Күлүмүрэни кытары көрсүһүү сырдыкка тардыһыы туоһутунан буолла

Тугу саныыргын, билэргин-көрөргүн сурукка-бичиккэ бичийэн атын дьоҥҥо тиэрдии киһи аайы бэриллибэт дьоҕур, талаан. Онтон бу талаан, дьоҕур аһыллыыта, арыллыыта туһугар туспа устуоруйа.

 Ол ханнык эмэ түгэнтэн да буолуон сөп эбэтэр  ыанньыйан-ыанньыйан баран курулаччы ыатан, бидилитэн-ходулутан, эбэтэр оргууй оргууйдук ыксаабакка суккулла тохтор дорҕоон сыккыһа буолан киирэр. Суруллубатах сокуонунан, этиллибэтэх этиинэн суруйар дьон  бөлөһүөк буолаллар. Онон кинилэр айымньылара үөрэтэллэр, иитэллэр, уоскуталлар, эрэли үөскэтэллэр.

Саха литературатыгар саҥа ааттартан  биирдэстэрэ — көҥүл тылбаасчыт, хоһоонньут Валентина Иннокентьевна Комиссарова-Күлүмүрэ бэйэтэ талан ылбыт идэтинэн быраас уонна бу уһугуннарбыт дьоҕурунан тыл-өс нөҥүө  сүрү-куту чиҥэтээччи, уйулҕаны уһугуннарааччы.  Уопсай биир тылынан эттэххэ,  эмчит диэн сыаналыыбын.

Кини хоһоонноро, тылбаастаабыт айымньылара ордук чуолаан бу мүччүргэннээх   быыһык кэмнэргэ, сир саарбах күннэргэ күүс, билии, сатабыл буолан сүнньүнү тутарга, санааны бөҕөргөтөргө  бөҕө-таҕа далаһа буолаллар. Бу өйдөбүлү өссө биирдэ дьиҥ чахчы көрөн-билэн кэлбит түгэним Дьокуускай куораттааҕы мөлтөхтүк көрөр уонна көрбөт дьон анабыл бибилэтиэкэлэригэр  литэрэтиирэ саалатыгар көрсүһүүгэ буолла.

Ыытааччы, көҕүлээччи  Елизавета Ивановна тэрээһиҥҥэ олохтоохтук оҥостон бэлэмнэммитэ тылыттан-өһүттэн, хас биирдии кэпсиир айымньытын ырытарыттан, кэпсиириттэн көстөр. Инньэ гынан,  саҥа да истэр дьон уруккаттан билэр киһилэрин көрсөн ирэ-хоро кэпсэппиттии дуоһуйдулар. Дьэ кырдьыга даҕаны, ырыа-хоһоон дьоро күнэ буолла. Тылбаастаммыт ырыалар уостан уоска сылдьар уонна күн бүгүн даҕаны тоҕоосторун сүтэрбэтэх буоланнар,  сахалыы ылламмыттара ылынарга өссө минньийэн, чугаһаан  биэрдилэр.

Күлүмүрэ хоһооннорун иһиттэххэ, аахтахха бэйэтэ “олох улам минньийэр”  диэн эппитинии,  киирдэр киирэн истэххэ,   улам-улам ыллар ылан иһэр көҥүл хаҥыл тыына да баар, килбик, сэмэй да санаа сардаҥата, тэҥкэ тииттии хамсаабат акылаат, уодаһыны уодьуганныыр дохсун санаа долгуна да баар…  Инньэ гынан,  көрсүһүүгэ кэлбит дьон сыыйа хоһоон нөҥүө Сахабыт сирин тунаарар туналы уораҕайыгар  иэнэ биллибэт киэҥ хочолоох, түгэҕэ көстүбэт талыы талба хонуулаах,   мааны маҥан хатыҥнардаах, тирэх буолар тиит мастардаах, чэчик сэбирдэх ситэр сыһыылардаах, сайыҥҥы дыргыл сытынан тунуйар алаастарыгар тиийэн ала оҕус айаатыыр, үрүҥ илгэ үрүлүйэ сүүрэр, оҕо аймах оҕуруолана сырсар     тыаһын-ууһун, күлүүтүн-салыытын бу баардыы ылынна. Ол туһунан ааптар бэйэтэ маннык диэн санаатын үллэһиннэ:

» Бэҕэһээ мөлтөхтүк көрөр дьон бибилэтиэкэлэрэ  “Ааҕыы эйгэтэ” диэн литературнай солуоннарыгар ыҥыран миэхэ биир умнуллубат күнү бэлэхтээтилэр. Ыытааччы Елизавета Ивановна олус истиҥник, иһирэхтик ыытта. 6 ырыам “тыыннаахтыы”, 2 ырыам видеоклибынан ылланна. Кыыллаах Арыы кыргыттарын видеоларынан саҕалаатыбыт. Дьон олус сэҥээрдэ. 2 ырыаһытым Уус Алдантан (Наталья Руфова, Василий Местников). Суруналыыс, кэпсээнньит  Наталья Руфова Алексей Калининскай-Луҥха дьүрүлүгэр Алексей Неустроевка (“Алеша танк”) анаабыт “Киэн туттуубут үрдээтэ” ырыабытын уонна Иван Неустроев дьүрүлүгэр “Саха ынаҕа” диэн ырыаны ыллаан доллоһутта. Вася Владимир Заболоцкай (Уус Алдан) дьүрүлүгэр “Сайын кэллэ” диэни дьиэрэттэ. Хас да киһи кэлэн: “Уус Алданнарбыт”, —  диэтилэр. Дойдубар баран кэлбит киһи тэҥэ сананным.

Ону таһынан Чурапчы мелодист кыргыттарын “Чараҥ” квартета 3 ырыабын ыллаан киэргэттэ.  Көрбөт дьон барахсаттар кашпоҕа олордубут сибэккилэрин макраменан өрбүт кашполарыгар бэлэх уунан долгуттулар. Суруйар, айар-тутар доҕотторум Арчылан, Куола Уола, Яна Байгожаева, Ефросинья Ноговицына, Антонина Ускеева кэлэн үөртүлэр».

Саха киһитэ барахсан оччоттон-баччаҕа диэритин  салгын кута салайыаҕыттан, ийэ кута этиэҕиттэн, уйулҕата уһуктуоҕуттан ылата санаатын дала кэҥээн, аар силик айылҕа, киҥкиниир киэҥ куйаар күүстэрин кытта дьүөрэлэһэн олоҕун тыынын үрдэтэн сылдьар. Билиҥҥи үрдэ суох киириилээх-тахсыылаах, бырда суох түһүүлээх, күөрэйиилээх кэм мунаах-тэнээх күннэригэр төрүт тыл үтүөтүн, ийэ тыл түгэҕэ суох дириҥ байҕалын иҥэриммит киһи кэрэҕэ, сырдыкка сылааска тардыһыыта күүстээҕин, дьулуһуута оруннааҕын биир чаҕылхай туоһута Валентина Иннокентьевна Комиссарова биир күнэ бу курдук ааста. Айымньыларыгар уйдаран кылыс буолбут сытыы тылларынан түктэрини түөрээччилэри, эйэлээх олоҕу ыһааччылары уодьуганныыр күүһү ылынныбыт, сырдыгы-ырааһы ыраланааччылары  ырыа ымыыта оҥоһуннубут. Киниэхэ тирэх буола кэлбит саха санаалаах астына дуоһуйа ааҕар ааптардарын – Афанасий Гуринов-Арчыланы, Яна Байгожаеваны, Ефросинья Ноговицынаны, Антонина Ускееваны, Куола Уолун кытта биир хонууга – хоһоон хонуутугар дуоһуйа хаамтыбыт.

Наталья РУФОВА