэпсэнэр этэ. Анастасия: “Бу үүнэр үйэ саҥатыгар босхо сир биэрэр буолуохтара, онон дьон тыа сиригэр тахсан олохсуйуута элбиэҕэ” диэн көрүүлэммит этэ. 20-чэлээх эрэ кыыска бу кинигэ улахан дьайыыны оҥорбута, өйүн-санаатын тосту уларыппыта.

“Мин эмиэ айылҕаны кытары биир ситимҥэ киирэн, ойуурга, алааска олоруохпун баҕарабын” диэн өй-санаа үөскээбитэ, оччолортон кытаанахтык иҥпитэ. Ол онно бэлэмнэнэн, дьоҥҥо хамнаска үлэлииртэн тохтообута, бэйэтэ дьарык булан, хааччынарга, өссө кэлин онлайн-көрүҥүнэн тэйиччиттэн үлэлииргэ үөрэммитэ. Чааһынай дьиэҕэ олоруу хайдаҕын билбэт буолан, дьиэ туттубута, онно хас да сыл кыстаабыта. Бу эмиэ тыа сиригэр олорорго үөрэнии этэ. “43 сааспар тыа сиригэр көһөн тахсыам” диэн олоҕун былаанын оҥостубута. Оҕо сылдьан аҕатын дойдутугар Чурапчы Чыаппаратыгар сылдьарын, тыа сирин таптаабытын өйдүүр этэ.

“Гектаары” ылыы

2019 сыллаахха Аммаҕа урбаанньыттары кытта сынньана сылдьан, Болугур землеустроителин көрсүбүтэ. “Бачча кэлбиччэ, сири көрүөххэ буоллаҕа” диэн санааттан, бөлөҕүттэн хаалан, Болугурга барбыттара.

Болугуртан 5 килэмиэтирдээх (быһа бардахха – 3) сиргэ, Амма өрүс кытылыгар сири көрдөрбүттэрэ. Нелли өссө түгэх, киһиттэн-сүөһүттэн ыраах сири ылыан баҕарбыта. “Оччо ыраах, суола-ииһэ, сибээһэ суох сиртэн маскын, аскын хайдах тиэйтэриэҥий?” диэбиттэригэр сөбүлэһэн, бастакы ыйбыт учаастактарын ылбыта.

— Бу сири ылбыппын биирдэ да кэмсиммэтэҕим, — диэн кэпсиир кини. – Сибээс бэркэ хабар, онон тэлэбиисэр көрөбүн, интэриниэтинэн үлэлиибин. Дэриэбинэҕэ сатыы баран кэлиэххэ сөп. Айылҕата да кэрэтэ бэрт. Дьыл кэмин уларыйыытын кэтээн көрөр, айылҕа ортотугар олорор – дьол. Киһи көҥүллүк тыынар, өйө-санаата кэҥиир, чэпчиир. Арааһа, ыраах, түҥкэтэх сиргэ сир ылбытым буоллар, кыайан олоруо суох этим…

Бу сирин “Уһук Илин гектаара” бырагырааманан ылбатаҕа. “Кэтэх хаһаайыстыба” диэн атын судаарыстыбаннай бырагыраама баар, бу чэрчитинэн 2,5 гектаарга диэри босхо сир биэрэллэр. Докумуонун оҥорторууга 6 тыһыынча солкуобайы эрэ төлүүгүн. Бу сир тыа хаһаайыстыбатын сайыннарарга аналлаах, бырамыысыланнай оҥорон таһаарыы, туризм көҥүллэммэт. Сүөһү, сылгы ииттэн, үүнээйи олордон, оҥорон таһаарыыны сайыннарыахха сөп.

5 күн иһигэр – саҥа дьиэ

Сир ылан баран, биирдэ өйдөөбүтэ, олоҕун былааныгар бэлиэтэммит 43 сааһа буолара чугаһаабыт эбит. Онон, тугу уһата сылдьыамый диэн баран, куораттааҕы дьиэтин атыылыырга биллэрии таһаарбыта. Сөҕүөн иһин, бэрт түргэнник атыыласпыттара. Аны туран, Аммаҕа тиийэн, чэпчэки сыанаҕа дьиэ тутан биэрэр биригээдэ кэбэҕэстик көстүбүтэ.

Ити атырдьах ыйыгар этэ. “Дьиэ туттарбар икки эрэ ый баар” дии санаат, “КАМАЗ”-ка тутуу матырыйаалларын тиэйэн, биригээдэни кытта сирдэригэр айаннаабыттара. Түүн тиийбиттэрэ. Сири-уоту, дьону билбэт буолан, “КАМАЗ”-ка хонон тураат, сарсыарда “бодобуос” массыыната баран иһэрин тутан, ыйдарбыта. “Кылабыыһа чугаһыгар этэ, ол ханан баарый?” – диэн ыйытыылаах буолбута. “Бодобуос” суоппара: “Бу кылабыыһаҕа туох тутуу матырыйаалын илдьэ иһэҕитий?” – диэн бэркэ соһуйбута.

Чахчыта, кылабыыһа көстөн турар, ол да иһин олохтоохтор бу учаастакка наадыйбатах буолуохтаахтар.

Дьэ, ити курдук тиийэн, уолаттар 5 күн иһигэр саҥа дьиэни тутан дьэндэтэн кэбиспиттэрэ. Нелли бэйэтэ да, Болугур олохтоохторо да бэркэ соһуйбуттара. Салгыы олбуорун, кыладыапкатын, туалетын туппуттара.

Балаҕан ыйыгар бэйэтин массыынатынан хаста да кырынан, малын-салын, таһаҕаһын тиэнэн, көһөрөн аҕалбыта. Хоруолуктары атыыласпыта. Дьэ уонна бастакы кыстыгын этэҥҥэ туораабыта.

“Систиэмэттэн тутулуктаах буолуохпун баҕарбаппын”

“Дэриэбинэҕэ өйдүү-саныы сылдьар курдук ыһыахтыам” диэн бэлэмнэммитэ да, ол саас пандемия буолан хаалбыта. Бу сыл куорат аттынааҕы Захаровканы уу ылбыта. Урукку дьиэтэ ууга барбыта. “Хата, манна оруобуна кэлбиппин” диэн күлүгэр имнэммитэ. Пандемия тыа сиригэр арыый чэпчэкитик ааспыта, “ковидынан” ыалдьыбатаҕа. Бу кэмҥэ тэйиччиттэн олорон, фермер, столяр, мүөттээх ыҥырыаны иитээччи идэлэригэр үөрэммитэ.

Былырыын козалары ылан ииттибитэ, быйыл төрөөбүттэрэ. Эбии бөтүүктээх кууруссалары атыыласпыта, хоруолуктарын элбэппитэ.

— Мин улахан фермер буолар сыалым суох. Бэйэбин бэйэм хааччынар буоллум да сөп. Бэйэм сиирбэр үүт, сымыыт, эт баар буоларын ситиһэбин. Суорат, иэдьэгэй оҥоробун. Ынах үүтүттэн уратыта суох эбит. Ону ааһан, коза үүтэ эмтээх дииллэр. Бу козалар, хоруолуктар улахан көрүүнү-истиини эрэйбэттэр. Сарсыарда, киэһэ биирдии чаас барар.

Уот боруобатыттан, уу, гаас турбаларыттан, систиэмэттэн тутулуктаах буолуохпун баҕарбаппын. Куорат дьоно, арай, бу барыта эмискэ суох буолан хааллын, хайдах буолаҕытый?

Мин сааскыттан саҕалаан өрүстэн носуостаан ууланабын, күн батарыайатын атыылаһан, бэйэм таҥан туруорбутум. Кыһынын “бодобуос” кэлэн уу кутар. Бу күн батарыайалара сырдатынарга, төлөпүөнү ииттэрэргэ тиийэллэр. Боллуоннаах гааһынан билииккэҕэ астанабын. Уһуннук умайар тимир оһохтоохпун. Бу олус үчүгэй, сабыллар оһох эбит, 6 чаас устата итиитин тутар. 60 кыраадыс тымныыга сарсыарда, күнүс, киэһэлик уонна утуйаары сытан оттобун, сабан кэбиһэбин. Таһырдьа сылыйдаҕына, өссө аҕыйахтык оттоҕун, оһоҕу кэтэһии-манаһыы суох, куруук чохтоох буолар.

Дьиэбиттэн улахан суолга диэри 500 миэтэрэ баар. Саас, күһүн суол алдьаннаҕына, хаар халыҥ буоллаҕына, дьэ, хаайтараҕын. Билигин “бодобуос” кэлбэккэ, хаары уулларан, ууланан олоробун. Самаххар диэри тоҥ хаары кэһии сыанан аҕаабат. Онон кэлин ат, эбэтэр, хаарынан сылдьар тиэхиникэни ылар санаалаахпын, — диэн Нелли кэпсиир.

«Саха сирэ» хаһыат кэлэр нүөмэригэр Нелли Протодьяконова тугунан дьарыктанан, айаҕын ииттинэн олорорун, Казахстантан, Арассыыйаттан килийиэннэрин хайдах буларын, “гектаарга” туох ыарахаттары көрсүбүтүн, сиэнин туохха үөрэтэрин, туох ыра санаалааҕын, олоххо былааны хайдах оҥостуохха, ситиһиэххэ сөбүн, кырдьар сааһын хайдах көрсөр былааннааҕын туһунан, о.д.а. ааҕаарыҥ.