Куортам дьиэ

Куортам дьиэ

— Эһиги наһаа куһаҕаннаргыт, баччааҥҥа диэри бэйэҕит бас билэр дьиэҕит суох, мин улааттахпына эһиэхэ хаһан да кэлиэм суоҕа! — диэн эрдэҕэс саастаах кыыс ытыы-ытыы бааннай хоско киирбитэ. Онтон атын кини куотар да сирэ суох. Биир хостоох кыракый дьиэҕэ бүтүн үс оҕолоох дьиэ кэргэн нэһиилэ батан олорор. Бу улахан кыыстара Вика ийэлээх аҕатыгар кыыһыран бууннаабыт дьүһүнэ.

Альбина кэргэнэ Тималыын иккиэн орто анал үөрэхтээхтэр. Дьахтар ыал буолуоҕуттан быстах-остох үлэлиир. Оттон кэргэнэ биир тэрилтэҕэ орто хамнаска сааһын моҥоон эрэр. Бу тухары кинилэр бэйэлэрэ бас билэр дьиэлэрэ суох. Улахан кыыстара Вика номнуо онус кылаас, иккис кыыс Надя ахсыс, оттон кыра уоллара Ньургун бэһис кылаас. Ийэлээх аҕа хайдах да гынан кирэдьииккэ киирэн дьиэ атыылаһар кыахтара суох. Уонтан тахса сыллааҕыта ипотека бырыһыана арыый түһүүтэ дьэ, дьиэлэнэр эбиппит диэн аҕалара бааҥҥа сайаапка түһэрэн дьиэ көрдөммүттэрэ. Оччолорго ити кыра уол төрүү илигэ. Ол эрээри кинилэргэ бэриллибит суума кыратыттан бэйэлэригэр сөптөөх дьиэни булбатахтарын билигин төһө да кэмсиннэллэр, хайыахтарай. Ыраах, чугас, кыра, улахан диэн тала сылдьан бириэмэ бөҕөтүн сүтэрбиттэрэ. Ол түмүгэр эмиэ салгыы куортам дьиэҕэ олорорго күһэллибиттэрэ.

Оҕо санаата

Кыыстарын санаатыгар ийэлээх аҕата туох эрэ итэҕэстээх буолан уларсык дьиэҕэ олороллор этэ. Кини дьонун кыһалҕалаах олохторун иһигэр өйдүүр эрээри, күннээҕи олоххо үтүрүйтэрэн, саастыылаахтарыттан хаалсымаары, сыаналаах төлөпүөн, таҥас-сап ылларан, дьиэ иһинээҕи бүддьүөккэ охсууну оҥорорун оҕотук өйө олох ылыммат этэ. Оттон кыралар кини кыччаабыт таҥаһын-сабын, эргэ төлөпүөнү тутталлара. Ийэтэ буоллаҕына, биир киһилии саҕынньах кэппэккэ, биирдэ кэнсиэргэ, сынньалаҥҥа сылдьыбакка, уһун күнү быһа дьиэ уонна оҕолор тула олоҕо эргийэрэ. Вика кылааһыгар кыргыттар олус кыахтаах төрөппүттээхтэриттэн кэлин дьонугар кыйаханар буолбута. Туохха эмит ымсыырда да ийэлээх аҕатыгар кэлэн кыыһырар идэлэммитэ. Альбиналаах Тима төрүкү сымнаҕас дьон, оҕолоро кыыһыран бурҕаҥныырын тулуйаллара, бэйэлэрин буруйдаах курдук сананар буолуулара кэлин үксээбитэ.

Айдааннаах күн

Бүгүн эмиэ маннык айдааннаах күн Альбина кыараҕас куукунатыгар олорон ытаабыта. Кинини иккис кыыһа Надята, уола Ньургун уонна кэргэнэ уоскута сатаабыттара. Оттон Альбина барахсан мунньуллубут, тууйуллубут санаата барыта харах уута буолан таска тахсыбыта. Саамай атаахтаппыт мааны оҕотуттан итинниги күүппэтэҕэ. Туохха наадыйбытын барытын иэс да киирэн туран атыылаһа охсорго дьулуһаллар этэ. Онтулара ити сирэй-харах анньан эрдэҕин… Ийэлэрэ ытыырын ончу көрбөтөх уоллаах кыыс саҥата суох санныттан оргууй кууспуттара. Бу сырыыга аҕалара эмиэ тулуйбатаҕа:

— Кыыспытын аһары атаахтатан манныкка тиийдибит. Ийэлээх аҕаны хайдах баарынан ылыныах да баара. Ый аайы куортам харчытын кытта бөххө-сахха элбэҕи барыыбыт. Ол кэннэ хаһан дьиэлэнэбит? — диэн куолаһын арыый соното соҕус улаханнык саҥарбыта. Оттон Альбина ытыы-ытыы: “Эн биһиги мөлтөхпүт, дьон оттон түөртүү-биэстии оҕолоох олорор, биһиги дьон хармаанын эрэ хаҥатабыт”, — диэбитэ. Тима кэргэнин тылыттан төһө да кыйаханнар, кини баары уонна чахчыны этэр этэ.

— Тима, оннооҕор үһүс оҕобутугар бэриллибит уһаайбаҕа биир баҕана да тура илигэ сүрдээх буолбатах дуо? Туохха да харчыбыт тиийбэт, — дии-дии бу санаатын эттэҕинэ туох эрэ быһаарылларын курдук ытаан сыҥсыйбыта.

Арай ити кэмҥэ били бааннай хоско кыыһыран киирбит кыыстара Вика тахсан кэлбитэ. Били кыыһыран-абаран уоскуйа быһыытыйбыт быһыылааҕа. Бүрүүкээбит чуумпу өссө тыҥаабыкка дылы буолбута.

— Ийээ, аҕаа, кылааһым оҕолоро бары сааскы сынньалаҥҥа Казахстаҥҥа бараллар, былырыын Москваҕа барбыппытыгар кирэдьиит ылан ыыппыт иэскитин билигин да төлүү сылдьаҕыт. Оччоҕуна быйыл мин барсар кыаҕым суох, эһиги дьадаҥыгытыттан мин наар хаалан иһэбин, — диэн остуолга умса түһэн олорбута. Дьахтардаах эр киһи көрсөн кэбиспиттэрэ. Дьахтар ыараханнык өрө тыыммыта. Оттон били кирэдьиит ыла-ыла ыытар кыыстара Вика үөрэҕэр да оннук чаҕылхай буолбатах, успуорка да улахан дьоҕура, ситиһиитэ суох. Күннээҕи кылабачыгаска эрэ ымсыырар быстах өйдөөх оҕо буолбатах дуо? диэн санаа эмискэ ийэ санаатыгар элэстэнэн ааспыта. Орто кыыс Надя:

— Вика, оттон быйыл барыма ээ. Ийэлээх аҕабыт хаһан дьиэ туттуохтарай, кыра кирэдьиит ахсын харчы бөҕөтүн төлүүллэр, — диэн улахан киһилии саҥарбыта. Ньургун онуоха эбиискэлэһэн: “Эйиэхэ былырыын кирэдьииккэ саҥа айфон ылбыттара, биһи Надялыын эн эргэ төлөпүөннэргин туттабыт буолбат дуо”, — диэбитэ. Вика баар чахчыны туох диэн утарыай, оннооҕор балтылаах быраата барытын өйдүүллэр эбит. Оттон кини?

Саҥа толкуй

Вика ити кэпсэтии кэнниттэн санаата чахчы уларыйбыта. Бу сааһыран эрэр ийэлээх аҕата барахсаттар ханнааҕы кыахтарынан кинини ыытыахтарай? Ыытар да буоллахтарына эмиэ иэскэ-күүскэ эрэ киирэн эрэйи көрсүүһүктэр. Кини ийэлээх аҕатыгар көмөтө диэн, талбытын барытын көрдөөн бүтүү этэ. Ол түмүгэр Казахстаҥҥа барартан аккаастаммыта. Онно биллибитэ, кылааһыттан син уонча оҕо барбат эбит. Сааскы сынньалаҥ кэмигэр дьоҕус тэрилтэҕэ аниматорынан үлэҕэ киирбитэ. Харчы төһөлөөх эрэйинэн кэлэрин кини манна дьэ, өйдөөбүтэ.

Оттон бу харах уулаах кэпсэтии кэнниттэн били утуйа сылдьар ууларыттан эмискэ уһуктубут төрөппүттэр хамсанарга быһаарыммыттара. Кинилэр аҕаларыттан хаалбыт саҥатык дьиэни дэриэбинэттэн көһөрөн аҕаларга быһаарыммыттара. Эһиил хайаатар да бэйэ саҥа дьиэтигэр көһөр туһунан кытаанах санааны ылыммыттара.

Санаа күүһэ

Ити күнтэн ийэлээх аҕа сүрүн соруктара баҕа санааны толоруу буолбута. Дьиэ кэргэҥҥэ биир сыал-сорук, баҕа санаа, туохха эрэ дьулуһуу баар буоллаҕына, чахчы хамсааһын барарыгар бары да итэҕэйбиттэрэ. Вика төрөппүттэригэр сыһыана ол күнтэн уларыйбыта. Тус бэйэтин эрэ баҕата, оҕолорго эрэ ымсыырара буолбакка, бүтүн дьиэ кэргэн баҕа санаата диэн санаа күүһэ иҥмитэ. Ол кини баҕа санааларыттан аккаастаныы буолбатах. Ити кини күннээҕи ымсыырар кылабачыгаһа баҕа санаа да буолбатах, дьону эрэ үтүктүү буоларын өйдөөбүтэ.

Ыал астына-дуоһуйа олорор бэйэ бас билэр дьиэтэ дьиэ кэргэни түмэр сүрүн киин буоларын ийэлээх аҕа хойутаан да буоллар өйдөөбүттэрэ. Онон санаа күүһэ кинилэргэ эрэли үөскэппитэ. Альбина кыра да хамнастаах буоллар, күн аҥаарыгар үлэҕэ киирбитэ. Ити кини бэйэтин ийэ быһыытынан сэмэй кылаатын дьиэ кэргэн бүддьүөтүгэр киллэрии этэ. Аҕалара саҥа уһаайбаларыгар баҕана туруоран, сыыйа күрүөлээн үлэни саҕалаабыта. Биир сорукка, биир сыалга хамсаныы барыларын да санаатын биллибэтинэн көтөхпүтэ.

Саҥа дьиэ

Били айдааннаах күн түмүгэ үтүөнэн эргийбитэ. Ардыгар олоххо оннук эмиэ буолар эбит. Күн-дьыл төһө барбытын билбэккэ оҕолорун эрэ баҕатын толорон испит ийэлээх аҕа харахтара аһыллан, саҥа сыал-сорук туруорунан, сүүрэн-көтөн, били бэриллибит сирдэригэр дьиэлэрин көһөрөн киллэрэн туттубуттара. Үгүс сыраны көрсүбүттэрэ. Ол эрээри ити саас гаас ситимин киллэрэн баран кинилэр куортам дьиэттэн букатыннаахтык көспүттэрэ.

Хаартысканы оҥоһуу өй оҥордо.