«Кыайыы өрөгөйүн билэр – дьол!»

Аҕыйах хонугунан   куорат олохтоохторо, ыраахтан-чугастан кэлэр ыалдьыттар биир улахан түһүлгэҕэ – Туймаада ыһыаҕар тоҕуоруһа мустуохтара. Ыһыах биир улахан түһүлгэтинэн, мэлдьи буоларын курдук, “Дыгын оонньуулара” буолара саарбаҕа суох.

Түгэнинэн туһанан, бүгүн “Дыгын оонньууларын” 7 төгүллээх кыайыылааҕа, номоххо киирбит Уйбаан Белолюбскайы кытары сэһэргэстибит.

— Кэлиҥҥи көлүөнэ ааҕааччыларбытыгар саната таарыйа, «Дыгын оонньууларыгар» кыттыыҥ, кыайыыҥ устуоруйатын сэгэтэн ылыахха эрэ.

— «Дыгын оонньууларыгар» аан бастаан 1997 сыллаахха, 20 саастаахпар кыттыбытым. Ол эбэтэр Ньурбаҕа «Манчаары оонньууларыгар» (урут «Олоҥхо оонньуулара» диэн этэ) СГУ сүүмэрдэммит хамаандатыгар пятиборьеҕа кыттан бараммын, «Дыгын оонньууларыгар» холонон көрбүтүм уонна төрдүс миэстэ буолбутум. Бастакы холонууга олох үчүгэйдик киирсэммин, 1998 с. иккистээн эргиллибитим. Онтон 1999 с. Ытык Күөлгэ «Манчаары оонньууларыгар» күрэхтэһэн баран, «Дыгын оонньууларыгар» кэлэн кыттан, бастакы кыайыы өрөгөйүн билбитим.

2000–2001 сылларга оонньуулар балаһыанньаларыгар “25 саастарын туолбуттар эрэ кытталлар” диэн уларыйыы киирэн, икки сыл тохтоон, көрөөччү быһыытынан сылдьыбытым. Дьэ, ол кэнниттэн 2002–2012 сылларга тохтоло суох кыттыбытым. 2002, 2003, 2004, 2005 сылларга иккис миэстэҕэ тахсыбыппын хайдах эрэ буолуохтааҕын курдук ылынарым, бастакы миэстэни ылыахтаахпын диэн санаа суоҕа. Суол саахалыгар эчэйэн бараммын, 2016 сыллаах оонньууларга улахан дьарыга суох киирсэн, төрдүс миэстэ буолбутум. Ити кэнниттэн анал дьарык наада эбит диэн толкуйдаан, оонньуулар көрүҥнэригэр болҕомтобун ууран күүскэ дьарыктаммытым уонна 2007 с. иккистээн кыайбытым уонна 2008, 2009, 2010, 2011, 2012 сылларга субуруччу алтата кыайбытым.

РФ нолуокка полициятын управлениетыгар, онтон наркотиктары сокуону кэһэн туран эргитиини утары охсуһуу управлениетыгар (2011 с. диэри) сүрүн үлэм быыһыгар эрэ дьарыктанар этим. Түүннэри да үлэлиэххин, командировкаларга да барыаххын сөбө. Онон уоппускаҥ күрэхтэһиилэргэ бүтэн, дьиэ кэргэҥҥин кытары сынньанаргар аҕыйах күн хаалбыт буолара.

Ити сыллар тухары киһи өй-санаа, уйулҕа өттүнэн сылайар эбит этэ. Дьоҥҥун-сэргэҕин, эйиэхэ итэҕэйээччилэргин түһэн биэрбэт туһугар куруук улахан эппиэтинэһи сүгэн сылдьаҕын. Биирдэ кыайыахха сөп, оттон кыайыыларгын бигэргэтиигэ дьулуһуу өссө ыарахан. Ол да иһин, 2012 с. 14‑с «Дыгын оонньууларын» кэнниттэн тохтообутум. Ол эрэн, түөрт сылынан, 39 сааспар эргиллибитим. Тууйуллан, түһүлгэ тыынын, күрэхтэһии күүрээнин ахтан, улаханнык баҕаран туран төннүбүтүм. Дьиҥэр, тохтуо суохтаах эбиппин. Төттөрүтүн, ыччаттар миигин кыайар туһугар өссө күүскэ дьарыктаналларын курдук көҕүлүүр күүс буолуохтаах эбиппин. Ханнык баҕарар спортсмен «Дыгын оонньууларыгар» кыайыыны эрэ диэн буолбакка, күүстээхтэн күүстээҕи кыайарга сыал-сорук туруорунуохтаах. Кыахтаах, инники күөҥҥэ сылдьар киһини кыайдаххына, ол кыайыыҥ икки төгүл эйиэхэ күндү буолар.

— Кыайыылаах буолан дьон, норуот иннигэр тахсар төһө долгутуулаах буолааччыный?

— Саамай үчүгэйэ — эн кыайыыгыттан дьон үөрэрэ, ити спортсмен дьоло дии саныыбын. 2007 сылы санаан кэллим. Оччолорго оонньуулар ыытыллар сирдэрин уонна көрөөччүлэр икки ардыларыгар полицейскайдар тураллара. Кыайбыппар бэлэхтээбит массыыналарын үрдүгэр тахсыбыппар трибунаттан дьон тоҕо анньан иһэрэ олус да долгутуулаах этэ! Онно билбитим, кыайыылаах буолар өрөгөйүн, спортсмен муҥутуур дьолун. Эн кыайыыгыттан дьон үөрэр. Дьон аахайбат буоллаҕына, соччото суох буолуо дии. Артыыс саала кураанах буоллаҕына хомойорун курдук, спортсмен түһүлгэтэ кураанах буоллаҕына, күрэхтэһии уота-күөһэ суох барар.

Төһөнөн дьон бу көрүҥү сэҥээрэр да, ол көрүҥ сайдыылаах буолар. Онон спортсмен эмиэ көрөөччүтүн кытары быһаччы алтыһар. Эн кыайыыгыттан үөрэр дьоҥҥо эмиэ махтаныахтааххын, харда баар буолуохтаах.

Иитиллээччилэриҥ ситиһиилэрэ — тириэньэр үлэтин түмүгэ

— 2018 сыллаахха Эйигин, номоххо киирбит мадьыныны улахан успуортан атаарыы сиэрэ-туома буолбута. Билигин да ыччаттарга холобур көрдөрөн, успуорт эйгэтигэр сырыттаҕыҥ?

— 2015 сылтан Баһылай Манчаары аатынан Успуорт национальнай көрүҥнэрин өрөспүүбүлүкэтээҕи киинигэр саха многоборьетыгар тириэньэрдиибин уонна «Боотур» кулуубу салайабын.

— Оччотугар эһиэхэ дьарыктанан, дьиҥнээх эр киһи оскуолатын ааһар буоллахтара. Саҥа саҕалааччыларга туохха ордук болҕомтону уураҕын?

— Быраабы араҥаччылыыр уорганнарга үлэлээбит, хамаанданан сылдьыбыт киһиэхэ бастаан уустуктардаах этэ. Ол эрэн, киһи олоҕун тухары үөрэнэр.

6–7 саастаах оҕолору дьарыктыырга ыарахан. Бастатан туран, бэрээдэккэ, эти-сиини бөҕөргөтүүгэ, тутум эргииргэ, ыстаныыга, сүүрүүгэ үөрэтэбит. Оҕону мөҕөн-этэн бэрээдэккэ үөрэппэккин, тириэньэрдэр хас биирдии оҕоҕо ураты сыһыаннаахпыт, 1,5 чаас устата тигинэччи дьарыктаныыга оҕолор уонна төрөппүттэр бэриниилээх буолалларын ирдиибин. Биир сыл бүтүүтэ олох атын дьон буолан тахсаллар. Оҕолорбут «Бэргэн оонньууларыгар», өрөспүүбүлүкэҕэ ыытыллар күрэхтэһиилэргэ, первенстволарга номнуо кэккэ ситиһиилэрдээхтэр. Иитиллээччилэриҥ ситиһиилэрэ -– тириэньэр үлэтин түмүгэ. Онон инники күөҥҥэ тахсарбытыттан үөрэбит, үлэбит сөптөөх суолунан баран иһэр эбит диэн санаабыт көтөҕүллэр.

Кыайыылаах мадьыны да, бөҕөс да буолбатах — кини Боотур

— «Дыгын оонньууларыгар» кыттааччылар тустарынан тугу этиэххин сөбүй?

— Билигин «Дыгын оонньууларын» элбэх киһи сэҥээрэр, күүтэр буолла. Онон «оонньууларга» кыттыы уолаттарга хас да бүк эппиэтинэстээх, кинилэр харах далыгар сылдьаллар, ону уйулҕалара уйуон наада. «Дыгын оонньууларын» 7 көрүҥэр барытыгар тэҥҥэ дьарыктаныахха диэтэххэ, ыарахан. Сылы быһа дьаныардаахтык дьарыктанар эрэ буоллаххына, түмүк кэлэр. Үлэ уонна дьарык икки ардыгар хайыта тыыттарыы эмиэ ыарахаттардаах, дьиэ кэргэниҥ эмиэ өйдүөн-өйүөн наада.

— Аҕыйах хонугунан буолаары турар, эмиэ олус долгутуулаах «Дыгын оонньууларын» кыттыылаахтарыгар тугу баҕарыаҥ этэй?

— Кыттаары сылдьар уолаттар муҥутуур көрдөрүүлэри ситиһэллэригэр, түһүлгэлэрэ тосхойоругар, эдэр уолаттарга аартыктара арылларыгар, бэйэлэригэр эрэллээх буолалларыгар баҕарабын. Бэйэлэрин күүстэригэр итэҕэйиэхтэрин, кыахтарын толору, 100 бырыһыан туһаныахтарын наада. Дьоҥҥо-сэргэҕэ, сахабыт дьонугар хатыламмат түгэннэри бэлэхтээтиннэр. Бэйэ-бэйэҕэ убаастабыллаах сыһыаны, чиэһинэй киирсиини баҕарабын.