Матрена Егорова: «Былыргы ырысыаптары уонна ньымалары аныгылыы тупсаран үөрэтиэххэ»

Саха сирин норуотун мэдиссиинэтэ (этномедицина) – бу саха норуота үйэлэр тухары муспут эмтэнии үгэстэрин уонна билиилэрин ураты тиһигэ буолар. Бу билиилэр эрэгийиэн култуурунай нэһилиэстибэтин харыстааһыҥҥа сүрүн оруолу оонньууллар уонна нэһилиэнньэ эт-хаан өттүнэн чэгиэн-чэбдик буолуутун өйүүллэр. Норуот мэдиссиинэтин тутуһааччылар санааларынан, былыргылыы эмтэнии ньымаларын харыстааһын уонна эдэр көлүөнэҕэ тиэрдии омук доруобуйатын бөҕөргөтөргө уонна олох таһымын үрдэтэргэ көмөлөһөр.

Норуот мэдиссиинэтин үгэстэрин харыстыыр хамсааһын биир чаҕылхай бэрэстэбиитэлинэн чинчийиилэринэн уонна саха нэһилиэнньэтин ортотугар доруобуйаны чэбдигирдии ньымаларын тарҕатыынан биллэр Матрена Егорова буолар.

Кини билиҥҥи уопсастыбаҕа айылҕа баайын уонна өбүгэлэрбит билиилэрин-көрүүлэрин харыстыыр улахан суолталааҕын  бэлиэтиир. Матрена Егорова этэринэн, норуот мэдиссиинэтэ айылҕаны уонна киһи этин-сиинин дириҥник өйдүүргэ олоҕурар ураты ньымалары харыстаан илдьэ сылдьар.

Холобур, үгэс буолбут эмтээх үүнээйилэр ыарыыны сэрэтэргэ эрэ буолбакка, уопсай доруобуйаны өйүүргэ эмиэ туттуллаллар. Ордук биллэр үүнээйилэртэн бэлиэтиэххэ сөп:

• Кучу (Иван-чай узколистный): көөнньөрөн иһэллэр, иммунитеты күүһүрдэр, сүрэх-тымыр үлэтин тупсарар.
• Кииһилэ (Щавель пирамидальный): ииктэтэр, бааһы оһорор уонна ириҥэни тардар дьайыылаах.
• Үөрэ ото (Полынь обыкновенная): паразиттары, бактериялары утары дьайар уонна доруобуйаны бөҕөргөтөр.

Бу үүнээйилэр сахалар күннээҕи олохторугар-дьаһахтарыгар былыр-былыргыттан туттуллаллар, оттон көөнньөрүү, маастары уонна бороһуоктары оҥорор үгэс буолбут ырысыаптара көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэллэр.

Матрена Егорова ону таһынан былыргы ырысыаптары уонна ньымалары аныгылыы тупсаран үөрэтиигэ болҕомтотун уурар. Олох усулуобуйата уларыйбытын үрдүнэн, элбэх норуот ньымата аныгы куорат эйгэтигэр даҕаны көдьүүстээх. Бу айылҕаҕа үүнэр үүнээйилэри туһаныынан,  булуу чэпчэкитинэн быһаарыллар.

«Биһиги өбүгэлэрбит уһун үйэлэнии уонна чэгиэн доруобуйа кистэлэҥин билэллэрэ, — диэн Матрена Егорова быһаарар.« Биһиги бу билиилэринэн туһаныахпытын, төрүт үгэстэрбитигэр төннөн, айылҕа баайын харыстыахпытын сөп».

Саха сирин норуотун мэдиссиинэтин харыстааһын уонна сайыннарыы олохтоох нэһилиэнньэҕэ эрэ буолбакка, Бүтүн Арассыыйаҕа улахан суолталаах. Уопуту уонна билиини эдэр көлүөнэлэргэ тиэрдии ураты култуурунай нэһилиэстибэни харыстыырга уонна үгэс буолбут доруобуйа харыстабылын бигэ сайдыытын хааччыйарга кыах биэриэҕэ.

«Биһиги айылҕалыын ситимнээх былыргы үгэстэрбититтэн, сиэрбитинэн-туоммутуттан үгүһүн сүтэрдибит. Ол гынан баран, өбүгэлэрбититтэн нэһилиэстибэ быһыытынан ылбыт саамай сүрүн баайбыт – бу айылҕа күүһүн өйдөөһүн уонна кини бэлэҕинэн туһанар сатабыл буолар. Үгэс буолбут эмтээх отторго уонна норуот муудараһыгар төннүү биһиги омукпут сайдар уонна доруобуйатын бөҕөргөтөр национальнай стратегиябыт буолуохтаах».

Диана Сивцева