«Кыталыктаах кырдалым» — киһини ытатар, күллэрэр киинэ

Бэҕэһээ «Кыталыктаах кырдалым» диэн киинэни көрөн баран, санаабын үллэстиэхпин баҕардым. Дьиҥэ, бу киинэни иккистээн көрүүм буолар. Былырыын устудьуоннарга көрдөрбүттэрин түбэһэн көрбүттээҕим, онно ситэтэ суоҕа. Билигин лаппа ситэрэн-хоторон, тупсаран биэрбиттэр, аны улахан экрааҥҥа көрөр чыҥха атын эбит. Онон киһини долгутар, ытатар, дууһа кылын таарыйар киинэ буолбут диэн сыаналаатым.

Киинэ Иван Дьячковскай-Кыталык Уйбаан «Кустугу ситтэрбиэн» кинигэтинэн уһуллубут. Кыталык Уйбаан бу бэйэтин олоҕун сэһэргиир сэһэнэ ааспыт үйэ 90-с сылларыгар Иван Ушницкай эрэдээктэрдээх «Эдэр саас» хаһыакка аан бастаан  бэчээттэммитэ. Олус интэриэһинэйдик суруйар буолан, ааҕааччылар сэрийээл курдук, утаппыттыы умсугуйан аахпыттара, кэлэр нүөмэргэ салгыыта тахсарын тэһийбэккэ-тулуйбакка күүтэллэрэ.

Кыталык Уйбаан халыыпка бас бэриммэт, интэриэһинэй олохтоох киһи. Кини олоҕун оскуолаҕа киириэр диэри кэрчик кэмэ бу киинэҕэ сырдатыллыбыт. Кэрэхсэбиллээҕэ диэн, Кыталык Уйбаан кинигэтин оҕо хараҕынан көрөн, кыра оҕо иэйиилэрин, санааларын, арыйыыларын тутахсыппакка, хайдах баарынан суруйар.

Режиссер Михаил Лукачевскай бу санааны эмиэ тутуспут. Кинигэттэн улахан уларыйыы суох. Кини бэйэтэ 4 оҕолоох аҕа буолан, оҕо уйулҕатын үчүгэйдик билэр, сатаан арыйар, оонньотор эбит диэн бэлиэтии көрдүм. Босхоҥ оҕо оруолун оонньуур диэн, дьиҥэ, бу олус уустук оруол ээ. Ону сүрүн дьоруойу оонньообут Миша Слепцов эмиэ билинэр: «Миэхэ оонньуурбар ыарахан этэ, хас биирдии сыананы уончата хос устар этилэрэ», — диэн.

Чахчыта, киинэҕэ маннык сыана олус элбэх ээ, 8 саастаах оҕо хайдах оруолга киирбитэ, идэлээх артыыстартан итэҕэһэ суох оонньообута буолла? Ол да иһин Миша Слепцов  «Золотой ворон» норуоттар икки ардыларынааҕы киинэ бэстибээлигэр «За выдающуюся роль и вдохновляющую историю» диэн анал бириэмийэни ыллаҕа.  Кини билигин 10 саастаах, Амма улууһун Чакырыгар (Кыталык Уйбаан дойдутугар) олорор, 4-с кылааска үөрэнэр.

Манна режиссер туох диирий? «Хаһан баҕарар оҕоҕо анаан устар, кинини оонньотор ыарахан. Оҕо диэн оҕо, кини бэйэтэ билэр, хайдах оонньуурун-хайыырын. Онно кинини кытта биир тылы булуохха, интэриэһиргэтиэххэ наада. Олох кыра оҕолорго ыарахан буолааччы, оттон улааппыт оҕо син өйдүүр буоллаҕа. Биир тылы буллахха, дьиҥэ, оҕо оонньуура уустуга суох, кини быластылыын курдук, хайдах баҕарар имитэн, оҥорон таһаарыан сөп«, — диэн былырыын киниттэн интервью ылбыппар, этэн турар.

Маны тэҥэ, Ваня убайдарын оруолларыгар уолаттар эмиэ олус бэркэ, итэҕэтиилээхтик оонньоотулар диэн бэлиэтээн этиэххэ наада.

Киинэҕэ ааспыт үйэ 60-с сыллара, оччотооҕу олох-дьаһах, дьиэ-уот, мал-сал олус итэҕэтиилээхтик көрдөрүллүбүттэр. Оҕо саас сылаас эйгэтэ, оҕолор истиҥ сыһыаннара, кыраттан да үөрэллэрэ-көтөллөрө, хомойоллоро, баҕа санаа күүһэ, булгуруйбат дьулуур, сырдык курус, аҕа-оҕо сыһыана, күһүҥҥү айылҕа кэрэтэ — бу барыта дириҥ ис хоһоонноох киинэҕэ баар. Дьиэ кэргэн, Оҕо саас сылларыгар саамай сөптөөх киинэ тахсыбыт.

Көрөөччүлэр эмиэ да күлэ, эмиэ да тэҥҥэ долгуйа, ытыы олордулар, түмүккэ ытыс тыаһын харыстаабатылар, тарҕаһа охсорго тиэтэйбэтилэр. Бу буоллаҕа — дьиҥнээх тыыннаах иэйиилэр, киинэни устааччылар ситиһиилэрэ, сыалларын ситиилэрэ! Киинэ кэнниттэн хайдах эрэ кэрэҕэ тиксибит, үчүгэйгэ кыттыспыт курдук, үөрэн, астынан тахсаҕын. Күлүүлээх түгэннэр бааллара киинэни киэргэтэр, ыарахан туругу чэпчэтэр. Омсолоох дьоруойдар, утарыта турсуу да баар буоллаҕа.

СӨ үтүөлээх артыыһа Зоя Попова, Ньургун Бэчигэн, Ньургуйаана Шадрина курдук биллэр артыыстары сэргэ, Амма улууһун олохтоохторо, оҕолоро уһуллубуттар. Режиссер оҕолору талан ылан, икки ый курдук бэлэмнээн, үөрэтэн баран, устубут эбит. Ол да иһин идэлээх да, идэтэ да суох артыыстар оонньууллара улаханнык  уратыласпат, итэҕэтэр.

Саха киинэтэ, дьэ, итинник — дьиҥ олоххо баары хайдах баарынан кэпсиир, көмүс кыырпахтары көрдүүрдүү, үтүөҕэ, кэрэҕэ, сырдыкка дьулуһуу баарын булан көрдөрөр, дьиҥнээх ып-ыраас иэйиилэри тыктарар, олох салҕанарын, эрэл баарын мэктиэлиир, үрдүккэ кынаттыыр. Ол да иһин омуктар сыаналыыр буоллахтара. Ол туоһута — «Кыталыктаах кырдалым» киинэ «Золотой ворон» Арктикатааҕы норуоттар икки ардыларынааҕы киинэ бэстибээлигэр Гран-при үрдүк аатын ылбыта, саха киинэтэ өссө биир үрдэли дабайбыта буолар.

«Киинэҕэ дьоруойдар хас биирдиилэрэ соҕотохсуйар сорун билбит дьон, бары бэйэ-бэйэлэрин өйөһөн, тапталынан тыынан, ханнык баҕарар ыарахаттары кыайыахтарын сөп диэн сүрүн санааны этэбин», — диэн режиссер Михаил Лукачевскай этиитинэн түмүктүүм. Бу киинэҕэ хайаан да сылдьыҥ, оҕо сааскытын санаан ылыҥ, дьоруойдардыын тэҥҥэ күлүҥ, долгуйуҥ!