Левиннэр  тыа  сирин туругурдаллар

Соторутааҕыта Кэбээйигэ “Муҥха олоҥхото” диэн өрөспүүбүлүкэтээҕи ыччат бэстибээлигэр бара сылдьан,  улууска ынах сүөһүнү, сыспай сиэллээҕи хото иитэ сылдьар  Андрей Егорович Левини кытта көрсөн кэпсэппитим.

Кэпсэтэн билбитим, хороҕор муостааҕы, сыспай сиэллээҕи иитиинэн Левиннэр ийэлэрэ Аксинья Васильевна уонна кини уолаттара Андрей Егорович уонна Егор Егорович күүскэ дьарыктана сылдьаллар эбит. Уолаттар ийэлэрин кытта бииргэ үлэлээн, үс хаһаайыстыбаны тэринэн, бэркэ диэн дьаһанан быр-бааччы олороллор.

Хайдах-туох саҕаламмытый?

— Аҕам Егор Егорович, ийэм Аксинья Васильевна Левиннэр сопхуостар ыһыллыбыттарын да кэнниттэн сүөһү ииттэллэрин тохтоппотохторо. Мин онно кыра эрдэхпиттэн барытыгар үлэлээн, сүөһү, сылгы иитиитигэр күүскэ эриллэн улааппытым. Тустаах үөрэҕи этэҥҥэ бүтэрэн, 2009 сыллаахха Кэбээйигэ тыа хаһаайыстыбатын управлениетыгар исписэлииһинэн үлэлии киирбитим. Ол кэмҥэ үүтү тутарга аналлаах кэпэрэтиип наада диэн этии киирбитигэр, тута тэрийбиппит. Онно бэрэссэдээтэлинэн талбыттара. Аны туран, сайылыктааһын саҕаланан, нэһилиэнньэттэн сүөһү ылан 2011 сылга диэри көрө сылдьыбыппыт. Тустаах инвестиционнай бырагыраамаҕа киирэн, хотон туттубуппут уонна нэһилиэнньэттэн сүөһү ылан көрбүппүт, — диэн Андрей Егорович быһаарар. — 2016 сылга Алтайтан 75 сүөһүнү аҕалбыппыт. Онон 180‑ча сүөһүнү туруорар инниттэн хотоммутун кэҥэтэн биэрбиппит.

Тэнийии, кыаҕы ылыы

Андрей Егорович 2017 сылтан бааһынай хаһаайыстыба буолбут. 2020 сыллаахха “Дьиэ кэргэн” гранын ылан, эбии 100 миэстэлээх үһүс хотоннорун туттубуттар. Инньэ гынан, билигин сүөһүтүн ахсаана 300‑чэҕэ тиийбит. Быйыл эмиэ “Дьиэ кэргэн” граныгар киирсэн, 27 мөл. солк. ылан, тоҕус миэстэлээх гараас туттубуттара ыраахтан дьэндэйэн көстөр.

— Ити үбүнэн өссө сайылыкпытыгар 150‑ча ынаҕы тэҥинэн ыыр үүт ситимин туруоруохпут. Оборудованиетын сакаастаабыппыт, аны сайын аҕалан таҥан биэриэхтээхтэр, — диэн Андрей Левин эмиэ бэртээхэй былаанын олоххо киллэрээри сылдьарын иһитиннэрдэ.

Сүрэх учаастагы сөргүтүү

Кэбээйи сэлиэнньэтиттэн чугас Сүрэх диэн учаастакка урут Сэбиэскэй Сойуус саҕана сопхуос пиэрмэлэрэ субуруһан аҕай турбуттар, бэйэтин кэмигэр манна “һай-һат!” диэн үлэ бөҕөтүн үлэлээн аастахтара. Сопхуос үлэтэ тохтообутун кэннэ барыта ыһыллыбыта, пиэрмэлэр түннүктэрэ тугу эрэ кэтэспиттии оҥоһон хаалбыттара. Дьэ, бу учаастагы барытын ыраастаан, саҥа баазаны тутан сөргүппүттэрэ ыраахтан ала-чуо көстөр.

Күөл уҥуор — “Ворошилов”

— Күөл уҥуор “Ворошилов” диэн урукку сопхуос сайылыга баара. Дьэ итиннэ күн күбэй ийэбит Аксинья Васильевна баазата турар. Кини 1996 сылтан сүөһү иитиитинэн дьарыктанар. Билигин 300‑тэн тахса сүөһүлээх, үс улахан хотонунан тураллар. Сөбүлэһэн баран, иллэрээ сыллааҕыта “Ворошилов” диэн кэпэрэтиип тэриммиппит. Онон үүппүтүн онно туттарабыт. Бииргэ төрөөбүт быраатым Егор Егорович бааһынай хаһаайыстыбалаах, сылгы иитиитинэн дьарыктанар.

Былырыын кэпэрэтииптэргэ тустаах бырагыраамаҕа киирэн, эмиэ үп ылан, саҥа хотону тутан үлэҕэ киллэрдибит. Быйыл улуус бырагырааматыгар кыттан, үүтү астыыр-үөллүүр сыаҕы туттубут, аны сайын үүтү тетрапактыыртан саҕалаан сүөгэй, йогурт, кефир, творог оҥорон саҕалыахпыт, атыыга таһаарыахпыт. Оборудованиетын ылыыга НТБ диэн бырагыраамаҕа кыттан, хайыы үйэ Алтаайга баар тэрилтэҕэ сакаастаатыбыт. Эһиил олунньуга аҕалан таҥан туруоран биэриэхтээхтэр, — Андрей Егорович быйыл саамай улахан ситиһиилэрин кэпсээтэ.

Билигин…

Билигин кэпэрэтиип барыта 40‑тан тахса үлэһиттээх. Олор истэригэр ыанньыксыттар, сүөһү көрөөччүлэр (ноһуому таһаараллар, аһаталлар, уулаталлар), оробуочайдар, тырахтарыыстар, суоппардар бааллар. Хотоннорго үксүлэригэр ынах ноһуомун аптамаат таһаарар. Биир-икки хотоҥҥо тыраахтар үлэлиир. Сайын от кэмигэр наймылаһан эбии дьону үлэлэтэллэр. Сыл тахсар отторун үс хаһаайыстыба кыттыһан булунар, ортотунан, 1500 туоннанан кыһыны кыстыыллар. Билиҥҥи туругунан, 600‑чэ хороҕор муостаахтар уонна 350‑ча сыспай сиэллээхтэр. Оттуур сирдэрэ-уоттара толору баар.

Үлэһиттэр үгүстэрэ Сүрэх уонна Ворошилов учаастактарга олороллор. Сорохтор Кэбээйи сэлиэнньэттэн сылдьан үлэлииллэр. Тустаах бырагырааманан (ИЖС) үгүс үлэһиттэригэр дьиэ тутан биэрбиттэр. «Бары учаастактарбытыгар гаас тиийэн турар, интэриниэт ситимэ эмиэ баар. Ортотунан, 60 тыһ. солк хамнаһы аахсаллар. Сайын өссө эбиллэр», — диэн Андрей Левин кэпсиир.

Быйыл 800 туонна үүтү туттарыахтаахтарыттан 700‑тэн тахсатын кээрэппиттэр. Онон былааны толороллоро бу кэлбит. Билигин 150‑ча ынах ыанар, тохсунньуттан төрүөхтээхтэри уоллартаабыттар.

Атын хайысхаҕа эмиэ ылсаллар

Итини таһынан, атын хайысхаларга эмиэ ылсан үлэлииллэрин туһунан кэпсээбитин биир бэйэм хайҕыы иһиттим. Хотоннор, дьон олорор дьиэлэрэ барыта толору хааччыллыылаах буолан, фекалка массыыналаахтар эбит. Нэһилиэнньэҕэ ити өҥөнү оҥорорго сананан оскуоланы, уһуйааны, балыыһаны кытта дуогабар түһэрсибиттэр.

— Тиэхиньикэбит элбэх. Мээнэ тоҕо туруохтаахтарый диэн кыһын аайы сэлиэнньэ иһинээҕи суолу анньабыт, көннөрөбүт. Бу — үбү-харчыны эбии аахсыы буолар. Ол харчынан уматык ылабыт, дьоммут хамнастарын төлүүрбүтүгэр өйөбүл буолар. Оппутун таһарбытыгар элбэх тиэхиньикэ кыттар. Бөлөрүүстэри тэҥэ улахан уйуктаах КамАЗ-тардаахпыт. Табаарыстарбытын, күтүөттэрбитин ыҥыртаан, тибии тибиэн иннинэ — Саҥа дьыл иннинэ оппутун барытын эрдэ тиэйэн кэбиһэбит. Онно анаан ити улахан гарааһы тутуннубут. КамАЗ-тарбыт оту таһан баран, эмиэ туруохтара дуо? Саҥа дьыл кэнниттэн — тохсунньуттан саҕалаан таһаҕас тиэйиитигэр ылсаллар, — диэн атын хайысхаҕа хайдах-туох ылса сылдьалларын кэпсээтилэр.

Аны мүөтү

Быйыл Рязань куоракка буолбут тыа хаһаайыстыбатыгар аналлаах сийиэскэ тиийэ сылдьан, мүөтүнэн дьарыктанар институт үлэтин билсибиттэр. Кэпсииллэрин-ипсииллэрин истэн баран, киһи син ылсыах эбит диэн толкуй киирэн, Дьокуускайга баар “Саха сирин пасеката” диэннэри кытта үлэлэһэн, Хабаровскайтан биэс уйаны сакаастаан аҕалан, сайылыкка бааһына аттыгар туруорбуттар.

— Атырдьах ыйын 15 күнүн эргин мүөтү хомуйуу кэмигэр көрбүппүт оччо айылаах мунньуллубатах этэ. Быйыл сайын сөрүүн буолан, мөлтөх диэн быһаарбыттара. Онон бастаан утаа улаханнык ахсарбатаҕым, саатар, от үгэнэ буолан, онно умса-төннө түһүү буолбута. Баары хомуйан баран, араамаларын төттөрү уган кэбиспиппит. Балаҕан ыйын бүтүүтэ оппутун үмүрүтэн, өссө хаар түспүтүн кэннэ араамалары дьаһайа тиийдибит. Арай көрбүппүт, мүөт бөҕөтүн муспуттар ээ, соһуйдубут аҕай. Бастаан 50‑ча киилэни ылбыт буоллахпытына, күһүн 40‑ча этэ. Бастаан саҕалыыр дьоҥҥо үчүгэй хомуйуу диэн буолбута. 90‑ча киилэ мүөтү оҥорбуппутун нэһилиэнньэ начаас икки ардыгар атыыласпыта. Онон киһи син дьарыктаныах эбит диэн санааҕа кэлэн олоробут. Үчүгэйэ диэн, сайылыкка көһөн таҕыстахха, оттуу киириэххэ диэри бириэмэҕэ итинэн дьарыктанарга саамай кэмэ эбит. Оннук айылаах элбэх бириэмэни, үлэни эрэйбэт», — диэн өссө биир хайысхаҕа ылсар санаалаахтарын Андрей Егорович киэн тутта кэпсээтэ.

Олоҥхо ыһыаҕар

Эһиил буолуохтаах тэрээһиҥҥэ эрдэттэн бэлэмнэнэн саҕалаабыттар.

— Сыахпытын үлэҕэ киллэрэн, үүт аһы-үөлү оҥорон ыһыах кэмигэр атыыга таһаарыахпыт. Ыһыах этин (ынах, убаһа этин) эмиэ эрдэттэн бэлэмнээн хаһаанныбыт, — диэн улуус cүрүн тэрээһинигэр төһүү күүһүнэн буолуохтаахтарын туһунан кэпэрэтиип аҕа баһылыга Андрей Левин этиитэ чахчы атахтарыгар бигэтик турбуттарын туоһулуур. Кытаатыҥ!

Дьокуускай — Кэбээйи — Дьокуускай.