Кыыс оҕо, дьахтар организмыгар тахсар уларыйыылар

Күн сиригэр кэлбит кырачаан кыыс улаатан кэргэн тахсар, оҕо-уруу төрөтөр кэмигэр диэри кини организмыгар биллэр уларыйыылар тахсаллар. Онуоха кыыс оҕо бэйэтин доруобуйатыгар  хас сааһыттан кыһаллыахтааҕын, ханнык ыарыылартан сэрэниэхтээҕин уонна  кыыс, дьахтар киһиэхэ сыһыаннаах ыарыылар тустарынан анал идэлээх исписэлииһи кытары сэһэргэстибит.

Галина Анатольевна Сизых, СПИД-ы уонна сыстыганнаах ыарыылары сэрэтэр уонна охсуһар өрөспүүбүлүкэтээҕи киин акушер-гинеколога:

— Кыыс оҕо гинекологка хас сааһыгар көрдөрүөхтээҕий?

— Кыыс оҕо аан бастаан 13–15 сааһын диэки оҕо гинекологар көрдөрүнүөн сөп. Өскөтүн доруобуйатыгар туох эмэ кыһалҕалаах буоллаҕына (менструация эрдэ, 10 сааһын иннинэ саҕаланыыта, иһин түгэҕэ ыалдьыыта, туох эмэ ириҥэ кэлиитэ, эт-сиин кыһыйыыта уо. д.а.), сааһыттан тутулуга суох гинеколог-бырааска көрдөрүөхтээх. Оҕо гинекологка аан бастаан хас сааһыгар барыахтааҕын быраас быһаарарын өйдүөххэ наада. Ийэ оҕото гинекологка барыан иннинэ кинини сыгынньахтаан көрөллөрүн туһунан эрдэттэн өйдөтүөхтээх. Оҕо бэлэмнээх буолуохтаах. Тоҕо диэтэххэ, араас балаһыанньа баар буолар, оҕолору төрөппүт сөбүлэһиитинэн уонна төрөппүттэриттэн биирдэстэрэ баарына эрэ көрөллөр.

— Сыстыганнаах ыарыыларга хаптарыан сөп дуо?

— Оҕо төрөппүтүн кытары бииргэ утуйарыгар төрөппүт ууһатар уорганнарынан бэриллэр инпиэксийэтэ (ИППП) суох буоллаҕына, оҕоҕо сыстыбатын кэриэтэ. ИППП ууһатар уорганынан уонна хаан, араас ириҥэ нөҥүө бэриллэр. Ол гынан баран, аһара чугастык хантаактаһыы түмүгэр сорох инпиэксийэ (холобур, сил нөҥүө) бэриллэр кутталын күүһүрдүөн сөп. Ол иһин, гигиенаны тутуһуу уонна кыра да сибикигэ бырааска көрдөрүү наадалаах.

Тирии кыһыйыыта (зуд) уонна ириҥэ (выделение) сорох антибиотиктар содулларыттан буолуон сөп. Ол аата эмтэнии ирдэниллибэт диир сыыһа. Антибиотиктар буортулаах эрэ буолбакка, туһалаах бахтыарыйалары эмиэ өлөрөллөр. Ол ууһатар уоргаҥҥа киирии өттүн (влагалище) микрофлората кэһиллэригэр тириэрдиэн сөп. Быраас микрофлораны чөлүгэр түһэрэргэ көмөлөһөр эбии препараттары (холобур, пробиотиктары) аныыр. Антибиотиктары иһии кууруһун бэйэҥ тохтоторуҥ сатаммат, үөскээбит кыһалҕаны хайаан да бырааһы кытары сүбэлэһиллэр. Быраас эмтэниини сааһылаан биэрэр эбэтэр атын препараттары аныыр.

Оттон уулаах сирдэргэ (сөтүө) сылдьан, ууһатар уорганнарынан бэриллэр инпиэксийэлэринэн сыстыахха сөп диэн оруна суох. ИППП үксэ ууһатар уорганынан эбэтэр хаанынан бэриллэр. Ол гынан баран, түөрүйэ этэринэн, сорох инпиэксийэлэри көбүтээччилэринэн сутуллубут ууга (холобур, аһаҕас баастаах буоллаххына) сыстыахха сөп диэн буолар. Уопсайынан, сөтүө кэмигэр ИППП сыстар куттала кыра.

Күн сиригэр кырачаан кэлэригэр эрдэттэн бэлэмнэниэххэ

— Хас биирдии дьиэ кэргэн оҕолонорун былааннааһына — кинилэр олохторугар биир саамай дьоһуннаах түгэн. Онуоха хас биирдии дьиэ кэргэн оҕо төрөтөргө бэлэмнэниэхтээх, оҕо үөскүүр уонна оҕо күүтэр кэм этэҥҥэ ааһарыгар сөптөөх усулуобуйаны олохтуохтаах.

Оҕо күүтэр кэмҥэ ийэ буолуохтаах дьахтар организмыгар кэккэ гормональнай уонна морфологическай уларыйыылар тахсаллар. Оҕо үөскээһинэ дьахтар организмыгар саҥа ирдэбиллэри туруорар. Ол иһин, оҕо үөскүүр кэмигэр дьахтар организма чэгиэн-чэбдик буолуохтаах.

Оҕо үөскэтэргэ былааннаммыт дьиэ кэргэн оҕо үөскүөн сөптөөх кэмин үс ый инниттэн бэлэмнэнэрэ ордук.

Онуоха сүрүн түгэннэр:

— Чөл олоҕу тутуһуу, ыраас салгыҥҥа сылдьыы. Быччыҥнары бөҕөргөтөр тиһиктээх эрчиллиилэр оҕо күүтэр уонна оҕолонор кэмҥэ олус наадалар. Ордук улахан болҕомто сис быччыҥар уонна ис преһыгар ууруллуохтаах.

— Сөптөөх уонна туһалаах аһылык.

— Кофеиннаах бородууктаттан аккаастанар ордук. Тоҕо диэтэххэ, кофеин организм репродуктивнай функциятын саба баттыыр. Ону таһынан, туустаах, ыыһаммыт, ыһаарыламмыт уонна консерваннаах аһылыктары хааччахтыыр ордук.

Ол оннугар сибиэһэй оҕуруот аһын уонна фруктаны, фолиевай кислоталаах аһылыгы (күөх үүнээйи, хаппыыста, сүбүөкүлэ, моркуоп, хаҕыламматах хортуоска, горох, боб, сиэмэ, эриэхэ) элбэхтик сиэниллэр.

— Дьахтар оҕо үөскүөн иннинэ 3 ый устата фолиевай кислоталаах препараттары иһиэхтээх.

— Оҕо үөскүөн 3 ый инниттэн арыгыны иһиэ суохтаах.

— Оҕо үөскүөн 2–3 ый инниттэн гормональнай контрацепцияны иһэрин тохтотуохтаах. Тоҕо диэтэххэ, гормон С, магний битэмииннэри, фолиевай кислотаны иҥэриини аҕыйатар уонна А б?????итэмиини иҥэриини элбээтиннэрэр.

— Истириэстиэ суохтаах, күннээҕи эрэсиими тутуһуохтаах, 7 чаастан итэҕэһэ суох кэм устата утуйуохтаах.

— Оҕо үөскээһинин былаанныах иннинэ араас анаалыстан турар мэдиссиинискэй чек-ап (хаан уопсай анаалыһа, иик уопсай анаалыһа, хаан биохимията, щитовиднай былчархай гормоннара, гепатикка, уонна С вирустарга, сифилискэ уонна ВИЧ-кэ хааны туттарыы) барыахтаах, таас уҥуоҕун уорганнарыгар УЗИ-га уһуллуохтаах, терапевт-быраас уонна акушер-гинеколог уонна, наада буоллаҕына, атын да быраастар сүбэлэрин-амаларын ылыахтаах.

Мэдиссиинискэй чинчийиигэ олорор сиринэн поликлиникаҕа сылдьыллар.

Менопауза — дьахтар олоҕун биир түһүмэҕэ

Бу кэм кэлиитэ үксүгэр 45–55 сааскар менструация тохтообутунан, гормоннар уларыйыыларынан быһаарыллар.

Онуоха улаханнык долгуйбакка, хайдах бэлэм буолуохха сөбүй?

Олох укулаата:

— Туһалаах аһылык (фрукта, оҕуруот аһа, туорахтаах бородуукта уонна сыата суох белок) чэгиэн сылдьарга уонна киһи эниэргийэтин сүтэрбэтигэр туһалыыр.

— Тиһигин быспакка оҥоһуллар эрчиллиилэр ыйааһыны биир кэмник тута сылдьарга көмөлөһөллөр, настарыанньаны тупсараллар уонна остеопороз үөскүүр кутталын намыраталлар. Аэробиканы, күүһү эрэйэр уонна эти-сиини ууннарар эрчиллиилэри сүбэлииллэр.

— Куруук биир ыйааһыннаах сылдьыы: аһара уойуу менопауза сибикилэрин дириҥэтиэн сөп.

Өй-санаа өттүнэн бэлэмнэнии:

— Дьахтар менопауза уонна ол сибикилэрин туһунан элбэҕи билэн, өй-санаа өттүнэн бэлэм буолуон сөп. Менопауза туһунан билии-көрүү организмҥа туох уларыйыы тахсарын өйдүүрүгэр туһалаах.

Психологы эбэтэр дьүөгэлэри кытары ити тиэмэҕэ кэпсэтии уонна сүбэ-ама ылыы эмиэ олус көмөлөөх.

Мэдиссиинэ көмөтө:

— Бырааһы кытары сүбэлэһии. Доруобуйа туругун куруук бэрэбиэркэлэтэ сырыттахха, организм уларыйыыларын эрдэ билиэххэ сөп.

— Гормональнай терапия: Сорох түгэннэргэ менопауза сибикилэрин (эт-сиин итийэн ылыытын уонна түүн көлөһүннэниини) чэпчэтэргэ менопаузальнай гормональнай терапияны (МГТ) аныахтарын сөп. Гормональнай препараттары исписэлиис анааһына суох иһиллибэт, тоҕо диэтэххэ, сөп түбэспэт буолуу мэлдьи баар.

— Менопаузы сибикилэринэн эт-сиин итийиитэ, түүн көлөһүннэнии, настарыанньа уларыйыыта, утуйбат буолуу уонна кууруу-хатыы буолуон сөп.

Бу сибикилэри чэпчэтэргэ фитоэстрогеннаах сириэстибэлэри, битэмииннэр уонна минераллар комплекстарын иһиэххэ сөп.

— Йога, медитация уонна тыыныы эрчиллиилэрэ истириэһи аһарарга уонна уопсай туругу тупсарарга көмөлөһөллөр.

Хас биирдии кэрэ аҥаар туох эрэ уратылаах, онон кини менопаузаҕа араастык сыһыаннаһар, онуоха бэйэ этин-сиинин истэ үөрэниэххэ уонна наада буоллаҕына, көмө көрдүөххэ наада.

Араагы сэрэтэр быһыы

Киһи папилломатын вируһун (ВПЧ) кытары ситимнээх ыарыылары сэрэтэргэ биһиги дойдубутугар икки препарат регистрациялаах. Оҕо үөскүүр киэлитин шейкатын араагын утары быһыы (вакцина) кыргыттарга уонна эдэр дьахталларга бэриллэр. Быһыы ыарыыны эмтиир ньыма буолбатаҕын, сэрэтии эрэ ньымата буоларын өйдүөхтээхпит. Өскөтүн ийэ өттүнэн киэли шейкатын араагынан ыалдьыбыт буоллахтарына, кыргыттарга быһыы биэрэр булгуччулаах.

Быһыыны 11-13 саастан уонна эр киһилиин сылдьыһыы кэмин  инниттэн бэриллэр (схеманан бэриллэр).

ВПЧ утары быһыылар (Гардасил уонна Церварикс) дьахтар киэлитин шейкатын араагын уонна ВПЧ кытары ситимнээх ыарыылар үөскүүр кутталларын аччатыыга көдьүүстээхтэрин дакаастаатылар.

ВПЧ утары быһыылар  үчүгэйдик үөрэтиллибиттэрэ уонна куттала суохтарынан билинилиннилэр. Ханнык баҕарар быһыы курдук,  чэпчэки уонна быстах кэмҥэ  содуллаах буолуохтарын сөп.

Быһыы киэли шейкатыгар араак иннинээҕи уларыйыылары быһаарар  мэлдьи оҥоһуллар скрининнэри (холобур, Пап-тиэстэри) солбуйбаттар.

Бэйэҕитин уонна доруобуйаҕытын харыстаныҥ. Барыгытыгар ыарыыны утары охсуһар кыаҕы, санаа күүһүн, эти-сиини чэбдигирдиини, ууну хана утуйууну, туһалаах аһылыгы, үөрэ-көтө сылдьыыны, таптыыр дьарыккытыгар элбэх бириэмэни аныыргытын, чугас дьоҥҥутун кытары истиҥ алтыһыыны  баҕарабын. Бу барыта  доруобуйаҕа туһалаах.