Марфа Пермякова: «Сэрийээл сулууспата көрөөччү таптыыр дьоруойдарын арыйда”

Быйыл “Саха” НКИХ сэрийээл сулууспата тэриллибитэ биэс сыллаах үбүлүөйүн бэлиэтиир. Бу кэм устата 25 сэрийээл уһуллан, биһиги, көрөөччүлэр, олохпутун байытта диэтэхпинэ, сыыспатым буолуо. Хас биирдии сэрийээли ааҕа билэр буоллубут. Оттон онно оонньообут дьоруойдары аймахтарбыт курдук ылынныбыт.

Ол, арааһа, биһиги аттыбытыгар сылдьар дьон олохторугар майгынныырыттан, күннээҕи түбүкпүтүн, санаабытын-онообутун, ситиһиибитин, кыһалҕабытын кытта ыкса сибээстээҕиттэн чугастык ылынарбыт буолуо.

Бүгүн хаһыаппытыгар “Саха” НКИХ сэрийээл сулууспатын салайааччыта Марфа Пермякова ыалдьыттыыр.

“Ыаллыылар” саҕалаабыттара

— Марфа Даниловна, биэс сыл устата эһиги дьоҕус хамаандаҕыт олус дириҥ ис хоһоонноох сэрийээллэри устан, саха киинэтин сайдыытыгар дьоһуннаах кылааккытын киллэрдигит. Хайдах саҕаламмытай сулууспа үлэтэ?

— Хампаанньабытыгар Лидия Васильева, 50 сыл ыстаастаах тэлэбиидэнньэ бэтэрээнэ, билигин “Саха” НКИХ устуудьууйатын павильонун салайааччыта, бастакы телевизионнай сэрийээли устан саҕалаабыта. Кини сценарист да, режиссер да быһыытынан 90‑с сылларга устубут “Ыаллыылар” сэрийээлэ көрөөччү кутун туппута. Дьон “Ыаллыылар”, “Ыаллыылар‑2” сэрийээллэри олус кэтэһэн, сөбүлээн көрөрө. Ол кэнниттэн тохтобул буола сылдьыбыта. 2017 сыллаахха Марина Платонова режиссердаах Даана Сард сценарийынан “Ааспыт ааспат амтана” сэрийээл уһуллуута саҕаламмыта. 2018 сыллаахха Елена Эверстова режиссердаах эмиэ Даана Сард сценарийынан “Сүлүһүннээх таптал” телесэрийээл уһуллубута. Бу бырайыакка мин бастакыбын продюсер быһыытынан үлэлээбитим.

2019 сыллаахха “Саха” НКИХ генеральнай дириэктэринэн анаммыт Олег Марков миигин ыҥыран ылан, “сэрийээллэри оҥорор сулууспаны арыйабыт, онно салайааччынан ананаҕын” диэбитэ. Бу сулууспаҕа режиссердар Елена Эверстова уонна Марина Платонова, уопуттаах оператордар Гаврил Дьячков, Дмитрий Сергучев, Евгений Рязанскай киирбиттэрэ. Дьэ, ити кэмтэн быйыл 5 сыллаах үбүлүөйдээх айар дьылбытын бэлиэтиибит. “Ааспыт ааспат амтана” уонна “Сүлүһүннээх таптал” сэрийээллэрбит көрөөччүлэр болҕомтолорун тардан, биһигини айымньылаах үлэҕэ кынаттаабыта. Ол долгунугар оҕустаран, билигин сылга 3–4 сэрийээли устар буоллубут.

Сценарийтан тутулуктаах

— Сэрийээли устуу — уустук үлэ буолуо?

— Сэрийээл сценарийтан саҕаланар. Сардаана Сивцева-Даана Сард ыытар биэриитин тохтотон баран, “сэрийээл сценарийыгар үлэлээ” диэхтэриттэн ыла, талааннаах суруналыыс, суруйааччы саҥа дьыалатыгар олох тэтимнээхтих ылсыбыта. Сэрийээллэрбитин дьон сэргии көрөр буолбутугар Даана Сард улахан өҥөлөөх. Хас да сэрийээли тэҥинэн устар толкуй киирэн, эбии сценарист наада буолбута. Маныаха биллэр суруналыыс Катерина Григорьева-Кэрэмэс Сыдьаай, оҕотун көрөн олорбут Октябрина Шестакова биһиэхэ киирбиттэрэ. Октябрина эрдэ төһө да тэрийэр отделга үлэлээтэр, саха тыла үөрэхтээх буолан, саҥа идэтигэр эмиэ олохтоохтук ылсыбыта, кини сценарийынан номнуо хас да сэрийээл уһуллунна. Маны тэҥэ сулууспабытыгар толорооччу продюсерынан үлэлиир Евгения Давыдова эмиэ дьон сөбүлээн көрбүт сэрийээллэрин ааптардарынан буолар.

Продюсер хонтуруолугар

— Продюсер сэрийээлгэ туох оруоллааҕый?

— Сэрийээл саҕаланыаҕыттан бүтүөр диэри продюсер илиитин иһинэн ааһар. Ол курдук, үбү аттарыыттан-тыырыыттан саҕалаан, устар бөлөх олорор сирэ, ханна, хаста тугу аһыыра, уһуллар дьиэлэри, сирдэри булуу, аттарыы — продюсер тус хонтуруолугар. Сэрийээл бүтэн, көрөөччү дьүүлүгэр тахсыытыгар аны угуйукка үлэ саҕаланар. Продюсер үлэтэ олус эппиэтинэстээх.

Сэрийээл үрдүк рейтиннээх

— Сэрийээл рейтинин — дьон төһө көрөрүн хайдах быһаараҕыт?

— Телевизионнай рейтиннэри ааҕар-суоттуур, анаарар MediaҺills (Медиа Хилс) АУо кытта дуогабардаахпыт. Ол тэрилтэ дьон тэлэбиисэри төһө көрөрүн быһаарар. Холобур, “Уот Дьулустаан” киэһэ 9 чааска кэлэр. Бу кэмтэн төһө киһи саха тэлэбиидэнньэтин холбонон олорорун биһиги улуустарынан кытта билэ-көрө олоробут. Сүрүннээн ТТК уонна Ростелеком хампаанньалар чахчылара биллэр. Хомойуох иһин, “тэриэлкэнэн” көрөр дьон ахсаана хабыллыбат. Оттон тыа сиригэр төһөлөөх элбэх киһи “тэриэлкэҕэ” холбонон олороруй! “Хаҥаласка, Чурапчыга бачча киһи көрдө” диэн улуустарынан көрө олоробут, онтон түмүгү таһаарабыт. Киэн тутта этэбин — саха сэрийээллэрэ саамай үрдүк рейтиннээхтэр.

Былыргы олоҕу “төнүннэрии”

— Билигин сэрийээл сулууспатыгар хас үлэһиттээххитий?

— 15 киһи үлэлиир: 4 режиссер, 4 оператор бааллар, сценаристар, линейнэй продюсердар уонна графист-дизайнер. Режиссердарбыт устан баран таҥыы үлэтин (монтаж) бэйэлэрэ оҥороллор. Дорҕоону устар, сэрийээли муусуканан, тыаһынан-ууһунан киэргэтэр режиссердар атын сулууспаҕа киирэллэр, кинилэр эмиэ сэрийээлгэ олус эппиэттээх үлэни оҥоро сылдьаллар. Холобур, “Уот Дьулустааны” Таатта Чөркөөҕөр нэһилиэк киинигэр турар историческай-мемориальнай түмэлгэ устубуппут. Биллэн турар, аныгы үйэ буолан, уот ситимэ көстөр, массыына, тыраахтар тыаһыыр, быһата, олох күөстүү оргуйар. Ол ону барытын графист-дизайнербыт Вячеслав Игнатьев, дорҕоону таҥар режиссер Данил Еремеев «сотон-ыраастаан», былыргы олоҕу “төнүннэрдилэр”. Ити курдук, хас биирдии сэрийээл хас биирдии сиэрийэтэ олох кичэллээх уһун үлэни ааһар.

Дьиэ — дьоруойу арыйыыга көмөтө

— Ити сэрийээллэргэ устар дьиэлэргитин хайдах талаҕыт? Сороҕор киһи дьоруойдар олохторун дьиэлэрин нөҥүө ордук истиҥник ылынар.

— Элбэх табаарыстаах, билэр дьонноох буолан абыранабыт, кинилэр өйөбүллэринэн баччааҥҥа диэри 25 сэрийээли устан кэллибит. Аны билигин аймахтарбыт, дьүөгэлэрбит дьиэлэрин устан бүтэрэн, дьонтон харчыга уларсабыт. Үлэбит сүнньүнэн куруук дьиэни-уоту көрө сылдьар буолан хаалбыппыт. Онон дьиэлэр кытта, киинэ дьоруойдарын тэҥэ, сэрийээл ис хоһоонугар улахан сабыдыаллаахтар. Дэриэбинэ, тыа сирин олоҕун көрдөрөргө Хатаһы уонна Тулагыны элбэхтэ устабыт. Маныаха култуура үлэһиттэрэ улахан өйөбүлү оҥороллор. Түгэнинэн туһанан, биһиэхэ дьиэни-уоту буларга көмөлөһөр, устар сири уларсар дьоҥҥо, тэрилтэлэргэ махталбытын биллэрэбит.

Артыыһы оруолга талыы 

— Кастинг барыны бары быһаарар түгэн буоллаҕа. Оруолларга артыыстары талыы хайдах барарый?

— Идэтийбит артыыстары ааҕа билэбит. Хас биирдии тыйаатыр анал саайтаах. Ол онтон наадалаах дьоруойбутун чуо булан ылыахпытын сөп. Испэктээккэ бардахпытына, режиссердарбын кытта сынньана буолбакка, оруолларбытыгар уочараттаах дьоруойбутун тала олорор буолабыт. Оттон оруолга көннөрү дьону талыы, ол эбэтэр кастинг, бириэмэни эрэйэр туһунан сыралаах үлэ буолар. Кэлин сэрийээлгэ уһуллуон баҕалаах киһи элбээбитэ үөрдэр. Төлөпүөммүн кытта булан суруйаллар, “бу маннык киһи баар, тэлэсэрийээлгэ уһуллуон сөп, бэйэтэ да баҕарар” диэн. Онон көннөрү дьонтон турар анал испииһэктээхпит. Кастинг кэмигэр тугун эрэ сөбүлүү көрбүт дьоммутун бэлиэтээн иһэбит. Кэмэ кэллэҕинэ ыҥыран ылабыт. Ол испииһэкпит, нууччалыы эттэххэ, “база данных” дэнэр. Эр киһи-дьахтар-оҕо диэн тус-туспа араарыллан сылдьар. Онно саастарынан эмиэ туспа араарабыт. Хайаан да хаартыскаларын ирдиибит.

Баҕаран туран оонньууллар

— Артыыс буолбатах көннөрү дьон оруолларын арыйар турукка киирэллэрэ уустук буолуо? Ол ону тустаах режиссер эрэ билэн эрдэҕэ…

— Мин биһиги, сахалар, талааннаах дьоммут элбэҕин киэн тутта бэлиэтиибин. Артыыс буолуон баҕалаах киһи наһаа элбэх эбит. Ордук 60–70‑с сыллардааҕы төрүөх орто саастаах дьон. Ол, арааһа, сэбиэскэй кэми кытта ыкса сибээстээх буолуон сөп. Оччолорго киинэ, нууччалыы эттэххэ, “культ” этэ дии. Уонна оччотооҥҥу киинэлэр таһымнара да үрдүгэ бэрт буоллаҕа. Төһөлөөх элбэх тыа сирин оҕото “артыыс буолбут киһи…” диэн баҕа санаата туолбатаҕа буолуой? Дьэ, ол баҕа санаалара сааһырыыларын саҕана туолан, сэрийээлгэ олус арыллан оонньууллар. Биллэн турар, сыаҥка курдук санаан, аһара артыыстааччы да баар. Онуоха режиссер сөптөөхтүк ыйан-кэрдэн, оруол бэртээхэйдик арыллар. Оҕолор наһаа үчүгэйдик оонньуулларын бэлиэтиир тоҕоостоох. Оттон идэлээх артыыс — сэрийээл тутула. Түгэнинэн туһанан, идэлээх артыыстарга, сыана бэтэрээннэригэр сэрийээл сулууспатын өйүүллэригэр махталбын биллэриэм этэ. Биһиги кинилэри тустаах үлэлэриттэн арааран, устар кыахпыт суох. Ол иһин сүрүннээн сайын уоппускаларын кэмигэр биһиэхэ уһулла кэлэллэр. Холобур, “Уот Дьулустааҥҥа” Ырыачай оруолун толорбут Айталина Цыпандина-Винокурова уоппускатын ылаат, Чөркөөххө уһулла айаннаабыта. Онтон сэрийээл устуутун кэнниттэн, аҕыйах хонон баран үлэтигэр тахсыбыта. Кини курдук артыыстары ааттыы туруохха сөп.

Сайдыылаах олох “мэһэйдэрэ”

— Бу күннэргэ дьон болҕомтотун тардан, тэлэбиисэртэн арахсыбат оҥорбут “Уот Дьулустааны” ахтыбычча, бу сэрийээли ырытан ылыах. Мин дьон санаатын тиэрдиим, эн онно хоруйдаа дуу. Көрөөччүлэр “Аҥаар Харах ходуһаларын көрө-истэ күн аайы кэрийэ барар да, биир да бугул көстүбэт, от охсооччу да суох…” дииллэр.

— Аныгы үйэҕэ олорор буолан, бугулу, кэбиһиллибит оту, от охсооччуну устуохпутун баҕарбыппыт да иһин, кыаллыбат суол эбит. Билигин оту кэбиспэттэр, рулуоннууллар. От охсооччу оннугар ходуһаҕа — оттуур тиэхиньикэ, тыраахтар “хаһаайын”. Ол киинэҕэ хайдах киириэй? Аҕыйах каадыры устуохха сөп эбитэ буолуо эрээри, тиэхиньикэ үйэтэ буолан, аҕыйах хонугунан от оттонон бүтэр эбит. Аны барыта тиэхиньикэ, тыраахтар суола. Ыллык суолу буллаххына үөрэҕин. Сүөһүнү, сылгыны устуоххун, бары анал бэлиэлээхтэр. Онон былыргы тыа сирин олоҕун устуох диэтэххэ, уустуктардаах.

Көрөөччү ылыммыт артыыстара

— Сэрийээл артыыстарын аймахтарбыт курдук ылынар буоллубут.

— Сэрийээл сулууспата көрөөччү таптыыр элбэх дьоруойдарын арыйда диэтэхпинэ, сыыспатым буолуо. Ол курдук, Венера Иннокентьева Сусанната — “Хаһан сайын буоларый?”, Күөрэгэй Корякина Ирмата — “Сайда тур, Сахам сирэ”, Андрей Соловьев Байдама — “Харчы”, Николай Пономарев Пантелеева — “Хирурдар”, Екатерина Семенова Ылдьааната — “Уот Дьулустаан” уо. д.а. айар куттаах дьоммут саха киинэтэ сайдыытыгар дьоһун кылааттарын киллэрдилэр диэхпин баҕарабын. 25 сэрийээлгэ кыттыбыт бары артыыстарбытыгар “Саха” НКИХ кэлэктиибин аатыттан истиҥ махталбын тиэрдэбин. Бу 5 сыллаах үбүлүөйдээх кэм устата кинилэр уһуллубут сэрийээллэрин бар дьоммутугар кэтэһиилээх оҥордубут. Махтал буоллун сценаристарбытыгар, режиссердарбытыгар, оператордарбытыгар, дорҕоону, тыаһы-ууһу таҥааччыларбытыгар, продюсердарбытыгар. Сулууспабытын өрүү өйүүр генеральнай дириэктэрбитигэр Олег Марковка, биһигини салайар генеральнай продюсербытыгар Ньургун Торговкиҥҥа дириҥ махталбытын тиэрдэбит. Өрүү бу курдук бары тутуспутунан салгыы үлэлиэх, айыах-тутуох, дьоммутун-сэргэбитин саҥа айар бырайыактарбытынан үөрдэ туруох!