Мантан саас ыт кыһалҕата өссө элбиэҕэ

Нэдиэлэ ахсын хас биирдии уокуруктан биэстии-алталыы ыты туталлар. Куорат үрдүнэн бэйдиэ сылдьар ыты тутар сэттэ биригээдэ үлэлиир. Ол эрээри, куорат кытыы уулуссаларыгар ыт ахсаана аччаабыта көстүбэт. Ыттары хайдах туталларый?

Үлэтин кыайбат сулууспа

Дьиэм түннүгүнэн көрдөхпүнэ, икки эр киһи бакыаттаах аһынан манчыыктаан бөх тоҕор сир аттыгар аһаары тиҥсирийэ сылдьар ыттары ыҥыра сатыыллар… Олорор оройуоммар бэйдиэ сылдьар ыт элбэх. Инньэ гынан, олохтоохтор туттараары, биир кэлим диспиэччэрскэй сулууспаҕа күннэтэ сайаапка хаалларабыт. Аҕыйаабыта көстүбэт. Дьэ, арай өрөбүл күн буолан түннүгүнэн түбэһэ көрдүм… Бөх тоҕор сиргэ үс-түөрт ыт мустубут. Кинилэртэн барыларыттан улахан көстүүлээх, моонньугар моойторуктаах ыт баар. Куруук биир кэмҥэ кэлэн аһыыр, бөҕү ыһар-тоҕор. Тута кэлбит дьон бастаан кинини тутаары, ас быраҕан ыҥыран көрдүлэр быһыылаах. Ол эрээри, ыт обургу кинини тута кэлбиттэрин өйдөөтө быһыылаах, гараастар быыстарынан куотан хаалла. Оттон икки ыт ол бакыаттаах аска ымсыыран чугаһыахча буола-буола куттанан тэйэ тутталлар. Тутуохтаах киһи быатын туппутунан үөмэ сатыыр. Ити кэмҥэ иккис киһи уһун ураҕас тимири туппутунан массыынаттан таҕыста. Туттахха ити тимири моойторукка иилэн, араа­һа, массыынаҕа киллэриэхтээхтэр быһыылаах. Кэтэспит санаабар уһуннук бодьуустастылар. Ыт туттарыахча туттарбат. Хомойуох иһин, маннык көрүҥүнэн тутуу көдьүүһэ суох. Куоракка адьыр­ҕатыйбыт ыттар үгүстэрэ хаһаа­йыннаах буолаллар, туора киһи ас бырахтаҕын аайы эккэлээбэттэр. Ыты тутууга атын көрүҥ эмиэ наадатын илэ харахпынан көрөн өйдөөбүтүм.

«Мин санаабар, ыты тутуунан дьарыктанар сулууспа үлэтин кыайбат, ол иһин күрүлүүр күнүс оҕобор ыт саба түстэҕэ. Оҕобун кытта күн ахсын бэрэбээскилэтэ диэн балыыһаҕа таксыынан барабыт. Оҕом уйулҕа өттүнэн улахан охсууну ылла”, – диэн суру­йар улаханнык эмсэҕэлээбит оҕо ийэтэ. Санатар буоллахха, ааспыт сыл сэтинньи саҥатыгар Дьокуускай куорат Жорницкай уулуссатыгар ыт оҕоҕо саба түһэн улаханнык эчэппитэ. Оҕо төбөтүгэр 12 тигиини оҥорбуттара.

Дьокуускай куорат борокуратуурата сааһын ситэ илик оҕоҕо моральнай хоромньуну төлүүрүгэр суукка ирдэбил түһэрбитэ. Дьокуускай куорат дьаһалтатыттан уонна куорат хаһаайыстыбатын көрөр-истэр сулууспаттан эмсэҕэлээбит оҕоҕо 300 тыһыынча солкуобайы төлүүр туһунан ирдэбили суут көрбүтэ.

18 мөлүйүөн солк. наада

Бу кыһалҕа Жатайга эрэ буолбатах, бүтүн өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн улахан кыһалҕаҕа кубулуйбута ыраатта. Сокуонунан көмүскэллээх ыттар адьырҕатыйан иһэллэр. Дьокуускай пааркатыгар тииҥи итигэстээн сииллэр, тыа сиригэр ньирэйдэри, кулунчуктары туталлар. Куоракка дьоҥҥо саба түһэллэр. Сокуон хараҕа уларыйбат. Онон бэйдиэ сылдьар ыттары тутуу үлэтин күүһүрдэн, былыргылыы быалаах, ураҕастаах тахсан тутары арыый атын көрүҥҥэ уларытар хайдах буолуой? Маннык тутуу үлэтэ бытаан, көдьүүһэ суох курдук. Сымнаҕас майгылаах туран биэрэр эрэ ыттары тутуохха сөп.

Жатай бөһүөлэгин баһылыгын солбуйааччытын эбээһинэһин толорооччу Руслан Геннадьевич Кречетов санаатын үллэһиннэ:

– Олунньу 2 күнүгэр тахсыбыт быһылаан туһунан этэр буоллахха, ити бэйдиэ сылдьар бырадьаа­гы ыт буолбатах. Хаһаайыннаах диэн сабаҕалыыбыт. Биһиги быһылаан кэнниттэн видеонан көрбүппүт, онно ыт чахчы оҕолоох дьахтарга утары сүүрэн кэлбитэ. Ол эрээри, ытыраа­ры саба түспүтэ көстүбэт. Ааһан иһэр эр киһи массыынатыттан тахсан оҕо­лоох ийэни атаарбыта. Ол тухары хара ыт кинилэри батыһа сылдьыбыта. Түһэ сатыыра көстүбэт этэ. Оҕолоох ийэ ыт эмискэ сүүрэн кэлбитигэр куттаммыт буо­луон сөп. Севернэй уулусса, 19 аадырыһыгар баар дьиэ олохтоохторо иһитиннэрбиттэринэн, хаһаа­йын хара ытын сотору-сотору босхо ыытан кэбиһэр үһү. Ол эрээри киһини ытырбытын туһунан сурах-садьык бач­чааҥҥа диэри кэлбэтэҕэ.  Биһиэхэ бэйдиэ сылдьар ыт кыһалҕата ханна барыай, баар. Ыттары көмүскүүр со­­куон биһиги илиибитин-атахпытын баа­йан олорор. Былырыын бэйдиэ сылдьар ыттары тутар приют быра­йыагын оҥорбуппут. Ол эрээри, үбүлээһинэ кыайтарбакка, ити дьыала тохтоон турар. Бу ааспыт бээтинсэҕэ ыты тутар пуун эбэтэр приют үбүлээһинигэр ханнык бырагыраама баарын билсэ диэн, Үп министиэристибэтигэр киирэ сылдьыбытым. Бөһүөлэкпитигэр приюкка анаан сир көрөн олоробут. Үбүлээһиммит кыайтарбат. Бырайыагар уопсайа 18 мөлүйүөн солкуобай наада. Бүддьүөппүтүгэр оччо харчы суох. Онон бу нэдиэлэҕэ эмиэ Үп министиэристибэтигэр киирэ сылдьыам. Бэйдиэ сылдьар ыт кыһалҕата биһиэхэ эрэ буолбатах, бүтүн өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн турар улахан кыһалҕа буолар. Приют дуу, пуун дуу тутарбыт буол­лар, бөһүөлэкпитигэр бэйдиэ ыт ахсаана аччыа этэ.

Волонтер күүһэ – көмүөл күүһэ

Бу ааспыт өрөбүллэргэ Ил Дархан Айсен Николаев ыты быстах кэмҥэ тутар «Помоги выжить” пууҥҥа сырытта. Үлэни-хамнаһы көрөн, ыттар үчүгэй усулуобу­йаҕа туралларын бэ­­лиэтээн эттэ. Бүрүсүлүөскэ уорбаланар ыттар туспа сиргэ харантыыҥҥа туралларын иһитиннэрдэ. Ыарыы чахчытын туоһулуур икки ­анаалыс Санкт-Петербурга уонна Ставрополь куораттарга лабораторияларыгар ыытыллыбыт. Ил Дархан бэйдиэ сылдьар ыттары көрөр-истэр, тутар пуун волонтердарыгар махтанна.

“Помоги выжить” пуун салайааччыта Екатерина Безрученко:

— Мин билигин уоппускаҕа өрөспүүбүлүкэ таһыгар сылдьабын. Онон Ил Дархан пууммутугар кэлбитигэр көрсүбэтим. Солбуйааччым Розалия Кощеева ыкка ытыртаран ыалдьан олорор. Онон уоппускаҕа сылдьар кэммэр солбуйар киһи суоҕа. Бу нэдиэ­лэҕэ үлэбэр тахсабын. Жатайга бэйдиэ сылдьар ыттары биһиги пууммутугар ылар кыахпыт суох, тоҕо диэтэххэ, Жатай куорат уокуругар киирсибэт. Кинилэри кытта хантараакпыт суох, бэйэлэрэ туспа ыты тутар пуун эбэтэр приют арыныахтаахтар.

Дьахтарга саба түспүт алабай хаһаайына көһүннэ

Саҥа дьыл кэнниттэн “Үрдэл” сынньалаҥ пааркаҕа сынньана сылдьар дьахтарга алабай боруо­далаах ыт саба түһэн иэдээнэ оҥоро сыспыта. Дьахтар доруобуйата улаханнык эмсэҕэлээбитэ. Дьокуускай куорат дьаһалтатын баһылыга Евгений Григорьев ыт хаһаайынын суһаллык буларга сорудахтаабыта. Ол эрээри, ый устата хаһаайын көстүбэтэҕэ. Оттон дьахтары сии сыспыт ыт быстах кэмҥэ тутар «Помоги выжить” пууҥҥа баар.

СӨ Бэтэринээрийэтин департаменын салайааччы Петр Петров:

– «Үрдэл» сынньалаҥ пааркаҕа дьахтарга саба түспүт алабай боруода ыт хаһаайына клеймоҕа олоҕуран барыл­лаан быһаа­рылынна. Бу матыры­йаал барыта Дьокуускай куораттаа­ҕы силиэс­тийэлиир управление­ҕа барда. СӨ Бэтэринээрийэҕэ департаменын судаарыстыбаннай иниспиэктэрдэрэ бэйэни салайыныы административнай хамыыһы­йаларын, уокуруктар исписэ­лиистэрин, полиция үлэһиттэрин кытта ыты иитии-харайыы быраа­былатын тутуһууну хонтуруоллуур эриэй­дэлэргэ кытталлар. Быраабыланы кэһии – сүрүннээн босхо, көҥүл ыытыы. Бу сыл саҕаланыаҕыттан 69 ­эриэйдэ ыытылынна. 34 ыт хаһаайынын быраабыланы кэһии иһин 31 000 тыһыынча солкуо­байга ыста­рааптаатылар.Дьиэ кыылын иитэргэ санитарнай уонна бэтэринээринэй ирдэбиллэр тутуһуллуох­таахтар,  анал миэстэҕэ быалаах уонна томторуктаах (намордниктаах) сырытыннарыахтаах. Күрүөлэммит учаастак эрэ иһигэр босхо сылдьыахтаах. Үксүн хаһаа­йыттар, ытым сымнаҕас, ытырбат диэн өйдөбүллээхтэр. Кыыл аата кыыл, арааһынай түгэҥҥэ киҥнэниэхтэрин сөп. Бэйдиэ сылдьар ыттар уулуссаҕа суох буолаллара, хас биирдии киһи бу боппуруоһу сөпкө өйдүүр буоллаҕына эрэ ситиһиллэр суол. Сыл ахсын уулуссаҕа сылдьар ыттар ахсааннара саас уонна даача сезонун кэнниттэн хаһаа­йыттар быраҕар ыттарын суотугар, ону таһынан, ыттарын төрөтөн баран быраҕалларыттан сылтаан эбиллэр. Хас биирдии ыт, куоска бэтэринээринэй сулууспаҕа учуокка ылыллыахтааҕын умнумаҥ.

Түмүк

Бэлиэтээн суруйдахха, Саха сиригэр бэйдиэ сылдьар ыттартан оҕо-дьахтар сыллата эмсэ­ҕэлиир. Билигин сотору саас буолан эмиэ үөрдүһүөхтэрэ. Аныгы үйэҕэ ыттан, аттан эмсэҕэ­лиир ама иэдээн буолбатах дуо? Ыт кыһалҕата биир соҕотох Дьокуускай кыһалҕата буол­батах. Улуустарга бэйдиэ сылдьар ыт ах­саана эмиэ элбэх. Билиҥҥи туругунан быстах кэмҥэ тутар пууҥҥа уопсайа 1277 ыт баар. Ааспыт нэдиэлэҕэ уопсайа 75 туппуттар. Сыл саҕаланыаҕыттан 314 ыт тутуллан пууҥҥа аҕалыллыбыт. Пуун эрэһиинэ буолбатах. Эппиэтинэһэ суох хаһаайыттарга кытаанах миэрэ ылыллыар диэри бу балаһыанньа тохтообото чахчы.

Марина Саввина уонна ааптар 

хаартыскаҕа түһэриилэрэ.