Кыыс дии санаабытыҥ санаабытыҥ уол…

Киин куорат уулуссаларыгар кыыстыҥы уһун баттахтаах нарын уолаттары эбэтэр төттөрү уоллуҥу кыргыттары көрөн киһи хараастар. Бу тиэмэҕэ төрөппүттэр кэпсэтэллэрин сөбүлээбэттэр. Ханнык даҕаны төрөппүт оҕотугар куһаҕаны баҕарбат, оҕотун хайдах баарынан ылынарга дьулуһар. Истэригэр долгуйаллар, уоллара эбэтэр кыыстара атын ориентациялаах буолуон сөбүттэн дьаахханаллар. Оттон уопсастыба кинилэри хайдах ылынарый?

ТОҔО МАННЫК БУОЛАРЫЙ?

Оҕо эрдэххэ оскуола үрдүнэн биир эбит кыыстыҥы уол эбэтэр уоллуҥу кыыс баар буолара. Уоллуҥу кыргыттар үгүстэрэ элбэх убайдаах, быһата, уолаттар ортолоругар улааппыт буолан, сирэлийэн-буралыйан уолаттары кытта тэҥҥэ сырса сылдьар буолаллара. Оттон кыыстыҥы уолаттар эбээ, ийэ тапталыгар бигэммит, хара үлэҕэ сыстыбатах атаах оҕолор курдук өйдүүбүн. Кинилэри кытта уолаттар оонньуохтааҕар буолуох, аахса да барбаттар этэ. Олбуортан тахсыбакка, ыраас таҥаһы киртиппэккэ улааппыт намчы уолаттар улаатан да баран дьахталлар эйгэлэригэр чугас буолаллар. Кинилэр бэйэлэрин эр дьонтон итэҕэс сананыыларыгар төрөппүттэр оруоллара улахан. Оҕо оҕолортон туох эрэ уратылаах буоллаҕына, төрөппүт бастаан бэйэтиттэн ыйытар. Тугу сыыспытын, сөпкө оҥорбутун ырытар.

Оҕо уратыта кыра сааһыттан бэлиэтэнэр. Уол оҕо кыра сааһыттан кыргыттары кытта оонньуур, куукуланы сэҥээрэр буоллаҕына, бу сэрэхтээҕин төрөппүт өйдүөхтээх. Оттон дьиктитэ, кыыс оҕо кыра сааһыгар уоллуҥу буолан баран кэлин эрдэҕэс сааһыгар уларыйар, бэйэтин көрүнэр, киэргэнэр буолар эбит. Уол оҕо кыра сааһыттан ийэтиттэн атыны көрбөтөх, өрүү дьахталлар эйгэлэригэр сылдьар буоллаҕына, кини дьиҥнээх эр дьон хайдах буолуохтааҕын билбэт. Эр дьонтон толло, куттана улаатар. Өрүү кыргыттары кытта алтыһар. Ол түмүгэр уулуссаҕа кыыстыҥы быһыылаах намчы уолаттар ахсааннара элбиир. Онуоха билиҥҥи кэриэйэ муодата да дьайан, баттахтарын күөх, саһархай гына кырааскалаппыт уолаттар эмиэ элбэхтэр. Кинилэри уопсастыба араастык ылынар. Ардыгар уопсастыба ылымматаҕына, маннык оҕо бэйэтигэр майгынныыр дьону көрдүүр. Кини бэйэтин уратытын маннык эрэ көмүскэнэр кыахтанар

СОЦИАЛЬНАЙ СИТИМ ДЬАЙЫЫТА

Билигин социальнай ситимҥэ барыта аһаҕас. Бу соторутааҕыта социальнай ситимҥэ икки уол уураһа олорор видеолара тарҕаммыта. Саха дьоно маннык олуона көстүүнү сүөргүлүүбүт, ылыммаппыт. Оттон омук сирдэригэр кыһамматтар, хата, төттөрүтүн биһириэхтэрин сөп. Арҕаа дойдулар дьайыылара күүстээх. Ханнык эбит биллиилээх артыыс чыппаччы ылар ыстааны кэтэн, баттаҕын кырааскалатан тахсан ыллыырын көрөн эрдэҕэс саастаах уолаттар үтүктүөх санаалара киириэн сөп. Өскөтүн, төрөппүт оҕотун кытта аһаҕастык кэпсэппэт, санаатын истибэт, убаастаабат буоллаҕына, оҕо өсөһөн, бэйэтин уратытын көрдөрө сатаан эмиэ маннык быһыыланыан сөп. Биһиги сүөргүлээн буолбакка, маннык дьоҥҥо көмөлөһө сатыахтаахпыт. Ол эрээри хайдах?

АҺЫЛЫК УРАТЫТА

Биһиги фастфуд туһунан суруйан турабыт. Учуонайдар бэлиэтээбиттэринэн, фастфуд, ол эбэтэр түргэн тотоойу аһылык улаатан эрэр оҕо этигэр-сиинигэр гормональнай уларыйыылары киллэрэр эбит. Гормональнай өттүнэн кэһиллии таҕыстаҕына, уолаттар да, кыргыттар да уларыйан барыахтарын сөп. Аһары уойуохтарын эбэтэр аһары синньээн от илии, от атах эмиэ буолуохтарын сөп. Уол оҕо быччыҥнаныахтаах, иҥиирэ кытаатар кэмигэр маннык аһылыгынан үлүһүйэн быһыыта-таһаата уларыйан барар. Аһары элбэх пиибэни иһэр эр киһиэхэ дьахтар гормона элбиирин курдук, бу аһылык эдэр оҕолорго дьайыыта эмиэ күүстээх эбит.

ИИТИИГЭ ДОҔОЛОҤНООҺУН

Аһары кытаанах ийэ, аҕа хонтуруола оҕону, бастатан туран, быһаарыыта суох уонна бэйэтигэр эрэлэ суох оҥорор. Кинилэр тапталларын ситэ ылбатах оҕо уйулҕа өттүнэн син биир итэҕэс-тээх буолар. Холобур, аһары кытаанах аҕа уолугар өрүү бардьыгыныыр, куттуур буоллаҕына, маннык уол эр дьонтон толло, куттана улаатар. Кини арыый сымнаҕас эйгэҕэ кыргыттарга талаһар, бэйэтин тэҥнээхтэрин курдук ылынар буолар. Оттон аһары кытаанах аҕалаах кыргыттар эрдэ кэргэн тахсан дьиэлэриттэн куота охсорго ыксыыллар. Онон төрөппүт хайатыгар даҕаны сөптөөх суолу тутуһан оҕоҕо тапталын иҥэриэхтээх.

Чинчийээччилэр быһаарбыттарынан, кыыстыҥы уолаттар улахан аҥаардара аҕаларын кытта истиҥ сыһыаннара суох эбит. Ити кэлин атыннык хайысхаланан олохторун суола эмиэ уларыйыан сөп. Уол оҕо эрдэҕэс сааһыгар кыыс курдук туттар-хаптар, уолаттартан кыбыстар буоллаҕына, оҕону мөҕөн-этэн тута уларытар уустук. Кини сааһын ситэн баран уларыйыан сөп. Онон оҕону эрдэтинэ кыыс курдук эбэтэр уол курдук кыыс диэн быһаарар сөбө суоҕун учуонайдар быһаараллар.

ИЙЭ ОРУОЛА

Оҕоҕо саамай чугас күндү киһи ийэ буолар. Ийэ уол да, кыыс да оҕоҕо дьайыыта туохтааҕар да күүстээх. Кини өрүү солото суох, тохтуу түһэн оҕотун кытта кэпсэппэт буоллаҕына, оҕо тоҥ, санаатын аһаҕастык эппэт буола улаатар. Ийэ таптала тиийбэт уола, кыыһа тугу эрэ дакаастыы, болҕомто тарда сатаан таҥаһыгар-сабыгар, тас көрүҥэр уларытыылары киллэриэн сөп. Саарбах хампаанньаларга сыстан убаастабыл ыла сатаан майгыта сыыйа уларыйан, тулалыыр, алтыһар дьоно эмиэ уларыйыахтарын сөп. Оҕо атын сиртэн таптал, убаастабыл көрдөөбөтүн туһугар ийэ, аҕа болҕомтолоро улахан суолталаах