Майя Слепцова: “Эбээ Маайа” – норуокка туһалаах бырайыак”

Кэнники кэмҥэ СӨ үтүөлээх артыыһа Майя Слепцованы “Уот Дьулустаан” сэрийээлгэ үтүө санаалаах Сүөкүлэни оонньообутунан билэбит. Кини Национальнай бибилэтиэкэ саайтыгар “Эбээ Маайа” диэн саха суруйааччыларын айымньыларын, остуоруйалары ааҕан, үйэтитэр бырайыактаах. Маны тэҥэ, кини хос куолайдааҕын билэҕит дуо?

Майя Слепцова 1979 сыллаахха Дьокуускайдааҕы култуурунай-сырдатар училищены, 1986 сыллаахха Илин-Сибиирдээҕи култуура институтун бүтэрбитэ. 1981 сылтан Ньурбатааҕы көһө сылдьар тыйаатырга үлэлиир. Бу кэм устата үтүмэн элбэх оруолга оонньообута, 50‑тан тахса уобараһы арыйбыта.

“Желанный берег” өрөспүүбүлүкэтээҕи бэстибээлгэ Юрий Макаров туруорбут “Сүүс саастаах эмээхсин ырыата” испэктээгэр Ааптар оруолун иһин “Драмаҕа бастыҥ артыыс үлэтэ” номинацияҕа кыайан, Москваҕа айар командировкаҕа барар путевканан наҕараадаламмыта.

“Кыайыы 80 сылыгар бу мин кыракый кылаатым буолуо этэ. Мин харчыга аахпаппын, үүнэр көлүөнэ оҕолорбут сахалыы саҥаҕа, уус-уран литэрэтиирэҕэ кыттыстыннар, сайынныннар диэн сыаллаах үлэлиибин”

Режиссер быһыытынан М. Ануй «Оркестр», Сиэн Чолбодук «Небо должно проясниться», Иван Егоров, Николай Семенов, Н. К. Докторов‑Бычырдаан «Өстөөх ханна саһан сылдьар» испэктээктэри туруорбута. «Арай биирдэ…», «Хоноһо» киинэлэри устубута.

“Ситим», «Кырдьыбат сүрэх — дьол», «Сүлүһүннээх таптал», “Уот Дьулустаан” киинэлэргэ, сэрийээллэргэ уһуллубута.

“Оруолларбын бэйэм нөҥүө аһардабын”

— Майя Петровна, артыыс идэтин хайдах, тоҕо талбыккыный?

— Оҕо эрдэхпинэ, дойдубар, Чурапчы Бахсытыгар, сайылыкка сүрдээх кырасыабай, мааны дьон кэлээччилэр. Ийэлээх аҕабыт эрдэттэн бэлэмнэнэн, долгуйан, “дьиэни өрө тардыҥ!” диэн түрүлүөн буолааччы. Тиийэн кэллэхтэринэ, сыттыын-сымардыын атын, мааны дьон этилэр, кэлин санаатахха, духууларын сыта буолуохтаах. Ийэм, аҕам олох уларыйан хаалаллар, саамай үчүгэй астарын остуолга уураллар. Туох эрэ кэрэ кэлбитин курдук буолааччы. Ону наһаа сөҕөрүм: бу дьикти дьон кэллэхтэринэ, дьонум туох ааттаах үчүгэй өттүгэр уларыйалларый?

“Чоҕулуччу көрөн, бу кыыс улааттаҕына, артыыс буолуо” диэн этэллэрэ өйбөр иҥэн хаалбыт. Онтон эбитэ буолуо, артыыс буолар санаам кыра эрдэхпиттэн үөскээбитэ.

— 40‑тан тахса сыл устата үгүс оруолга оонньоотоҕуҥ. Саамай сөбүлүүр уонна саамай ыарахан оруолуҥ?

— Оруолларгын, үлэ ирдэбилинэн эрэ буолбакка, искэр киллэрдэххинэ, бэйэҥ нөҥүө аһардаххына биирдэ арыллар буоллаҕа. Онон син биир бэйэҕэр чугас оҥороҕун. Куһаҕан да оруол буоллун, кырдьаҕас, эдэр киһи да уобараһа буоллун. Кинигэни ааҕар буоламмын, онтон да эбии ылынарым буолуо. Болҕомтолоохтук дьону көрөр буолуҥ диэн артыыс үөрэҕэр үөрэтэллэрэ, ол дьиҥнээх олохтон киһи эмиэ ылынар.

“Дьаҥхалаах дьолуо” диэн испэктээккэ Тыаһааны оруолун оонньообутум. Ити уустук соҕус, турукка киирэри эрэйэр оруол этэ. Турукка киирдэххинэ, хайдах эрэ букатын атын буолан хаалаҕын…

Оттон саамай ыарахан оруолум — “Айыы түспэтэх сиригэр” хаайыылаах дьахтары оонньообутум. Онно улахан тугу да саҥарбаккын, чааһы быһа сыанаҕа олороҕун, ол эрээри толкуйуҥ барыта куһаҕан өттүгэр барар. Олоххор туох куһаҕан буолбута, чугас дьонуҥ өлүүлэрэ барыта төбөҕөр киирэ турар. Онон хараҕыҥ уута чааһы быһа тохтоло суох сүүрэр, саамай дьоло суох дьахтар курдук сананаҕын. Ол миэхэ олус ыарахан этэ.

“11 тыһыынчаттан тахса сурутааччылаахпын”

— “Эбээ Маайа” бырайыаккын хайдах саҕалаабыккыный?

— “Эбээ Маайаны” 11 тыһыынчаттан тахса сурутааччы истэр. Сиэннэрим кыраларыгар остуоруйа истиэхтэрин баҕараллара, ону гостуруолга бардахпына, төлөпүөҥҥэ устан ыытааччыбын. Биирдэ кыыһым Маргаритка наһаа үчүгэй идиэйэни биэрбитэ: “Сорох оҕолор эбээлэрэ суохтар ээ, арай, остуоруйаны ааҕан, куйаар ситимигэр таһаардаххына?”.

2019 сыллаахха бастакы остуоруйам тахсыбыта. Былырыын, Тыйаатыр сылыгар, биэс сылын бэлиэтээбиппит. Онно хамсык буолан хаалан, куһаҕан үчүгэйдээх диэбиккэ дылы, тэйиччиттэн олорон үлэлиирбит. Бастаан “Төлкөнү” аахпытым. Итиччэ халыҥ кинигэни түргэнник ааҕыам дии санаабат этим да, дьиэҕэ олорор буолан, бүтэрэн кэбиспитим.

Дьэ, оннук саҕаламмыта. Бастаан уонча сурутааччылаах этим, аймахтарбар эрэ ыыттаҕым дии. Сорохтор өссө “оҕолору сүрэҕэ суох оҥороҕун” диэн утарсыбыттара. Ону мин сөбүлэспэтэҕим, тэҥҥэ олорон, аахсыахтарын сөп буоллаҕа дии. Оттон былыр эбээлэр остуоруйалаан, таабырыннаһан, сиэннэрин иитиигэ кыттыһаллара эбээт.

Кэнники өйдөөбүтүм, оҕолор эрэ буолбакка, устудьуоннар эмиэ истэллэр эбит. Бу соторутааҕыта университекка устудьуоннары кытта көрсүһүүгэ ыҥыра сылдьыбыттара. “Эбээ Маайа” биһиэхэ наһаа туһалыыр” диэн махтаммыттара ахан. Онтон сүргэм олус көтөҕүллүбүтэ. Устудьуоннар туһаналларыттан үөрбүтүм, тоҕо диэтэр, кинилэр бириэмэлэрэ ыгым, онон тугу эрэ гына, сүүрэ-хаама сылдьан, арыый түргэтэтэн истэллэр.

Бу күннэргэ Лев Толстой “Сэрии уонна эйэ” арамаанын ааҕан бүтэрдим. Кыыһым билигин кэтэхтэн үөрэнэр буолан, иллэҥэ суох. Кини Кыайыы күнүгэр диэри ханаалга угуохтаах. Кыайыы 80 сылыгар бу мин кыракый кылаатым буолуо этэ. Мин харчыга аахпаппын, үүнэр көлүөнэ оҕолорбут сахалыы саҥаҕа, уус-уран литэрэтиирэҕэ кыттыстыннар, сайынныннар диэн сыаллаах үлэлиибин.

Кыыһым бырайыак суруйан, граҥҥа кыайан, аахпыт кинигэлэрбин флешкаҕа уган, 35 улуус киин бибилэтиэкэлэригэр ыыппыппыт. Кинилэр бэйэлэрэ тарҕатыахтара диэн санааттан. Дьон бэйэлэрэ флешкалаах кэлэн, устан ылан баран, уһун айаҥҥа интэриниэтэ да суох истиэхтэрин сөп.

Маны тэҥэ, кырдьаҕас, үчүгэйдик көрбөт дьон истэллэриттэн наһаа үөрэбин. Дьиэҕэ соҕотох хаалар дьон классик суруйааччыларбыт айымньыларын күнү быһа истэн, бириэмэлэрин туһалаахтык атаараллар.

Онон оҕолорго, эдэр дьоҥҥо, кырдьаҕастарга да туһалаах. Сунтаарга гостуруолга сырыттахпына, эбээлэр кулууптара көрсөн, хаартыскаҕа түсүһэн, махтанан, атаарбыттара. Кэнники Тааттанан, Чурапчынан гостуруолга тиийбиппитигэр, “Сүөкүлэбит кэлбит” диэн үөрэллэр аҕай. Билэр-билбэт дьонум көрүстэхтэринэ, махтаналлар. Ити курдук үлэлии-хамсыы сылдьабын.

Хос куолай кистэлэҥэ

Кындыл “Хара кыталык” арамааныгар хос куолайдаах Хобороос туһунан аахпыт буолуохтааххыт. Онтон аныгы үйэҕэ Майя Петровна айаҕа хамсаабакка эрэ, кыыл, көтөр саҥатын, кыһыл оҕо ытыырын иһитиннэрэрэ, дьэ, дьикти диэтэҕиҥ. Бэл, саҥа төрөөбүт сиэнэ ытыы сытан, эбээтэ итинник “кэпсэттэҕинэ”, соһуйан, ах баран хаалар…

— Ураты хос куолас артыыстарга барыларыгар баар буолуохтаах. Бастакы кууруска үөрэнэ сылдьан, араас кыыллар саҥаларын үтүктээччибит. Биһиги бииргэ төрөөбүттэр тохсуобут, онон оҕо ытыырын бэркэ билэр буоллаҕым дии, ону үтүктэр этим. Биирдэ дьиэ сууйаары, куолайбынан оонньуу сырыттахпына, аҕам барахсан истэн баран: “Хайа, хайаларын оҕотун аҕаллылар?” — диэбитэ. Ээ, кырдьык майгыннатар эбиппин дии санаабытым.

Биирдэ дойдубар ыам ыйын ортото уопсай баанньыктан суунан-тараанан тахсан баран, мутукча сыта дыргыйан турдаҕына, үөрбүччэ, кэҕэлээбитим. Ону дэриэбинэм дьоно: “Хайа, кэҕэбит эрдэ кэлбит”, — диэбиттэр этэ. Онтон билэн баран, миигин “олохтоох кэҕэ” диэн ааттаабыттара.

Соҕуруу көтөрбөр, кэргэним үрүсээк курдук наһаа үчүгэй суумка оҥорон биэрбитэ. Ону оҕо курдук көтөҕөн баран, дьээбэрэн, эһээхэйдии ытаабыппар, трапка омук бөҕө турар этэ, арыллан биэрдилэр, мин быһалыы тахсан хааллым. Онтон ол суумкабын үөһэ долбуурга быраҕарбын көрөн, соһуйбуттара аҕай. Чэ, ити курдук, сороҕор туһанааччыбын.

Икки кыыстаахпын, кинилэр кыра эрдэхтэринэ, аҕабытын сүтэрбиппит. Онон бэйэм иитэн, улаатыннартаатым. Саамай үөрэрим, ыал буолан, үстүү-түөртүү оҕолоохтор. Элбэх сиэннээх, дьоллоох эбээбин.

ХААРТЫСКА МАЙЯ СЛЕПЦОВА ТУС АРХЫЫБЫТТАН