Маассабай успуорду – инники күөҥҥэ!

«Киһи олоҕун устата чэгиэн-чэбдик сылдьара 80 бырыһыана бэйэтиттэн тутулуктаах. Туругун кэтээн көрөр киһи ыарыыга мээнэ ылларымыан сөп», – диэн элбэхтик этэллэр. Маныаха хас биирдиибит сөптөөхтүк хамсанан-имсэнэн, аһаан-сиэн сылдьыахтааҕын бары бэркэ диэн өйдүүбүт. Физкултууранан, успуордунан дьарыктанар киһи доруобай эттээх-сииннээх буоларын таһынан, өйө-санаата эмиэ чэбдигирэр, чөл буолар.

Роман Иванович Оконеш­ников Саха Өрөспүүбүлүкэтин Успуорка уонна физичес­кэй култуураҕа министиэ­ристибэтин иһинэн үлэлиир Физическэй култуураҕа уонна маассабай успуорка управление­тын салайааччынан анаммыта сыл буолла.

Роман Ивановичтыын сыл иһигэр Саха сирин успуордугар туох уларыйыылар буол­буттарын, дьон чөл сылдьарын туһуттан физкултууранан, успуордунан маассабайдык дьарыктаныытын тула кэпсэттибит:

– Роман Иванович, лоп-бааччы биир сыллаа­ҕыта управлениеҕа сала­йааччынан анаммытыҥ. Оччолорго өрөспүүбүлүкэҕэ коронавирус дьаҥа саҥа намтаан эрэрэ. Өр кэмнээх тохтобул маассабай успуор­ка төһө дьайда дии саныыгын?

– Коронавирус дьаҥа өрөспүүбүлүкэбит маассабай успуор­дун сайдыытыгар биллэрдик оҕуста. Биһиги үлэбитигэр күүстээх ирдэбиллэри туруорбуттара. Ол курдук, спортивнай эбийиэктэргэ дьон киириитин хааччах­таабыппыт, социальнай дистанцияны тутуһуннарбыппыт, туох-баар былааннаммыт күрэхтэһиилэри тохтоппуппут. Онон өр кэмҥэ спортивнай-маассабай тэрээһиннэр буолбатахтара. Ол биир кэм үлэлии турбут эбийиэктэр үлэлэригэр, дьону чөл олоххо, успуорка угуйууга, барыыга-кэлиигэ сүрдээҕин мэһэйдээтэ. Арай, туох баар хааччахтааһыны тутуһан, таһырдьа ыытыллар Арассыыйатааҕы тэрээһиннэр эрэ ыытыллыбыттара.

Онтон дьаҥ тарҕаныыта арыый уҕараабытын, икки сыллаах тохтобул кэнниттэн, былырыыҥҥыттан дьон олус көхтөөхтүк успуордунан, физическэй култууранан дьарыктанан саҕалаабыта. Билигин улахан эбийиэктэрбит тэрээһиннэрин былааннара туолан, таһынан да баран турар диэххэ сөп. Кэлэр икки сылга тэрээһин барыта былаан­наммыта. Бу  нэһилиэнньэ хас биирдии араҥатын хабан ыытыллар тэрээһиннэр – оҕолорго, устудьуоннарга, ус­­пуорт төрүт, адаптивнай, маассабай көрүҥнэригэр, үлэ кэлэктиип­тэригэр, аҕам саастаахтарга.

Үлэ кэлэктииптэрэ бэйэлэрин истэригэр тэрээһиннэри ыыталларын ситиһэ сатыыбыт. Холобура, кэлэктиипкэ спортивнай инструктор баар буолуохтаах. Барыларыгар саала тиийбэт, оччотугар бу дьон дуобаттаан, саахымат­таан, бильярдаан, го оон­­ньоон, хабылыктаан, хаамыска­лаан, теннистээн, хайыһар­даан, хаалыктаах хааман уо.д.а. успуор­ка сыста сатыахтара дии саныыбын.

– Оттон тас дойдулар Арассыыйаҕа киллэрбит сааҥсыйалара Саха сирин маассабай успуордугар дьайда дуо?

– Успуордунан дьарык­таныы өттүгэр дьайбата, дьон дьарыктаммытын курдук дьарыктанар буоллаҕа. Сааҥсыйалар ордук инвентарь, мал-сал атыылаһыытыгар мэһэй буоллулар. Ол эрээри Арассыыйа оҥорон таһаарар аналогтара атыттартан хаалсыбаттар.

Арай улахан успуорка баар дьоммут – чөмпүйүөннэрбит норуоттар икки ардыларынааҕы күрэхтэһиилэргэ, Европаҕа, Олимпиадаҕа күрэхтэспэт буол­буттара кэккэ мэһэйдэри үөскэттэ.

32 тыһыынча киһи волейболлуур

– Саха сиригэр саамай маассабай успуорт көрүҥэ диэн ханнык көрүҥү ааттыыбыт?

– Статистика көрдөрөрүнэн, волейболунан кыыстыын-­уоллуун, эдэрдиин-эмэнниин олус көхтөөхтүк оонньууллар. Бу көрүҥүнэн өрөспүүбүлүкэ 32 000 олохтооҕо дьарыктанар. Бүгүҥҥү күҥҥэ Саха сирин нэһилиэнньэтэ успуорт 102 көрүҥүнэн дьарыктанар. 64 федерация былааннаахтык үлэлиир. Онон успуорт маассабай буолан иһэр.

Бырайыактар туһунан

– Аҕыйах хонуктааҕыта “Чэгиэн олохтоох нэһилиэк” бырайыагы саҕалаатыгыт. Ол туһунан кэпсээ.

– Бу пилотнай бырайыак быһыытынан Успуорт минис­тиэристибэтин иһинэн 2021 сылтан 20 нэһилиэккэ үлэлээбитэ. Быйыл Саха сиригэр физкултуурунай хамсаа­һын 100 сылынан быра­йыак 100 нэһилиэги хабыаҕа. Сонун бырайыагы Ил Дархан, Бырабыыталыстыба өйөөтө. Нэһилиэккэ уопсастыбанньыктыыр, баҕалаах үс киһини талан инструктор оҥоруох­пут – ГТО-ҕа, 55 саастарыттан үөһэ дьоҥҥо анаан уонна ус­­пуорт бары көрүҥэр уопсай биир киһи.  Бу үс киһини биһиги үөрэттэрэбит. Өрөспүүбүлүкэҕэ, улуус­ка ыытыллар тэрээһиннэргэ олоҕуран, нэһилиэк манна бэлэмнээх буоллун диэн сыалтан, сыллааҕы былаан­нарын оҥорон биэрэбит. Ыытыллар туох баар күрэхтэһиилэрин өйүүбүт, свисток, мегафон, старт-финиш о.д.а. бэлиэлэрин, ону ааһан мэтээлинэн, кырааматанан, куубагынан хааччыйабыт.

– Бырайыакка кыттар сүүс нэһилиэги хайдах талан ыллыгыт?

– Эрдэ ыраах сытар, саала суох нэһилиэктэри кытта үлэлэспиппит. Онтон баҕалаах нэһилиэк элбээбитигэр, улуус баһылыктарын кытта кэпсэппиппит.

Уопсайынан диэн эттэххэ, өрөспүүбүлүкэҕэ бырайыактар олоххо киириилэрэ тэтимнээхтик барар. Бэйэбит быра­йыактарбытын кытта дойду үрдүнэн үлэлиир национальнай бырайыактар эмиэ сайдаллар.  Спортивнай эбийиэк бөҕөтө тутуллар, сыл аайы дьарыктанар дьон ахсаана элбиир.

“Спорт – норма жизни” бырайыак олохтоохтук үлэлиир, тэрээһин арааһа ыытыллар. Арассыыйа үрдүнэн дьарыктанар киһи ахсаана 2025 сылга диэри 55 бырыһыаҥҥа тэҥнэһиэхтээх диэн сорук турар. Ол чэрчитинэн ГТО комплекса сөргүтүллэн, дьон-сэргэ сэҥээриитин ылла. Дааннайдар көрдөрөллөрүнэн, 160 тыһыынча киһи регистрациялаах.

Тыа сиригэр балаһыанньа хайдаҕый?

– Сорох нэһилиэктэргэ успуорт саалалара суох. Бу балаһыанньаҕа нэһилиэнньэ успуордунан дьарыктанарыгар мэһэйдэр бааллар. 

– Кырдьык, тыа сиригэр саала тиийбэтэ атахтыыр. Сорох сиргэ оскуола саалалара эрэ бааллар. Былырыын Ил Дархан Айсен Николаев баһылыктар сэбиэттэригэр нэһи­лиэнньэ успуордунан дьарык­танарыгар диэн оскуола саалаларын көҥүллүүргэ соруйбута. Онон успуорт саалата суох нэһилиэктэргэ оскуола саалаларыгар араспысаанньанан олохтоохтору киллэрэр, хааччахтаабат. Онон билигин тыа сиригэр успуордунан дьарыктаныы биллэ үрдээтэ.

– Аны нэһилиэктэргэ оҕолору эрчи­йэр тириэ­ньэрдэр тиийбэттэр, ол иһин сүүрүүттэн, тустууттан атын көрүҥнэр сайдыбаттар дииллэр. Маныаха туох үлэ барарый?

– Хас биирдии улуус­ка оҕо спортивнай оскуолалара үлэлиил­лэр. Дириэктэр уонна баһылык быһаарыытынан нэһилиэктэргэ успуорт көрүҥнэринэн тириэньэрдэргэ штаттары тыыраллар. Онон улууска ханнык көрүҥ сайдарын бэйэлэрэ быһаараллар. Аны Успуорт министиэристибэтин иһинэн эмиэ буокса, тустуу уо.д.а. көрүҥнэргэ оскуолалар бааллар. Холобура: Ньурбаҕа, Сунтаарга, Уус Алдаҥҥа, Чурапчыга, Дьокуускайга, Алдаҥҥа, Нам­ҥа, Бэрдьигэстээххэ уонна Нерюнгрига. Онно  старшай тириэньэр уонна дириэктэр сүбэлэринэн тириэ­ньэрдэри туруораллар.

– Аҕам саастаах дьоҥҥо успуордунан дьарыктаналларыгар туох болҕомто уурулларый?

– 55 саастарыттан үөһэ саастаах дьоҥҥо, кырдьык, аҕыйах, ол эрээри тэрээһиннэр ыытыллаллар. Былырыын успуорт уон көрүҥүн хабан, аҕам саастаах спортсменнар сойуустарын тэрийбиппит. Онон кинилэр туспа былааннаахтар, күрэхтэһиилэрдээхтэр, спартакиадалаахтар. Арассыыйа таһым­наах күрэхтэһиигэ кытталларыгар эмиэ көмө көрүллэр.

Роман Иванович өрөспүү­бүлүкэҕэ буолар туох-­баар спортивнай тэрээһиннэр, бырайыактар олоххо киирии­лэрэ, эбийиэктэри тутуу нэһилиэнньэ успуордунан дьарык­танарыгар кыаҕы биэрэргэ, олохтоохтор доруобуйалара тупсарын туһугар ыытылларын кэпсэтиибит түмүгэр бэлиэ­тээн эттэ.