Кырыктаах сыһыантан оҕо эмсэҕэлиир…

Сэтинньи бүтэһик күннэригэр өрөспүүбүлүкэбитигэр оҕоҕо сыһыаннаах быһылааннар тахсаннар, үгүс киһини долгуттулар. Ол курдук, Дьиэ кэргэҥҥэ оҕону иитиигэ көмөлөһөр өрөспүүбүлүкэтээҕи кииҥҥэ оҕолор эчэйиилээх иэдээн тахсыбыта. Аны бу кэнниттэн Алдаҥҥа хас да сыл устата төрөппүттэриттэн атаҕастабылы тулуйан олорбут кырачаан уол көстүбүтэ…

БОЛҔОМТОТО СУОХ ҮЛЭҺИТТЭР, ТӨРӨППҮТТЭР

Дьокуускайга Дьиэ кэргэҥҥэ оҕону иитиигэ көмөлөһөр өрөспүүбүлүкэтээҕи киин үлэһиттэрин болҕомтото суохтарыттан сылтаан, улахан алдьархай тахсыбытын бары билэ-көрө сылдьабыт. Ол курдук, киин биэс саастаах иитиллээччитэ оҕолору муостаҕа быраҕаттаан, икки кыысчаан улахан эчэйиини ылан балыыһаҕа киллэриллибиттэрэ. Туһааннаах быһылаанынан РФ Холуобунай кодексын 293 ыст. 2 ч. холуобунай дьыала көбүтүллүбүтэ.

Алдан оройуонугар киһи өйүгэр баппат иэдээннээх быһылаан тахсыбытын өссө санатыым. Ол курдук ыаллыы олорор дьон оҕо тохтоло суох ытыырын, туох эрэ охтор тыаһы-ууһу истэн полицияны ыҥырбыттар. Айдааннаах кыбартыыра иһигэр хаһан даҕаны дьон хараҕын далыгар көстүбэтэх, бэйэтин алта сааһыгар холооно суох кыра, аанньа аһаабатах, наар атаҕастабылтан атыны билбэтэх, быа суола быһа хаалыар диэри илиититтэн кэлгиллэ сылдьыбыт уолчаан баара биллибитэ…

Хомойуох иһин, оҕо атаҕастаныылаах иэдээҥҥэ түбэһиилээх быһылааннар хатыланаллар. Кырыктаах төрөппүттэртэн, эппиэтинэһэ суох үлэһиттэртэн сылтаан оҕо барахсан эмсэҕэлиир.

ХАННА АҺЫЫ УТАХ — ОННО ХАРАХ УУТА

Ааспыт 2024 сыл түмүгүнэн, тулаайах оҕо ахсаана дойду үрдүнэн 12% кыччаабыт, ол эбэтэр 21 631 төрөппүт дойду үрдүнэн оҕо иитэр бырааба быһыллыбыт диэн РФ Оҕо быраабын көмүскүүр боломуочунай Мария Львова-Белова бэлиэтиир. Ааспыт 2024 сыл түмүгүнэн, Арассыыйаҕа 340 тыһыынча тулаайах оҕо баар эбит. Балартан 90% дьиэ кэргэҥҥэ иитиллэ сылдьар. Бу тулаайах оҕолортон 240 тыһыынча оҕо төрөппүттэрэ тыыннаахтар, төрөппүт буолар бырааптара быһыллыбыт. Дойду үрдүнэн тулаайах оҕолор кыһалҕалара сытыытык турар эрэгийиэнинэн Чукотка буолар. Ол курдук, статистика көрдөрөрүнэн, 1000 оҕоттон 78 һа тулаайах. Иккиһинэн, Еврейскэй автономнай уобалас, үһүс Тыва, Магадан уобалаһа, Забайкалье. Бу эрэгийиэннэргэ аһыы утах кыһалҕата эмиэ сытыытык турарын эспиэрдэр бэлиэтииллэр. Оттон биһиэхэ, Саха сиригэр, бу балаһыанньа хайдаҕый? Биһиэхэ төрөппүт көрүүтэ-истиитэ суох хаалбыт тулаайах оҕо ахсаанын бырыһыана 7% аччаабыт. Ааспыт сыл туругунан, 3453 тулаайах оҕо баар диэн статистика көрдөрөр. Төрөппүт быраабын сөргүтүү ааспыт 2024 сылга 37% үрдээн, 55 оҕо төрөппүттэригэр төннөрүллүбүт.

Ханна аһыы утах хамаҕатык атыыланар да, онно оҕо хараҕын уута элбэх буолар. Оҕо тулаайах хаалыытын сүрүн төрүөтэ — төрөппүттэр аһыы утахха убаныылара. Онон хардыы ахсын арыгы атыылыыр маҕаһыыннары, «туочукалары», бутлегердары утары быраабы араҥаччылыыр уорганнар күүскэ үлэлиэхтээхтэр. Арыгы дьиэ кэргэн олоҕун огдолутар, оҕолор дьылҕаларыгар улахан охсуулаах.

КЭЛГИЛЛИБИТ ОҔО ДЬЫАЛАТЫНАН ОҔО БЫРААБЫН БОЛОМУОЧУНАЙЫН САНААТА

Өрөспүүбүлүкэни аймаабыт оҕолорго сыһыаннаах быһылааннар тахсыбыттарын кэннэ, СӨ Оҕо быраабын көмүскүүр боломуочунай Туяра Валерьевна Васильевалыын сибээстэһэ сылдьыппыт. Онуоха Туяра Васильева, Алдан оройуонун кылаабынай бырааһын эбээһинэһин толорооччуну уонна Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтин кытта ыкса сибээһи тутарын, балаһыанньаны билсэ олорорун эппитэ.

Алдан оройуонугар эмсэҕэлээбит оҕо сэтинньи 24 күнүттэн оройуон киин балыыһатыгар сытар. Оҕо туруга орто ыарахан диэн сыаналанар, кинини кытта балыыһа килиниичэскэй психолога үлэлэһэр. Билигин уолчааны Дьокуускайга Национальнай мэдиссиинэ киинигэр аҕалар былааннанарын бэлиэтээн эттэ.

— Оҕо кыралаан аһыыр. Атаҕастаабыт төрөппүттэр икки оҕолоро иккиэн төрөппүттэриттэн ылыллыбыттара. Кыыс Алданнааҕы социальнай тэрилтэҕэ киирбитэ. Ийэҕэ уонна кииринньэҥ аҕаҕа РФ Холуобунай кодексатын 117 ыст. холуобунай дьыала тэриллибитэ итиэннэ эпиэкэ уорганнара төрөппүт быраабын быһар туһунан ирдэбил түһэрбиттэрэ. Үс сыл устата ийэ социальнай сулууспаларга тиийэ сылдьыбатах. Босуобуйа оҥорторботох, уһуйааҥҥа уочараттаабатах, оҕотун балыыһаҕа биирдэ да көрдөрбөтөх. Дьахтар иккис оҕотун көрөн олордоҕуна, патронаж сиэстэрэ дьиэтигэр кэллэҕинэ, уол оҕолооҕун кистиир эбит. Эпиэкэ уорганнара дьиэҕэ кэлэн балаһыанньа хайдаҕын билсэллэрин туһугар дьонтон бу ыалга үҥсүү киириэхтээх эбэтэр оҕо туругун туһунан уһуйаан үлэһиттэрэ иһитиннэриэхтэхтэр этэ да, уһуйааҥҥа сылдьыбатах. Эпиэкэлэргэ эрдэ ханнык да үҥсүү киирбэтэх. Хата, болҕомтолоох ыаллардаах буолан көмөҕө наадыйар оҕо баара билиннэ. Билигин оҕону салгыы ханна олохтуур быһаарыллар. Маннык балаһыанньаҕа болҕомтолоох буолуохха наада, — диэн Оҕо быраабын көмүскүүр боломуочунай сиһилии кэпсээтэ.

ҮЛЭҺИТТЭР ДЬАЛАҔАЙ БЫҺЫЫЛАРЫТТАН ТАҔЫСТА

Дьиэ кэргэҥҥэ оҕону иитиигэ көмөлөһөр өрөспүүбүлүкэтээҕи кииҥҥэ оҕолор эчэйиилээх иэдээҥҥэ быраабы араҥаччылыыр уорганнар бэрэбиэркэ ыыта сылдьаллар. “Мин бэйэм эмиэ бэрэбиэркэ ыыттым, кииҥҥэ тиийэн докумуоннары, балаһыанньаны билистим. Ити быһылаан тахсар кэмигэр оҕолор харантыыҥҥа олорбуттар. Бэлиэтээн эттэххэ, үлэһиттэр дьалаҕай быһыыларыттан таҕыста диэххэ наада. Эһээхэй оҕолор сыппыт хосторун аана хатаммакка аһаҕас турбут. Оҕолор хосторугар биир да үлэһит суох эбит. Ол түмүгэр биэстээх оҕо киирэн оҕолору муостаҕа быраҕаттаан эчэппит. Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтэ иһитиннэрбитинэн, билигин оҕолорго мэдиссиинэ көмөтө оҥоһуллар. Биир оҕо балыыһаттан тахсыбыт, икки оҕо нейрохирургия салаатыгар эмтэнэр. Оҕолор туруктара ыарахан, биһиги тус хонтуруолбутугар сылдьар. РФ Бэрэсидьиэнин оҕо быраабын туһунан “Оҕолор дьиэ кэргэҥҥэ” стратегическай бырагырааматын чэрчитинэн, дьиэ кэргэн кириисискэ түбэһэр түгэнигэр, оҕолору төрөппүттэриттэн араарбат туһугар ситимниир судаарыстыбаннай бэлиитикэ үлэлиир. Онон бу хайысхаҕа үлэ ыытабыт, ыытыахпыт даҕаны”, — диэн Туяра Васильева иһитиннэрдэ.

ТҮМҮК ОННУГАР

Ханнык да балаһыанньаҕа хонтуруол, бэрэбиэркэ кытаатыахтаах. Быһылаан тахсарын күүппэккэ, кэтэспэккэ, туһааннаах уорганнар кыра да үҥсүү киирдэҕинэ тута хонтуруолга ылан, төрдүн-төбөтүн быһаарсыахтарын наада. Иккиһинэн, арыгы атыытын хааччахтааһын кытаатыахтаах. Үсүһүнэн, аһыы утаҕынан үлүһүйэр төрөппүттэри хонтуруолга ылан, өйдөтөр, сэрэтэр үлэ ыытыллыахтаах.