Күннээҕи үлэни, дьиэтээҕи түбүгү дьүөрэлээн…

Кэлэр ыйга Судаарыстыбаннай баһаарынай сулууспа Саха сиригэр тэриллибитэ 205 сыла туолар. Бу – докумуонунан бигэргитиллибит даата. Хас да үйэ аастын, баһаарынай сулууспа мэлдьи баар, баһаарынайдар үлэлэрин чиэстээхтик толороллор. Судаарыстыбаннай баһаары утары сулууспаҕа мээнэ киһи өр үлэлээбэт. Олох бэйэтэ сиидэлээн, тулуурдаахтары, эр санаалаахтары, бу хамаандаҕа үлэлиир биир тыыннаахтары – байыастары эрэ хаалларар. 

Баһаарынай сулууспа ба­­йыаһа – кини дьон олоҕун туһугар охсуһааччы. Кини үтүө хаачыстыбаларын дьоҥҥо-сэргэҕэ, дьиэ кэргэнигэр сыһыаныгар көрүөххэ сөп. Оннук холобур туттар киһинэн 37 №-дээх Хаҥаластааҕы баһаары утары судаарыстыбаннай сулууспа этэрээтин Покровскай куоратын 1 баһаарынай чааһын үлэһитэ Александр Готовцев буолар. Бүгүн биһиги бу килбиэннээх байыас уонна элбэх оҕолоох аҕа маннык ыарахан үлэҕэ сылдьан, күннээҕи үлэтин, дьиэтээҕи түбүгүн хайдах дьүөрэлиирин кэпсиэхпит.

Бу ааспыт аан дойду үрдүнэн ааҥнаабыт дьаҥ кэмигэр Өрөспүүбүлүкэ Үлэҕэ уонна социальнай сайдыыга министиэристибэтэ ыыппыт күрэҕэр  «Дьиэ кэргэн бастыҥ аҕата» анал ааты ылбыта. Бу тэрээһин Арассыыйа Аҕаларын күнүгэр анаммыта.

Кини кимий?

Александр Уус Алдан Тандатыгар төрөөн, оҕо сааһа онно ааспыта. Өссө баһаа­рынай буолуон иннинэ, 2000-2001 сылларга дойдутугар ойуур баһаарын умуруорууга сылдьыбыта. Эбэн этэр буоллахха, ааспыт сылга улахан баһаардар турууларыгар эмиэ, дойдутугар Тандаҕа тахса сылдьан, дэриэбинэтин тула баһаары утары балаһаны оҥорсубута.

Баһаарынай буолуон иннинэ Александр уон сыл оскуолаҕа география учууталынан үлэлээбитэ. Ол кэннэ оҕо эрдэҕиттэн ыра санаа оҥостубут – ыарахан, ол гынан баран ытыктанар баһаа­рынай үлэтигэр киирбитэ. Сэһэргэһээччим этэринэн, бу баҕа санаата туолбутуттан олус үөрэр, дьиҥнээх эр киһи үлэтэ буоларын бэлиэтиир.

Бу үлэҕэ биһиги дьоруойбут төрдүс сылын үлэлиир. Үксүн солбуйааччы диспиэччэринэн сылдьар, ол гынан баран, ханнык баҕарар баһаары умуруоруу – бу хамаанда биир киһи курдук, түмсүүлээх үлэтэ диэн этэр. Хас биирдии киһи хамаандаҕа чопчу эбээһинэстээх, онтун суһаллык, чуолкайдык толоруохтаах. Хамаанда тыынынан, ыксаллаах быһыы-майгы таҕыстаҕына үлэ ханнык баҕарар хайысхатыгар, наада буоллаҕына, уоту утары охсуһарга бэлэмнэрин этэр.

Кини олус сэмэй майгы­лаах киһи. Бэйэтин туһунан мээнэ кэпсээбэт, үксүн бииргэ үлэлиир дьонун уопуттарынан, үөрүйэхтэринэн үөрэтэллэрин махтана кэпсиир. Караул начаалынньыга Эдуард Рейнович Прокопьев туһунан ытыктабылынан ахтар: «Кини олус муударай сала­йааччы, барыбытыгар сүбэлии, үлэҕэ бэ­­йэтин холобурунан үөрэтэ сылдьар. Олус холку майгы­лаах буолан, биһигини эмиэ оннук тыынныыр».

Дьиэ кэргэн, иитии туһунан…

Александр дьиэ кэргэнин туһунан кэпсиир буоллахха, алаһа дьиэ илгэлээх олоҕун араҥаччылааччыта, амарах ийэлэрэ, тапталлаах кэргэнэ – Сахаяна Руслановна. Кини А.С. Да-
нилов аатынан «Барҕарыы» култуура киинигэр исписэлииһинэн үлэлиир. Готовцевтар биир кыыс уонна түөрт уол оҕолоохтор – Марина, Павел, Георгий, Эркин уонна Алгыс.

Улахан дьиэ кэргэн аҕа баһылыга Александр Петрович оҕо иитиитигэр биир сүрүн бириин­сиби тутуһар:

– Ханнык баҕарар оҕо төрөппүтүн үтүктэр, кинилэртэн үчүгэй даҕаны, куһаҕан даҕаны үөрүйэхтэри ылынар, иҥэринэр. Кэргэмминиин оҕолорбутун бэ­­йэбит үтүө холобурбутунан эрэ иитэ сатыыбыт. Оҕо төрөппүтүттэн толлуо, куттаныа суохтаах, ол иһин кинилэри кытары доҕордуу, тэҥ сыһыаны олохтуурга дьулуһабыт.

Оҕолорбут бары дьиэ ис-тас үлэтигэр тус-туспа эбээһинэстээхтэр. Ону күн аайы эттэрии­тэ суох толорторор үөрүйэҕи үөскэтэри ситиһэ сатыыбыт. Олох кыра эрдэхтэриттэн ийэ сиргин, айылҕаҕын, дьиэ кэргэҥҥин харыстыахтааххын диэн үөрэтэбит. Аны успуорт оҕону бэрээдэккэ үөрэтэр диэн онно сыһыарабыт. Бэйэм учуутал идэлээх, оҕону кытары оскуолаҕа үлэлээбит буоламмын, оҕо иитиитин оскуолаҕа сэлээннээһини сыыһа дии саныыбын. Бэйэбит оҕолорбутун, биһиги, төрөппүттэр эрэ иитэр кыахтаахпыт…

Аны көхтөөх, талааннаах киһи барытыгар дэгиттэр диэн мээнэҕэ эппэттэр. Александр Өктөм нэһилиэгин аҕаларын уопсастыбаннай сэбиэтин чилиэнэ, Өктөмнөөҕү норуот тыйаатырын артыыһа, «Эр киһи бастыҥ оруо­ла», «Тыйаатырга бэриниилээх буолуу иһин» ааттар хаһаа­йыннара. «Дьол уйата» Хаҥалас улууһун дьиэ кэргэнин сайдыытыгар уопсастыбаннай тэрилтэ чилиэ­нэ, улуус волейболга бэтэрээннэргэ сүүмэрдэммит хамаандатын чилиэнэ, улуус, өрөспүүбүлүкэ үгүс күрэхтэһиилэрин хас да төгүллээх чөмпүйүөнэ уонна призера.

Готовцевтар дьиэ кэргэнинэн нэһилиэктэригэр, улууска, өрөспүүбүлүкэҕэ да ыытыллар тэрээһиннэргэ көхтөөхтүк кытталлар. Холобур, 2016 сыллаахха улуустааҕы «Тыа ыала» күрэххэ бастаан, аны өрөспүүбүлүкэҕэ ситиһиилээхтик кыттыбыттара. Быйыл улуустааҕы «Сыл бастыҥ ыала» күрэххэ «Элбэх оҕолоох ыал» номинацияҕа 1 миэстэни ылан үөрдүлэр-көттүлэр.

Көхтөөх ыал иитэр-үөрэтэр үлэлэрин биир дьоһун ситиһиитинэн айылҕаны кытта алтыһыы, экологическай сыаннастары са­­йыннарыы буолар. Ол курдук, сыл аайы дьиэ кэргэнинэн, ха­­йаан даҕаны сайын үтүөтүн билэ, айылҕаҕа сынньана, балаакканан хоно-өрүү тахсар үгэстээхтэр. Итиэннэ аҕа баһылык дойдутугар дьиэ кэргэнин бүтүннүү илдьэ тиийэн, сынньанарын күүс-уох ыларын астына кэпсиир.

Ыал буолан баран туспа үгэс­тээх, быраабылалаах буолар. Ол курдук, кыралыын-улаханныын бары биир киһи курдук үлэни кыайа-хото тутуохтаахтар диэн суруллубатах сокуоннаахтар. Үөрүүгэ эмиэ бары бииргэлэр. Ол курдук, Ороһуоспаҕа «Бэлэх күнэ» диэн, бары бэйэ-бэйэлэригэр илиилэринэн оҥорбут бэлэхтэрин бэрсэр үгэстээхтэр эбит.

Оҕолор ситиһиилэрэ

Оҕолор төрөппүттэрин ба­тан эмиэ ханна да сырытталлар, үөрэннэллэр барытыгар көхтөөх­түк кытталлар, көрү көҕүлүттэн, успуорду оройуттан туталлар. Кыыстара Марина быйыл Дьокуускайдааҕы мэдиссиинэ кэллиэһин бүтэрэн баран, ХИФУ Естественнэй наукаларын институтугар киирбит. Хайыһарынан сүүрүү күрэҕэр мэлдьи миэстэлэһэр, оройуоннааҕы «Инникигэ хардыы» научнай-практическай кэмпириэнсийэҕэ кыттан хаста да бастаан турар, «WorldSkills» эрэгийиэннээҕи чөмпүйэнээтин «Мэдиссиинэ лабораторнай аналиһа» салааҕа эмиэ сити­һиилээхтик кыттыбыта. «Инфинити» өрөспүүбүлүкэтээҕи баһаатайдар хамсааһыннарын чилиэнэ.

Улахан уол Павел Новоси­бирскайдааҕы электроника уонна ааҕар техника кэллиэһин 3-с куурсун устудьуо­на. Кини ракетомодельнай успуор­ка маастарга хандьы­даат. Ракетомодельнай уонна судомодельнай ус­­пуортар күрэхтэ­һиилэригэр хас да төгүллээх чөмпүйүөн, Казань куоракка ыытыллыбыт «Лобачёвскай ааҕыылар» XVIII бүтүн Арассыыйатааҕы ыччат кэмпириэнсийэтин кыайыылааҕа. Кэллиэһин волейболга сүүмэр­дэммит хамаандатын чилиэнэ, Новосибирскайга баар устудьуон­нар түмсүүлэрин көхтөөх кыт­тааччыта.

Георгий Өктөмнөөҕү научнай-үөрэтэр киин 9-с кылаа­һын үөрэнээччитэ. Оҕунан ытыынан дьарыктанар, Хаҥалас улууһун сүүмэрдэммит хамаандатын чилиэнэ, элбэх күрэхтэһии чөмпүйүөнэ. Хайыһар күрэҕэр оройуоҥ­ҥа эмиэ кэккэ ситиһии­лэрдээх.

Оттон кыралар Эркин Өк­төм орто оскуолатын 1 кылаа­һын үөрэнээччитэ. Ыллыырын сөбүлүүр, улааттаҕына куосумас­ка көтөр баҕалаах. Араас быра­йыактарга кыттар, ол курдук Саха АССР 100 сылыгар анаммыт «Хаҥалас улууһун 100 саҥа аата» улуустааҕы оҕо бэстибээлигэр  «Интеллектуальная деятельность» диэн салааҕа бастаан дьупулуомунан бэлиэтэммит. Мурун бүөтэ Алгыс уол «Мичээр» оҕо кыһатын иитиллээччитэ. Кырачаан Алгыс «Лего» конструкторы хомуйарын сөбүлүүр уонна динозаврдары интэриэһиргиир.

Ааспыт сылга Готовцевтар ыал баҕа санаалара туолан, саҥа дьиэ туттан киирбиттэрэ. Саҥа дьылы киэҥ-куоҥ, сылаас, сырдык уораҕайга – баҕа санааларын дьиэтигэр ылбыттара.

…Бүгүҥҥү дьоруойум дьиэ кэргэнин кытары кэпсэтэн баран, биири бэлиэтиэхпин баҕарабын. Бу Готовцевтар дьиэ кэргэттэригэр аҕа баһылык оруола үрдүктүк тутулларын, барыта уурбут-туппут курдук оҥоһулларын, ол баһаарынайга дьүөрэлээх хаачыстыбаҕа көстөрүн – эппиэтинэс, дьиссипилиинэ уонна бэйэ-бэйэҕэ көмөлөһүү хаачыстыбата буоларын…