Күн-дьыл билгэтэ: күһүҥҥү халлаан

Күһүн үгэнэ — балаҕан ыйын 14 күнүттэн балаҕан ыйын 25 күнүгэр диэри, барыта 11 күн. Айылҕа алтан көмүһүнэн симэнэр. Көтөр үксэ барар.

Ыкса күһүн 10 күннээх: балаҕан ыйын 26 күнүттэн алтынньы 5 күнүгэр диэри. Бүтэһик хаас, куба киирэллэр. Кыһын саҕаланыан иннэ 17 күннээх. Ол алтынньы 5 күнүттэн алтынньы 22 күнүгэр эбэтэр маҥнайгы хаартан күөл туруор диэри кэм. Онон күһүн 67 күннээх.

Отунан-маһынан билгэлээһин

Тиит мас көтөҕөтүн ытырбытынан күһээтэҕинэ, хаҕыс дьыл кэлэр, оттон көтөҕөтүн эрдэ түһэрдэҕинэ – быйаҥҥа. Хатыҥ сэбирдэҕэ төрдүттэн саһардаҕына, саас хойутаан кэлэр. Өскөтүн хаар түспүтүн кэнниттэн күн күүскэ көрбүтүн даҕаны иһин ууллубатаҕына уонна уһуннук сыттаҕына, хаардаах дьыл буолар.
Күһүн маһын үстэ ииктэттэҕинэ, өҥ дьыл кэлэр. Өрүс тура илигинэ хаар түстэҕинэ, куһаҕан дьыл кэлэр. От-мас эрдэ хагдарыйдаҕына, куобах аһылыга суох буолар. Күһүн
анысхан тыалынан эҥсилиннэҕинэ, кэлэр саас хойутуур.

Үөнүнэн-көйүүрүнэн билгэлээһин

Кырдаайы элбэх күһүнүгэр тэллэй үүнэр. Кымырдаҕас уйатын үрдүк гына чөкөппүт буоллаҕына – кыһынын тымныы.

Кыылынан-сүөлүнэн билгэлээһин

Күтэр, хонуу кутуйаҕа, дьабарааскы уйаларын элбэх оту мунньан, халыҥнык тутуннахтарына, тымныы кыһыны күүт. Күтэр уонна кутуйах хасааһа элбэх буоллаҕына,
кыһынын тымныы, хаардаах. Күтэр ууттан тэйиччи уонна үрдүк сиргэ тибэр буоллаҕына, сааһа уулаах буолар. Күһүн куобах эрдэ маҥхайдаҕына, хаар эрдэ түһэр. Куобах сыбарга, ойуурдаах, хайалаах сиргэ суола-ииһэ биллэр буоллаҕына, кэлэр сыл элбиир, оттон өрүс кытыытыгар орох тэбэр буоллаҕына — аҕыйыырын биттэнэр. Куобах этэ сыалаах буоллаҕына
– кыһынын хабараан тымныылар түһүөхтэрэ. Тииҥ алтынньы 14 күнүгэр диэри түүлээн бүттэҕинэ, ол кыһын ичигэс.
Ынахтар тиэргэнтэн тэйбэккэ, маҥыраһа-маҥыраһа хаамса сырыттахтарына, хаар сотору түһэр. Куурусса күһүн эрдэ түүлээтэҕинэ, кыһынын ичигэс. Туруйалар үөһэнэн уонна тиэтэйбэккэ айанныыр буоллахтарына — ичигэс, уһун күһүҥҥэ. Көтөр алларанан көттөҕүнэ, кыһынын тымныы, оттон үөһэнэн көттөҕүнэ, ичигэс кыһын.

(Николай Игнатьев-Билгэ “Билгэлээһин уонна таҥхалааһын” брошюратыттан)