«Кыһын тымныыга үҥкүүлээн быыһанабын!»

Дьокуускай кытыы уулуссаларын кыһалҕалара Дьокуускай куорат олохтоохторугар саамай тыын боппуруоһунан оптуобуһунан сырыы, сылаас тохтобуллар, бэйдиэ сылдьар ыттар буолаллар.

Онон бэнидиэнньиккэ өрөбүл күнүнэн туһанан, 1 №-дээх оптуобуһунан айанныырга быһаарынным. Үлэ да күнүгэр бэрт күүттэриилээх оптуобус буоллаҕа. Атын оптуобустар иккилиитэ кэлэн ааспыттарын кэннэ кэмниэ кэнэҕэс оптуобуспут кэлэн, олорустубут. ГРЭС оройуонун диэки айаннааччы элбэх эбит. Киһи барыта бэйэтэ массыыналаах буолбата чахчы, гарааһа суохтар тоҥордохторо.

ГРЭС диэки айаннаан иһэн көрдөххө, наһаа элбэх гараас баар. Сорох гараастар үрдүлэригэр массыына араамалара ууруллубуттар. Атыылыыллара эбитэ дуу, наадата кэлиэ диэн хаһааммыттара дуу? Тохтобуллары биллэрэллэр даҕаны, сорох сиргэ аһаҕас халлаан анныгар тиийэн түһэллэр.

Каникул бүппүтэ тута билиннэ. Онтон сыыйа оскуола үөрэнээччилэрэ кииритэлээн бардылар. Ыйыталаһан билбитим, 13 №-дээх оскуола үөрэнээччилэрэ. Син балачча ыраах, бытарҕан тымныыларга, оптуобуһа суох оҕо сатыылаабат сиригэр олороллор эбит. Хайыахтарай, үөрэнэр баҕаттан күн аайы итинник таскайданан эрдэхтэрэ.

Сорох тохтобуллар икки ардыларыгар дьон олорор дьиэлэрэ аҕыйах курдук, үксэ бырамыысыланнас тэрилтэлэрэ быһыылаах. Онон сатыылыырга наһаа бэрдэ суох эбит дии санаатым. Уонна үчүгэй баҕайытык тутуллан, иккис этээстэрэ тахсыбыт таас тутуулар тохтоон хаалбыттар. Маҕаһыын дуу, эргинэр дьиэ дуу гына тута сатаабыттар бадахтаах.

Үгүстэригэр атыылыыбыт диэн биллэриилэр ыйаммыттар. Үбэ-аһа кыайтарбатах буолуон сөп.

Рихард Зоргеҕа — көһөҥө таастар

Итинник айаннаан Рихард Зорге тохтобулугар кэлэн түстүм. Дьэ, доҕоор, утары куорат диэки кэлэр тохтобул таһыгар хайа саҕа таастар өрөһөлөнөн сыталлар. Тоҕо диэтэххэ, олох тохтобул таһыгар, сири хаһан улахан суон турбаны укпуттар, кирдээх уу сүүрэр турбата быһыылаах.

Арааһа, итинник кыстыыра буолуо. Кыһын хаарынан бүрүлүннэҕинэ, оҕолор тахсан ооньуур сирдэрэ буолууһу.

Куорат диэки айаннаары турааччылартан ыйыталаспытым, олох соторутааҕыта сир ыбылы тоҥмутун кэннэ хаспыттара, онон кыайан көмпөтүлэр дэһэллэр. Инньэ гынан, оптуобус кыбычыын буолан, арыычча тохтуур сир булар эбит. Оптуобустарга сэрэхтээх, тумаҥҥа кутталлаах буолууһу, ити оройуоҥҥа улахан таһаҕас тиэйэр массыыналар куугуначчы сылдьаллар. Арай сотору кэминэн хаспыттарын төттөрү көмтөхтөрүнэ. Оптуобуһу тохтотор бокуойа суох айанньыттар оҕолуун-улаханныын сырсан тиийэллэр.

Тохтобулбут да диэн, урукку маҕаһыын таһа эбит. Маҕаһыын иннэ дьон турарыгар кэҥэс, таас муосталаах, кырыыһалаах. Күһүн-сайын ардах кэмигэр абыраллаах эбит. Ол эрээри бу маҕаһыын сабыллыбыта ырааппыт, онон улахан тымныыларга оптуобустар кэлэн биэрбэтэхтэринэ, оскуолаттан төннөр оҕолор эҥин тоҥууһуктар. Бэл, эдэр кыыс оптуобуһу кэтэһэн, атаҕа тоҥон, үҥкүүлээн ылбыта. “Кыһын маннык үҥкүүлээн быыһанабын”,  — диир күлэ-күлэ. Биир эдэр кыыс хара зонтиктаах, драмкуруһуокка дьарыктанар буоллаҕа дуу дии санаан баран, дьээбэргээн ыйыталаспыппар: “Халтараана бэрт. Онон тайах оҥостобун”, — диэн соһутта.

Ыт көстүбэт

Ити курдук, икки этээстээх мас дьиэлэр быыстарынан уһаты-туора хаамыталаатым. 17‑с кыбартааллааҕар чэпчэтинэр сирдэрэ ыраас көрүҥнээх. Хата, бииртэн соһуйдум. Үөр ыттары ханна да көрбөтүм. Биир олохтоохтон ыйыталаспыппар: “Урукку буолбатах, ыт аҕыйаата, көстүбэттэр да диэххэ сөп”,  — диэтэ. Итинник эрэ буоллар ханнык. Уонна уулусса киэһэ сырдык, уота умайар диэтилэр. Наһаа ыһыллан-тоҕуллан олорор оройуон буолбатах эбит. Манна инбэлииттэри чөлүгэр түһэрэр киин баар. Эмтэнэ кэлбиттэр төттөрү-таары айанныыларыгар икки өттүттэн тохтобул чугаһа абыраллаах эбит. 35‑с оптуобус бүтэһик пуунугар тохтобуллара маҕаһыыннар аттыларыгар баар. Онон кыһын кэтэһээччилэр маҕаһыыннарга иттэ киириэхтэрин сөп. Тырааныспарбыт кэлбитигэр таастары быыһынан олорсо охсоору сырыстыбыт.

Төттөрү 1 №-дээх оптуобуспар олорсон, аны Чернышевскай ууулуссаҕа айаннаатым. Бэрт ыраас массыына буолан биэрдэ. Онон Лиза Чайкина тохтобулугар түһэн, 66 №-дээх кууһунан атыылыыр базаҕа таарыйдым. Массыына элбэҕэ диэн манна. Киһи сэрэхтээхтик сылдьар сирэ буолан эрэр. Хайа өттүттэн массыына ойон тахсыа биллибэт. Ыттар эҥин көстүбэттэр, тугунан эрэ аҕыйатан эрдэхтэрэ. Ол эрээри тохтобул таһыгар турар быраҕыллыбыт дьиэни тоҕо көтүрбэттэрэ буолла, аҥайан турбута ыраатта. База иһинэн киирэн, кэтэх өттүнэн Матросов уулуссатыгар таҕыстым. Манна эргэ баҕайы оҕо былаһаакката баарын, быйыл саҥардыбыттар, оҕо оонньуур саҥа тэриллэрэ турбуттар. Ол эрээри эргэ мас тэриллэрин көтүрбэтэхтэр, оҕолор үөрэнэн хаалан, онно оонньууллар быһыылаах.

Харахтарынан инбэлииттэр кулууптара мантан чугас эбит. Суол-иис оҥоһуллан, урукку буолбатах, тиийэллэригэр-хаамалларыгар ама буолбут.

Түмүк оннугар

Бу кытыы уулуссалары кэрийэн көрөн баран, хайаан даҕаны сылаас тохтобуллары туруоруохха, олору көрөр-истэр үлэһити аныахха, куорат тырааныспарын сырыытын кытаанахтык хонтуруоллуохха диэн санаабытын тиэрдэбит. Куорат дьаһалтата уонна дьокутааттара тустаах кыһалҕалары болҕомтоҕо ылыахтара диэн эрэнэбит.

“Авто-ырыынак утары сылаас тохтобуллаахпыт”

Н. Степанова, Якутская уулусса олохтооҕо:

— Куоракка сылаас тохтобуллар олус наадалаахтар. Таһырдьаттан тоҥон баран иһирдьэ киирдэххэ, үчүгэйэ сүрдээх. “Успуорт оскуола” тохтобулугар ас атыылааччы баар буолан, бэрээдэктээх, ыраас. Көрүүгэ-истиигэ турара харахха быраҕыллар. Маннык сылаас сирдэри элбэтиигэ күүскэ үлэлиэххэ, үбү-харчыны көрүөххэ. Саха дьоно үгүспүт сүһүөх ыарыылаах. Ол барыта тымныыга турарбытыттан дии саныыбын. Мин олорор сирбэр — авто-ырыынак утары сылаас тохтобулу аһан абыранныбыт аҕай. Онон куорат дьаһалтата бу хайысхатын өссө кэҥэтэн, кытыы уулуссаларга тиийэ маннык тохтобуллар баар буолалларыгар баҕарабыт.