Литературнай түмэл тэриллибитэ 55 сылынан быыстапкалар арылыннылар

Ыам ыйын 17 күнүгэр П.А.Ойуунускай аатынан Литературнай түмэл тэриллибитэ 55 сыллаах үбүлүөйүгэр аналлаах үөрүүлээх тэрээһин ыытылынна.

Түмэл аан дойдутааҕы күнүн көрсө буолбут тэрээһиҥҥэ Литературнай түмэл аһыллыаҕыттан араас кэмҥэ үлэлээбит дьон туһунан кэпсиир “Сүрэхтэрин сылааһынан” уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин литературнай түмэллэрин пуондаларыттан хомуллубут “Суруйааччы олоҕун кэрэһитэ” быыстапкалар арылыннылар.

Эҕэрдэ тылы СӨ култуураҕа уонна духуобунай сайдыыга миниистири бастакы солбуйааччы Мария Турантаева эттэ уонна түмэл бэтэрээн үлэһиттэригэр, күн бүгүн айа-тута сылдьар үлэһиттэргэ министиэристибэ грамоталарын, Махтал суруктарын туттарда.

Быыстапка аһыллыытыгар кэлбит ыалдьыттарга түмэл наукаҕа үлэһитэ Ефросинья Ноговицына, мэлдьи да буоларын курдук, кэрэхсэбиллээх иһитиннэриини оҥордо. Түмэл эдэр доҕотторо: Дьокуускай куорат 1 №-дээх оскуолатын уонна Национальнай гимназия уолаттара саха суруйааччыларын хоһооннорун дорҕоонноохтук аахтылар.

Ыалдьыттары иккис этээскэ ыҥыран быыстапканы билиһиннэрдилэр. Түмэл үлэһиттэрэ Ньургуйаана Халгаева уонна Артем Осипов устуоруйа кэрэһитэрэ буолбут хаартыскалары, сэдэх эспэнээттэри, слайдалары көрдөрө-көрдөрө саха литературатын, суруйааччылар айар үлэлэриттэн кэрэхсэбиллээх түгэннэри билиһиннэрдилэр.

Быыстапка кэнниттэн уопсай хаартыскаҕа түһүү тэрилиннэ. Ол кэнниттэн «көҥүл микрофон» бэриллэн, ыалдьыттар ырыа да ыллаатылар, суруйааччылар айымньыларыттан хоһоон да аахтылар. Быыстапканы бүтүөр диэри сэргээн көрбүт-истибит сахалыы таҥастаах, этэрбэстээх биир уолчааны бары да таптыы, сэргии көрбүппүт. Ол уолчааммыт эмиэ сахалыы хоһоон ааҕан ыалдьыттар махталларын ылыан ылла.

х х х

1958 сыллаахха Саха сирин Суруйааччыларын Сойууһун бырабылыанньатын бэрэссэдээтэлин эбээһинэһин толорооччу Николай Мординов уонна эппиэттиир сэкирэтээр Иннокентий Эртюков Дьокуускай куоракка Былатыан Ойуунускай аатынан түмэл-дьиэни тэрийэр туһунан САССР култуураҕа миниистирэ Герасим Поповка суруйбуттара. 1966 сыл ахсынньы 30 күнүгэр ССКП Саха сиринээҕи обкомун бюрота Саха сирин Суруйааччыларын сойууһун бырабыаланньатын итиэннэ Тыл, литература уонна устуоруйа институтун  түмэл-дьиэни тэрийэр туһунан этиилэрин өйүүр туһунан уурааҕа тахсыбыта.

Саха сирин Суруйааччыларын сойууһун салайааччы Семен Данилов өрөспүүбүлүкэҕэ П.Ойуунускай аатынан бастакы Литературнай түмэли тэрийэр туһунан санааны өйөөбүтэ. Онон, Литературнай түмэл арыллыбыт күнүнэн 1970 сыл муус устар 17 күнэ ааҕыллар (Ем.Ярославскай аатынан Хотугу сир норуоттарын устуоруйатын уонна култууратын судаарыстыбаннай холбоһуктаах түмэлин салаатын быһыытынан).

1972 сыл бэс ыйын 20 күнүгэр САССР 50 сылынан Ойуунускай балаҕан-дьиэтэ  уонна саха ураһата тутуллубуттара. Балаҕаны Ойуунускай төрөөбүт балаҕаныгар маарыннатан оҥорбуттара. Онтон 1981 с балаҕан ыйын 10 күнүгэр түмэл билиҥҥи таас дьиэтэ тутуллубута.

Саха литературата төрүттэммит  кэмиттэн күн бүгүҥҥэ диэри  устуоруйаны көрдөрөр түмэл бастакы тэрийээччилэринэн суруйааччылар Семен Данилов, Моисей Ефимов, Дмитрий Сивцев-Суорун Омоллоон буолбуттара. Сэбиэдиссэйинэн драматург-суруйааччы Василий Протодьяконов-Кулантай анаммыта (1969-1983 сс). Түмэл-дьиэ бырайыагын оҥорбут архитектордар Иннокентий Слепцов уонна Георгий Гермогенов П.Ойуунускай аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэни ылбыттара.
1983-1992 сылларга түмэл сэбиэдиссэйинэн суруйааччы  Анатолий Старостин-Сиэн Кынат үлэлээбитэ. 1991 сыллаахха П.Ойуунускай аатынан Литературнай түмэли туспа түмэл оҥорор туһунан култуура миниистирин бирикээһэ тахсыбыта.

1992 сылтан Литературнай түмэл дириэктэринэн Саха сирин норуодунай суруйааччыта Николай Лугинов үлэлиир.

Литература түмэлэ уһулуччулаах судараастыбаннай уонна уопсастыбаннай диэйэтэл, суруйааччы, лингвист-учуонай Платон Ойуунускай аатын дьоһуннаахтык сүгэр.