Кыайыы 80 сылынан Кыайыы чыпчаалыгар тахсыы

Кыайыы 80 сылынан биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр араас хайысхалаах тэрээһиннэр тиһигин быспакка ыытыллаллар.

Олортон биирдэстэринэн муус устар 12 күнүгэр дойду хотугулуу-илиҥҥи өттүн саамай үрдүк  туочукатыгар, Муома улууһугар баар Черскэй сис хайатын Победа чыпчаалга тахсыы буолла. Хамаандаҕа СӨ Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлэ Кирилл Бычков киирэн, Кыайыы чыпчаалыгар тахсыыны ордук суолталаан биэрдэ.

“Кыайыы 80 сылынан 3003 м. үрдүктээх Кыайыы чыпчаалга тахсыы быйылгы сыл чаҕылхай сиимбэлинэн буолар, — диэн тоһоҕолоон эттэ Кирилл Бычков. — Бу уустук тахсыылаах хайа, баара-суоҕа 100-чэкэ киһи дабайбыт чыпчаала. Аны саамай тымныы кэмҥэ дабайыы диэн рекордар олохтоммут сирдэрэ. Киһи тулуурун, дьулуурун, эрдээх санаатын тургутар сир.

Быыһааччылар сулууспаларын туһунан кэпсииригэр Кирилл Евгеньевич, киһи бэйэтин олоҕун, дьон олоҕун толору эрэнэр дьоно диэн тыллартан саҕалаата.

-Кинилэр боростуой гынан баран олус дьоһун миссиялаахтар – дьоҥҥо көмөҕө кэлии. Хайалаах сиргэ эрчиллэр бэйэлэрин тэрээһиннэрин чэрчитинэн илдьэ сырыттылар, биһиги онно кыттыстыбыт эрэ.  Хамаандаҕа аан бастаан маннык уустук тахсыылаах хайаҕа ыттар, дабайыыга сылдьыбатахтара ырааппыт дьон бааллара. Онон тахсааччылар бэлэмнэрэ араас да буоллар, 10 чааһынан бары этэҥҥэ чыпчаалга тиийбиппит.

Хайаттан түһүү 8 чааһы ылбыт. Кирилл Евгеньевич саамай уустук — хайаттан түһүү буоларын эттэ:

-Сылайан кыаҕын таһынан иһэн, өйдүүн-санаалыын тренировочнай кииҥҥэ тиийэ охсубут киһи дии саныыгын. Ол гынан баран манныкка олох ыксаамыахха, сэрэхтээх буолуу быраабылаларын тутуһуохха наада. Хайаны дабайыыга профессионалы уонна маннык үлэҕэ анал дипломнаах киһини эрэ кытта барыахтааххыт. Анал идэлээх дьоно – быыһааччылара, гидтэрэ, быһааран, ыйан-кэрдэн биэрэр, страховкалыыр дьоно суох, биһиги сырыыбытын батыһымаҥ. Таһыччы үрдүк квалификациялаах исписэлиистэргэ махталбын биллэрэбин.

Олус уустук маршрут суолтатын туһунан СӨ гражданскай оборуона дьыалаларыгар уонна нэһилиэнньэҕэ олоҕор куттал суох буолуутун хааччыйыы миниистирэ Дмитрий Лепчиков кэпсээтэ:

-Кыайыы чыпчаалыгар тахсыы – 80 сыллааҕыта Аҕа дойду Улуу сэриитин кэмигэр биһиги эһээлэрбит, хос эһээлэрбит Кыайыы былааҕын күөрэччи анньыбыт, холобура суох хорсун быһыыларыгар дириҥ ытыктабылбыт бэлиэтэ буолар. Бу тэрээһин биһиги бэтэрээннэрбит  — Быыһааччылар уонна баһаарынайдар ассоциацияларын көҕүлээһининэн ыытылынна. Сыл аайы биһиги быыһааччыларбыт көрдүүр-быыһыыр этэрээттэргэ киирэн,  хайалаах, ойуурдаах сирдэринэн дьону көрдүүллэр, быыһыыллар. Онон бу тахсыы анал бэлэмнэниини, идэтийиини үрдэтии быһыытынан барда. Хайаҕа дабайыыга 9 киһи кытынна. Биһигини таһынан норуоттар икки ардыларынааҕы кылаастаах быыһааччы Павлов Василий Константинович  баара.

Түгэнинэн туһанан, миниистир тэрийээччилэргэ, кыттааччыларга, спонсордарга барыларыгар махталын биллэрдэ.

СӨ Быыһыыр сулууспа начаалынньыга Иннокентий Андросов Кыайыы чыпчаалыгар аан бастаан 1966 сыллаахха тахсыбыттарын кэпсээтэ:

-Бу чыпчаал ыраас күн Сааһыыртан эрэ көстөр. Киһи мээнэ тиийбэт сирэ, онон Дмитрий Николаевиһы кытта сүбэлэһэн баран, Кыайыы 80 сылынан Кыайыы чыпчаалыгар тахсан, эрчиллиибитин онно ыытарга быһаарыммыппыт. Тоҕо диэтэххэ, хайалаах сиргэ араас алдьаныы-кээһэнии тахсар, онон биһиги быыһааччыларбыт маннык усулуобуйаҕа үлэлии үөрүйэхтэрин үрдэтэ туруохтаахтар.

Маннык этиилээх Бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлигэр Кирилл Бычковка тахсыбыттарын, кини тута өйөөбүт. Онон сыл аҥарын курдук бэлэмнэммиттэр. Хайалаах сиргэ күн-дьыл уларыйа турарынан, муус устарга чуумпу күн баарын булан тахсарга быһаарыммыттар.

— Кыһыҥҥы дабайыыга хайаан да тулуур наада, тыынар уорганнарыҥ үчүгэй буолуохтаахтар. Дьону талан ылыахха наада этэ, биэс быыһааччыттан түөртэрэ спортивнай разрядтаах, 4-5-тэ хайаҕа тахса сылдьыбыт уопуттаах этилэр. Икки киһи тахсар суолу көрдөрбүттэрэ. Түүн 3 чаастан саҕалаан, 10 чаастаах тахсыыны тулуйбуттара, 8 чааһы быһа хабыс хараҥаҕа түспүттэрэ. Туох баар снаряжениеларын, астарын сүгэ сылдьыбыттара. Аҥардас ханааттара 450 м уһуннаах.

Уустук күҥҥэ-дьылга хамаанда сыаланы-соругун толорон түспүтүгэр, Быыһыыр сулууспа исписэлиистэригэр туһуламмыт үтүө тыллар иһин начаалынньык махтанна.