«Кыһын тымныы эрээри, көрдөөх дьоҥҥо ичигэс»

Мэҥэ Хаҥалас улууһугар 2-с Наахараҕа олорор 85-с хаарыгар үктэммит Иван Павлович Никаноров уон аҕыс сааһыттан Саҥа дьыл бырааһынньыгар Тымныы оҕонньор буолан бар дьонугар эҕэрдэтин тиэрдибит. 

Күүтүүлээх бырааһынньыгы, Саҥа дьылы көрсө, оҕолорго үөрүүнү бэлэхтээбит нэһилиэк ытык кырдьаҕаһа Моруос Уйбааны кытта кэпсэтэ сырыттым.

«Саҥа дьыл, саҥа дьол»

– Иван Павлович, оҕо сылдьан Тымныы оҕонньор диэн кырдьык баар дии саныыр этиҥ дуо? –  диэн ыйытыыттан кэпсэтиини саҕалаатым.

– Итэҕэйэр этим. Бука, оҕолортон, улахан дьонтон иһиттэҕим. Оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан хантан, хайдах тиийэн кэлэрэ буолла дии саныырым, толкуй бөҕөҕө түһэрим. Кэһиилээҕин истэн ордук кэрэхсиирим. Чугастан көрбүт, аттыгар турбут киһи баар ини дии саныырым. Саҥа дьыл диэн оҕо барыта таптыыр, күүтэр бырааһынньыга буоллаҕа.

Оннук кэтэһэн улааттаҕым. Онон аан бастаан бэйэбин Моруос буол диэн көрдөспүттэригэр, тута сөбүлэспитим. Саҥа дьыл, саҥа дьол диэн мээнэҕэ этиллибэт. Үөрүүнү-көтүүнү дьоҥҥо бэлэхтиир диэн олус үчүгэй. Онон нэһилиэкпэр, арааһа, уонтан тахса сыл устатыгар Моруостаабытым, –  диэн кэпсиир сааһын тухары тыа хаһаайыстыбатыгар үлэлээбит Иван Павлович.

Кини холкуоска үлэлии сырыттаҕына, нэһилиэк кулуубуттан көрдөһөннөр, онно эбии хомсомуоллар көҕүлээннэр, 18 эрэ саастаах уолчаан аан бас­таан нэһилиэгэр Тымныы оҕонньор буолбут.

– Сыыһа саҥаран мөҕүллэрим буолуо диэн наһаа куттаммытым, долгуйбутум. Бэлэмнэнии бөҕөнү бэлэмнэммитим. Онтум дьон сөбүлээбиттэр этэ. Хайҕал бөҕө буолбуттара. Дьэ, онтон ыла саҕаламмыта, сыл ахсын Саҥа дьылга Тымныы оҕонньор буолуум. Саҥа дьылы куруук долгуйа, үөрэ кэтэһэр буолбутум.

Кэлин нэһилиэктэрин иһигэр сыарҕалаах атынан кэрийэн, ыалларынан сылдьан кырачааннарга бэлэхтэри туттартыыллар. «Онно баар буолара, араас күлүүлээх түгэннэр» диэн ахтар. Тымныы оҕонньору көрөөт саһан хаалбыт, хоһоон ааҕаары туран ытаабыт, ыллаан баран тохтооботох диэн элбэх буоларын санаан күлэр.

– Оскуолаҕа оҕолору эҕэрдэлииргэр, көрдөөх-күлүүлээх түгэннэр эмиэ бааллара эбитэ буолуо?

– Биирдэ ыаллыы олорор ыалбыт уола харыйаны тула сырса сылдьан миигиттэн хараҕын араарбакка көрөр да көрөр. Онтон балачча буола түһэн баран дьэ доҕоор, киһим мин диэки ыйан баран хаһыытаан тоҕо барбат дуо: «Ээ, биллиим-биллим! Ол иһин даҕаны! Ити төрүт да Моруос буолбатах! Халдьаайы Уйбаан дии», –  диэн баран төрүт тохтообот. Ким эмэ өйөөрөй диэн, тула өттүн көрүнэр. Оччону истэн баран, саалаҕа олорооччулар күлсэн тоҕо бардылар. Уолчаан оччолорго төрдүс кылааска үөрэнэр быһыылааҕа. Халдьаайыга ыаллыы олорор этибит.

Көрү-күлүүнү көҕүлүттэн тутан

– Тымныы оҕонньор хамнастаах этэ дуу?

– Туох хамнаһа кэлиэй?! Оччолорго махтанан минньигэс кэмпиэти, бэчиэнньэни туттараллара. Ыал буолан баран, оннук биэрдэхтэринэ, оҕолорбор үөрэ-көтө кэһии гынар этим.

– Оччотооҕу сиэннэриҥ – Хаарчааналар, Саҥа дьыл уолчааннара билигин сааһырдахтара. Бэйэлэрэ ыал эбэлэрэ, эһэлэрэ буоллахтара.

– Оннук. Хаарчааналарым билигин аны бэйэлэрэ сиэннэригэр Саҥа дьылга маска­раат тигэртэн соло булбат буолуохтаахтар. Бииргэ клоуннаан көр-нар бөҕө буолбут уолум Данил Егорович Анисимов сүөһүлээх-астаах ыал бастыҥа буолан олорор. Саҥа дьыл уолаттарым быыкаа бэйэлэрэ улаатан, номнуо ыал аҕалара, эһэлэрэ. Дьэ, итинник. Этэҥҥэ сырыттахха, сыл – хонук.

– Тымныы оҕонньор өссө клоуннаан турар дуо?

– Мин, уопсайынан, тэрээһиннэри көтүппэккэ кыттар этим. Бухатыыр кытта буолан, атынан көтүтэрбит. Оттон Саҥа дьылга көрү-күлүүнү көҕүлүттэн тутарбын сөбүлүүбүн. Өрөспүүбүлүкэҕэ тиийэ сүүрбүт, хайыһардьыт ааттааҕа Кириллин Михаил Алексеевичтыын клоуннаан да биэрэр этибит. Биирдэ, уубутугар-хаарбытыгар киирэн мэниктии сылдьан: «Моруос аара охтон хаалбыт» диэммит, хаһыаттана сыспыттаахпыт.

Уопсайынан, дьон-сэргэ урут наһаа көрдөөх, көхтөөх этэ. Саҥа дьылга бэлэмнэнэн сүпсүгүрүү бөҕө буолара. Эмээхситтэр маскарааттанан баран, ыалы кэрийэ сылдьан дьиибэлииллэрэ, араас көрдөрө элбэх этэ. Харах симсэ оонньууллара, ойбон таһыгар сүллүүкүнү иһиллииллэрэ. Ону барытын уу харахпынан көрөн улааппыт буоламмын, ахтабын.

Тымныы оҕонньор уус, алгысчыт, билгэһит

– Тымныы оҕонньор бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсан баран тугунан дьарык­таммытай?

– Биэнсийэҕэ тахсан баран сыарҕа, хотуур оҥоруутунан дьарыктаммытым. Хабылыгым, хаамыскам дэлэй буолара. Бэйэм оҥорорум. Дьон кэллэҕинэ оонньоторум. Үтүлүк ылыытыгар, мохсуоҕа тиийэ араас оонньууну тэрийэрим.

Кэлин ыһыахтарга, малаа­һыннарга ыҥыран алгыстаталлар. Бэлэм тиэкиһи үөрэппэппин. Алгыска аал уоппун отуннум да, тылым-өһүм бэйэтэ ситимнэнэн өйбөр-санаабар киирэн кэлэр.

– Күнү-дьылы Моруос билгэлиир дуу?

– Төрдүбэр-ууспар билгэһиттэр бааллар. Эдэрбэр “Каганович”, “Правда” холкуостарга бостууктуу, “Байкалов” сопхуоска тиэхиньик-осеменатордыы сылдьан айылҕаны кэтээн көрүүнэн үлүһүйбүтүм.

Холобур, ынахтар тигээччилээн тыаҕа куоттахтарына, ардах кэлэр. Оттон арҕааттан тыалырдаҕына, олоон эрэр диэн буолара. Олоотоҕуна былыт кэлэр уонна ардыыр. Аны, миинэр миҥэбинэн эмиэ билгэлиирим. Ардах кэлэр буоллаҕына, атым тыбыыра-тыбыыра төбөтүн умса бырах да бырах буолара.

Билигин үлүһүйэн кэтээбэтэҕим да иһин, удумаҕалатабын.

Холобур, быйыл Ньукуолун түүн тымныйбыта. Онон сы­­лаас сайыны күүтэбит. Аны туран, быйыл хаар чараас дииллэр да, халыҥ уонна кытаанах. Онон уулаах дьыл буолуо.

Билигин сарсыарда аайы түннүккэ ыйанан турар термометры тахсан көрөбүн. Хантан тыалыран эрэрин кэтиибин. Холобур, хотугулуу-илинтэн тыалырдаҕына уһуннук былытырар. Тохсунньу ортотугар диэри халлааммыт сы­­лаас туруо. Олунньубут тымны­йыа.

– Түмүккэ, Тымныы оҕонньор ааҕааччыларбытыгар баҕа санаата?

– Аныгы үйэ оҕолоро түмсүүлээх буоларга үөрэниэхтэрин наада. Түмсүүлээх буоллахтарына, тугу барытын кыайа-хото тутуохтара. Чэгиэн буолуохтарын,  үлэни-хамнаһы өрө тутуохтарын баҕарабын. Санааны түһэрбэккэ иннибит хоту баран иһиэ­ҕиҥ, оччоҕуна эрэ ылсыбыппытын ситэриэхпит. Бука барыгытыгар дьоллоох олоҕу. Барыга көхтөөх буолуоҕуҥ, үөрэ-көтө сылдьыаҕыҥ. «Кыһын тымныы эрээри, көрдөөх, иллээх дьоҥҥо ичигэс» диэни умнумуоҕуҥ. Саҥа дьыл, саҥа сыл үчүгэйи аҕаллын.

Сүрүн Хаартыска Мария Васильева (СИА) түһэриитэ