Кыһын тымныы эрээри, иллээх ыалга ичигэс

Биир иллээх, дьоллоох дьиэ кэргэн Ньурба Күндээдэтигэр олорор. Кондратьевтар 7 оҕолоохтор, тыа ыалын сиэринэн сүөһү ииттэн, хаһаайыстыба тэринэн, хары күүһүнэн үлэлээн-хамсаан, ньир-бааччы олороллор.

Күннээҕи түбүк элбэх. Улахан дьиэ кэргэҥҥэ күҥҥүн мүнүүтэнэн суоттаан, эрдэттэн былааннаан дьаһаннаххына эрэ, ситиһэҕин. Ийэлэрэ Жанна Олеговна “Кэнчээри” уһуйааҥҥа поварынан күн өрүү-өрүү үлэлиир. Үлэтин күнүгэр сарсыарда алта аҥаартан туран, астарын-таҥастарын бэлэмнээн баран, 7-тэн үлэтигэр барар. 7 чааска оҕолор бары тураллар, аһаан-сиэн баран, 8 чаастан ким оскуолаҕа, ким уһуйааҥҥа тарҕаһаллар. Аҕалара массыынанан илдьэттиир, онтон кэлэн, хотонугар тахсар, эбиэтин бэлэмниир. Оҕолор кэлэн, эбиэттээн баран, оскуолаҕа төттөрү бараллар. Ити курдук, киэһэ буолан хаалар. Оттон ийэлэрэ үлэлээбэт күнүгэр, дьиэҕэ, хотоҥҥо аны кини түбүгүрэр. Холобур, Саҥа дьыл саҕана алта оҕоҕо маскараат тик диэтэххэ, балачча үлэттэн тахсар эбээт.

Кыралара 8 ыйдаах да буоллар, Жанна үлэтигэр номнуо тахсыбыта. Быйыл кини төрөппүттэрэ кэлэн, оҕо көрсөн, дьиэһиттээн олорсоллор, онон улаханнык көмөлөстүлэр. Аҕалара Максим Игоревич Ньурбатааҕы лесничествоҕа иниспиэктэринэн үлэлиир.  Биирдэ Жанна такси ыҥырбытыгар, Максим тиийэн кэлбитэ, салгыы билсэн-көрсөн, ыал буолбуттара. Ол курдук аналлааххын ханна баҕарар көрсүөххүн сөп эбит…

Билигин Жанна Олеговна Намнааҕы педагогическай колледжка кэтэхтэн үөрэнэр, быйыл 2-с кууруһу бүтэрдэ. Уруһуй учуутала буолуохтаах. Кини кыра эрдэҕиттэн илиитинэн ону-маны оҥорорун сөбүлүүр. Оҕолоро эмиэ ийэлэрин үтүктэн, кыра эрдэхтэриттэн үчүгэйдик уруһуйдууллар, араас оҥоһуктары оҥороллор. Быйыл нэһилиэккэ ыытыллыбыт Саҥа дьыллааҕы тиэргэни киэргэтии күрэһигэр дьиэ кэргэнинэн кыайдылар. Хаартыскаҕа түһэр сир оҥорон, харыйаны симээн, уоту-күөһү ыйаан, тиэргэннэрин остуоруйа дойдутунуу киэргэппиттэрэ. Бу дьиэ кэргэни биир тыыҥҥа түмэрэ, оҕолорго сырдык өйдөбүлү хаалларара саарбаҕа суох.

Маны тэҥэ, Жанна Олеговна уопсастыбаннай олоххо куруук көхтөөх. 5-с, 8-с кылаастарга төрөппүт сэбиэтин уонна нэһилиэккэ дьахтар кэмитиэтин чилиэнэ. Хомуска оонньуур, ыллыыр, кэнсиэртэргэ, күрэстэргэ кыттар.

Тургутуу

2019 сыллаахха эмискэ дьиэлэрэ умайан хаалбыта. Кыс хаар ортото уу-кырбас уонна кыһыл оҕолоох, кэтэ сылдьар таҥастарынан эрэ, туран хаалбыттара. Саҥа дьыл саҕана этэ. Жанна алтыс оҕотун төрүү куоракка барбыта. Кыра оҕолорун куоракка илдьэ барбыттара, оскуолаҕа үөрэнэр улахаттара эбээлээхтэригэр олорбуттара, онон дьиэҕэ ким да суоҕа. Дьолго, докумуоннарын быыһаабыттара. Куораттан кэлэн баран, дьонноругар олорбуттара.

Икки ый иһигэр Күндээдэ, Чуукаар нэһилиэктэрин дьоно-сэргэтэ, Ньурба улууһун дьаһалтата, аймахтара, доҕотторо көмө хомуйан, алдьархайга түбэспит ыалы сир-халлаан анныгар хаалларбатахтара. Эбии массыыналарын, сылгыларын атыылаан, атын дьиэни атыыласпыттара. Сыыйа харчы мунньунан, дьиэлэрин өрөмүөннээбиттэрэ, тимир лииһинэн бүрүйбүттэрэ, баанньык, гараас, тэпилииссэ, оҕо былаһааккатын туттубуттара. Быйыл саха балаҕанын тутуохтарын баҕараллар. Бу курдук хары күүһүнэн үлэлээн-хамсаан, олохторун оҥостоллор, оҕолорун инникилэригэр олук уураллар.

Оҕо ситиһиитэ – төрөппүт киэн туттуута

Жанналаах бииргэ төрөөбүттэр төрдүөлэр. Кыра сылдьан, олус элбэх куукуланы оҕо оҥостон, олору аһатан-сиэтэн, таҥыннаран, ынах-сылгы иитэн оонньуура. Эбэлээх-эһэтигэр бардаҕына, олус элбэх аһы астаан кэбиһэрэ. Онуоха кырдьаҕас эдьиийдэрэ: “Оо, кыыспыт барахсан элбэх оҕолоох ийэ буолсу” диирэ. Чахчыта, оҕо оннук айылҕатынан этиттэрэн оонньуур эбит. Онтон билигин, дьэ, улахан көстүрүүлэнэн миин буһарар, үлэтигэр эмиэ бааҕынан ас астыыр.

“Дьиҥэ, бастаан элбэх оҕолонуохпут диэн наһаа былааннаабатахпыт эрээри, оннук буолан хаалбыт дии”,  — диэн ыал ийэтэ күлэр.

Улахан уоллара Богдан 14 саастаах, үчүгэйдик үөрэнэр, волейболлуур, кылааһыгар староста. Куруук олимпиадаларга кыттар, “Инникигэ хардыы” научнай кэмпириэнсийэҕэ физикаҕа элэктэриичистибэ дьайыытын, географияҕа кыһыл көмүһү хостооһун устуоруйатын чинчийэн, дипломант буолбута. “Таҥара бэлэҕэ” диэн ааттаммыт уолчаан — ийэ-аҕа киэн туттуута, дьиэ кэргэн эрэлэ.

Кыыстара Галя 5-с кылааска туйгуннук үөрэнэр. Пластилининынан ойуулуктары оҥорон, «KidSkills» күрэскэ кыттыбыта. “Кыыс Куо” муода куруһуогар дьарыктанар. Бүтүн Арассыыйатааҕы куонкуруска хомуска оонньоон, 2-с истиэпэннээх, өрөспүүбүлүкэтээҕи куонкуруска 1-кы истиэпэннээх дипломант буолбута. Эдьиийдэрэ буолан, бырааттарын, балтын көрөр-истэр, дьаһайар, көмө киһитэ. “Эдьиий эппитэ”, “эдьиийгит тылын истиҥ” диэн буолар.

Дамир 2-с кылааска үөрэнэр, тустуунан дьарыктанар, Саҥа дьылга араас оҥоһуктары оҥорон, оскуолаҕа 2-с миэстэни ылбыта. Математикаҕа дьоҕурдаах, уруһуйдуурун сөбүлүүр, тыйаатыр куруһуогар сылдьар. Кини ситиһиилэрэ – иннигэр.

Айсен, Арсений уонна Күннэй “Кэнчээри” уһуйаан иитиллээччилэрэ, ыллыылларын, үҥкүүлүүллэрин сөбүлүүллэр. Уһуйаан тэрээһиннэригэр дьиэ кэргэнинэн бары кытталлар. “Сэмсэ” диэн төрөппүттэргэ, аймахтарга аналлаах дьарыкка сылдьаллар. Кыралара, муннуларын бүөтэ Эрсан 8 ыйдаах.

Тыа ыалын уйгута — хаһаайыстыбата

Кэнники кэмҥэ эт, арыы сыаната үрдээн уонна оҕолору бэйэ сибиэһэй аһынан аһатан улаатыннартыыр сыалтан, былырыыҥҥыттан сүөһү ииттэргэ быһаарыммыттара. Бастаан икки ыанар ынаҕы атыыласпыттара, хотон туттубуттара. Билигин номнуо 4 ыанар ынахтаахтар, уонча борооскулаахтар. Икки ынахтара төрөөн тураллар, өссө төрүөхтээхтэр. Үүттэрин туттарбаттар, сүөгэйдэрин арыылаан хаһааналлар. Оҕолор сибиэһэй суораты, сүөгэйи күн аайы мотуйаллар.

—Биллэн турар, бастаан наһаа ыарахан курдуга. Оҕо, дьиэ түбүгэр сүөһү көрүүтэ, оттооһун эбилиннэҕэ. Ол эрэн, бириэмэҕин аттаран, үллэстэн үлэлээтэххэ, үчүгэй эбит. Киһи туохха барытыгар үөрэнэр, саха сатаабата диэн суох! Улахаттарбыт от тэлгэтэн, ойбоҥҥо үүрэн, тарбыйах аһатан көмөлөһөллөр. Кэргэммин кытта оҕо эрдэхпититтэн сүөһү көрөн, тыа үлэтин барытын үлэлээн улааппыт буолан, үөрүйэхпит. Сүөһүлээх ыал билигин аҕыйаата. Сороҕор кырдьаҕастартан сүбэлэттэрэбит. Оҕону үлэнэн иитии эмиэ улахан суолталаах, соччонон кыайыгас-хотугас, сатабыллаах, ситиһиилээх буола улааталлар. Оҕолор оҕуруокка үлэлииллэр, уу куталлар. Ас-үөл хантан кэлэрин, үлэттэн тахсарын билэллэр.

Сайын бары сир астыыбыт, оттуубут, балыктыыбыт. Ыам ыйыгар бары айылҕаҕа субуруһан тахсан, шашлыктыырбытын сөбүлүүбүт. Дьиэ кэргэнинэн кэнсиэртэргэ, күрэстэргэ кыттабыт, хаһан да аккаастаммаппыт. Оҕолорбут эмиэ көхтөөх, бэйэлэрин суолларын солонор, сахалыы сиэри-туому тутуһар, ыарахаттартан толлон турбат дьон буола улааталларыгар баҕарабыт. Оҕону иитиигэ дьиссипилиинэни, эрэсиими ирдиибит, бэйэ-бэйэҕэ ытыктабыллаах, истиҥ сыһыан баар буолуохтаах диэн үөрэтэбит. Оҕо оҕоттон ордук үөрэнэр, онон улахаттарбыт дьаһайан, үөрэтэн, көрөн-истэн, туһалыыллар.

Биһиэхэ төрөппүттэрбит күүс-көмө буолаллар, онон тирэхтээх курдук сананабыт, көлүөнэлэр утумнара быстыбат, — диэн ыал ийэтэ Жанна Олеговна кэпсиир.

— Олус сылайдаххына, хайдах аһарынаҕыный?

— Сытан, утуйа түстүҥ да, сылааҥ ааһар буоллаҕа. Оҕолорбун кытары куустуһа сытан, сыллаһан, истиҥник кэпсэтэ түстэхпинэ, туох баар сылаам ааһар. Элбэх оҕолоох ийэ, бастатан туран, тулуурдаах уонна кыраттан уолуйбат, холку буолуохтаах.

4-тэн элбэх оҕолоох ыалларга бэриллэр “Мин Ньурбаҕа төрөөбүтүм” диэн 100 тыһыынча солкуобайдаах уонна “100 сыл оҕолоро” хапытаалы туһанан, дьиэбитигэр толору хааччыллыыны киллэрдибит. Дьиэҕэ ванна, туалет, аптамаат-массыына баара үчүгэйэ бэрт. Онон, судаарыстыба көмөтө улаханнык туһалаата.

Хаартыска: Суруйуу дьоруойун архыыбыттан.