“Манчаары оонньууларын” ыалдьыттарыгар: Ойуунускай алааһа ыҥырар

Бу күннэргэ саха литературатын уруоктарыгар истэн-истэн улааппыт Тааттаттан төрүттээх саха норуотун суруйааччылара төрөөбүт-улааппыт ураты тыыннаах алаастарыгар ыалдьыттыыр түгэн үүнэн турар.

Олортон биирдэстэрэ улуу Ойуунускай төрөөбүт дойдута Чөркөөх буолар. Кырдьаҕас Чөркөөххө аһаҕас халлаан анныгар турар түмэл уонна Былатыан Ойуунускай киинэ түспүт, оҕо сылдьан сүүрбүт-көппүт алаастарыгар экскурсия ыытыллыаҕа. Сайаапканы эрдэттэн түһэрэн, болдьоммут күҥҥэ, чааска кэлэргит быдан ордук.

Манна номоххо киирбит Муҥхалаах Кээрэкээн саҕаттан Таатта эбэҕэ олохсуйан олорбут дьон олоҕун-дьаһаҕын, араас номоҕу, үһүйээни истиэххит.

Тохтобул алаас. Үһүйээҥҥэ киирбит Таатта эбэ маанылаах сиригэр Муҥхалаах Кээрэкээн тоҕус үөрдээх сылгылара Добун Булгунньахха тохтоон — Тохтобул алааһа диэн ааттаммыт ытык сир. Бу Былатыан Силэпсиэп дьонун сайыҥҥы сайылыктара Көөдүк — Тохтобул алааһа буолар. Итиэннэ аҥаат-муҥаат алаас биир бүөм хонноҕор сахалартан бастакы үрдүк үөрэхтээх луохтуур Прокопий Сокольников төрөөбүт сирэ баар.

Бу ытык алааска 2012 сыллаахха скульптор И.И.Павлов оҥорбут Кээрэкээн Ойуун монумена туруоруллубута. Күндү ыалдьыттарбытын манна тохтоон, иһийэн күүс-сэниэ, ааспыт үйэ уорҕатын анааран тохтоон ыларга сүбэлиибит.

“Өйдүүбүн бу дьикти күлүмнэс урсуну, кыра уол бэйэбин мин ийэм таптыырын” – Былатыан киинэ түспүт Муҥха Дэлбэрийбит алааһа. Былатыан Ойуунускай атах сыгынньах сүүрбүт-көппүт кырдала, ойор-тэбэр оҕо саас, ийэ-аҕа тапталын билбит көмүс ньээкэ уйата.

1983 сыллаахха Дмитрий Сивцев-Суорун Омоллоон туруорсуутунан манна Былатыан Ойуунускай төрөөбүт балаҕана чөлүгэр түһэриллэн түмэл-уһаайба тэриллибитэ. Мантан Таатта эбэни быысаһан Наммара Төрдө алаас турар. Кыракый балаҕаҥҥа Маппыайабыс учуутал аспыт бастакы оскуолата баар. 1983 сылтан бу икки алааһынан “Ойуунускай ааҕыылара” ыытыллаллар.

Мин манна иитиллэн атахпар турбутум…” — Саппыйа алаас. Бу Халамнаайы күөлү кытта силбэһэ турар чөкө сир. 1937 сыллаахха ССРС Үрдүкү Сэбиэтин бастакы ыҥырыылаах быыбарыгар П.А.Ойуунускай депутакка кандидатынан туран баран, дьонун-сэргэтин кытары көрсөн кэпсэппит, бырастыыласпыт сирэ.

2024 сыллаахха улууспут кыраайы үөрэтээччитэ Николай Попов Мойуор Кулаковскай балаҕанын чөлүгэр түһэртэрбитэ. Бу балаҕаҥҥа эдэр Ойуунускай аатырар олоҥхоһуттары түмэн, үс түүннээх күн устата ыллатара, суруйара. Билигин ЮНЕСКО бүтүн аан дойду киһи-аймах киэҥ туттуута, муҥур кэрэтинэн (шедевр) ааттаммыт “Дьулуруйар Ньургун Боотур” олоҥхо айыллар бастакы олуктара түстэммит бэлиэ сирэ.

Мантан чугас оҕо Былатыан үөрэх аартыгар үктэнэригэр өллөөбүт Халамнаайы күөлүн үрдүгэр 2004 сыллаахха скульптор Василий Сивцев “Оҕо куйуурдуу турара” оҥорбут мэҥэ өйдөбүнньүгэ турар, олоро түһэн уоскуйар, сынньанар бэсиэдкэлээх.

Салгыы —  Дьулуруйар Ньургун Боотур (скульптордар И.И.Павлов, Н.Д.Огонеров) мэҥэ өйдөбүнньүгэ кэтэһэр. ХИФУ доценаа, ытыктыыр учууталбыт Баһылай Бырдьахаанап суруйан хаалларбытыныы: “Дьулуруйар Ньургун Боотур олоҥхоҕо ким даа иннинэ үйэлээх саас өйдөбүнньүк туруоруллубута – өйү-санааны өрүү да өрүкүтэ, кынаттыы туруо!”

Светлана ХАЛГАЕВА