«Медведь» – өлүүнү кыайбыт хорсун байыас

Үөһээ Бүлүү улууһуттан төрүттээх «Шторм-2» 39-с мотострелковай биригээдэ байыаһа «Медведь» иккитэ дьонугар өлбүтүн туһунан биллэрии кэлэн, аймаммыттара. Ыараханнык бааһыран, аҕыс күнү быһа өй-мэй барар ыарыыны тулуйан, икки атаҕыттан мэлийдэр даҕаны, хорсун буойун инники кирбииттэн тыыннаах тахсыбыта. Кини билигин Ростовка госпитальга сытар, салгыы Санкт-Петербурга эмтэнэ барыахтаах. Кытаанах санаалаах «Медведь» сэргэхтик кэпсэттэ.

Инники кирбиигэ

— 2024 сыл сайыныгар байыаннай дьайыыга барарга хантараак баттаспытым. Биһиги бастаан кэлэрбитигэр Угледары ылыы үгэнэ этэ. Биир түүн Угледартан чугас дэриэбинэҕэ киирии буолла. Өстөөх сытар сиринэн ытыалыы-ытыалыы киирбиппит, улахан утарсыыны көрсүбэтэхпит. Онон сорудаҕы толорон, сарсыарда төттөрү тахсыбыппыт. Хас да хонон баран, «Монгол» диэн позывнойдаах хамандыырдаах штурмовой бөлөххө киирэн эмиэ бойобуой сорудахха барбыппыт.

Дьэ онно саҕаламмыта… 200‑чэ миэтэрэ сыылан өстөөх сытар сиригэр киирбиппит. Аны сылдьар сирбит барыта «растяжкалаах» миинэ. Түүн үөһүн саҕана бастаан «Монгол» бэйэтэ баран миинэлээх сирдэри көрөн кэллэ, ол кэнниттэн биһиги биир-биир субуруһан сыылынныбыт. Мин ПКМ бүлүмүөтү уонна саппаас ботуруоннары сүгэ сылдьабын. Тиийиэхтээх сирбитигэр тиийэн, халлаан сырдыырын кэтэстибит. Хамаанда кэлээтин кытары өстөөх сытар сиригэр гранаталары тамнаатыбыт, мин бүлүмүөтүнэн ытыалаан куһууртум. «Оса» диэн байыаһы кытары блиндажка ойон киирдибит. Соһуччу саба түһэммит, блиндажка баар өстөөх саллааттарын бүтүннүү суох оҥордубут. Бастакы сүрэхтэниим итинник этэ. Оннук «Осабын» кытары тапсан, эрдийэн, атын блиндажтары ылаттаабыппыт. Ол сырыыга бары этэҥҥэ тахсыбыппыт.

Өйбөр хатанан хаалбыт түгэн

— Күһүн балаҕан ыйын саҥата Угледартан чугас арыы тыаны ыларга сорудах кэллэ. Онно үс штурмовой бөлөх киирэр буолла. Сарсыарда күн тахсыыта бэйэ-бэйэбититтэн арыый да тэйиччи ыллыгынан хааман истэхпитинэ, арай, эмискэ «пас» гынар тыас иһилиннэ, «Бодрый» диэн уолбут үөһэ көтөн эрэрэ көһүннэ. Сүүрэн тиийбитим, атаҕын биир тарбаҕа суох, атыттара бу түһүөхчэ салыбырыы сылдьаллар. Уолум уһуутуу-уһуутуу өрө мөхсө сылдьар. Мин бастакы көмөнү оҥорон, ыарыыны мүлүрүтэр укуол биэрдим уонна тарбахтарын быһан баран, жгуттаан, бэрэбээскилээн кэбистим. Хата, сатанна диэн бэйэбиттэн астынным. Ол кэннэ киһибитин илдьэ төттөрү бардыбыт.

Онтон төттөрү киирэр, бу сырыыга аһаҕас сиринэн барар буоллубут. Рота хамандыыра «Осаны» бастакынан ыытта. Киһибит тахсаатын кытары бүлүмүөтүнэн ытыалаан бардылар. Манна өлөр буоллубут быһыылаах диэн, хамандыырбар элэ-была тылбын этэн, өстөөҕү тумнан барарга көрдөстүм. Нэһиилэ сөбүлэһэн, тумнар буоллубут. Дьэ ити курдук аһаҕас бааһына сирдэри туораан, арыы тыаларынан өстөөх бөҕөргөтүнэн сытар сирин таһыгар тиийдибит. Буурҕа-буулдьа быыһынан уочаратынан аһаҕас сири сүүрүүнэн туораатыбыт. Тыаҕа тиийэн атын штурмовой бөлөх уолаттарын көрүстүбүт. Онно үөрбүппүтүөн, кэпсэтэн-ипсэтэн, сэниэ ыла түстүбүт.

Бойобуой сорудахпытын толоро баран иһэн, хайдах эрэ чуумпурбутугар, холкутуйан хаалбыппыт. Уолаттар хонууга көстөр бүлүмүөт туочукатын диэки барбыттара, мин «Осалыын» — чугас блиндаж диэки. Эмискэ уолаттарбыт туһаайыыларынан гранаталар көтөн эрэллэрин көрдүм. Хаһыытаан эрдэхпинэ, аны биһиги диэки граната көттө. Куотардыы ыстанан эрдэхпинэ, «Осам» туора анньан, быыһаата. Онтон сулбу ойон тураат, бүлүмүөтүм суох буолан, гранаталарбын өстөөх сытар сиригэр быраҕаттаатым, уолум ытыалаата. Өстөөҕү суох оҥорон баран, блиндажка киирэн АК‑47 аптамааты буллум. Хамандыырбыт онно икки атаҕар таптаран бааһырбыта. Ол иһин хамандыыры солбуйар буоллум. Ити курдук бу блиндажка хоннубут. Сарсыардаттан биһиги туһаайыыбытынан ытыалаан бардылар, «чыычаах» бөҕө. Мантан куотарга сананныбыт, чугас баар блиндажка тиийэн састыбыт. Ол сыттахпытына, атын штурмовиктар кэллилэр, онон аны кинилэри кытары атын сиргэ барар буоллум. Бастаан тиийиэхтээх сирбитигэр чуумпу курдук этэ, онтон биир блиндаһы ыларга кааскабар таптаран, тиэрэ эһилинним. Блиндажка киирэр тимир сиэккэ ааны алтыс быраҕыыбар алдьаттым. Блиндаһы ылан, манна хоннубут. Сарсыныгар «Монгол» бөлөҕө көмөҕө кэллэ.

Бааһырыы

— Итинник элбэх блиндаһы ылбыппыт. Биир киэһэ, чуумпурбутун кэннэ блиндажка баран истэхпинэ, эмискэ миинэ эһиннэ, ол кэннэ ханна барбыппын өйдөөбөккө даҕаны хааллым. Арай, блиндажка сытар эбиппин, уолаттарым киллэрбиттэр, оскуолактартан бааһырбыппын. Инньэ гынан, инники кирбииттэн таһааран госпитальга ыыттылар. Бу бойобуой сорудаҕы толоруум иһин «Эр санаа» уордьаныгар түһэрбиттэрэ.

Онтон быйыл, олунньу 8 күнүгэр бойобуой сорудаҕы толоро икки тааҥканан уонна икки вездеходунан киирдибит. «Спартак» диэн арыы тыаҕа баар өстөөх тирэх пуунун ылыахтаахпыт. Аһаҕас сири туоруурбутугар үөһээ «чыычаах» бөҕө, аллараа аптамаат, бүлүмүөт ытыалаан субурутар. Онно тута икки уолбун сүтэрдим. Ол кэннэ дроннар аны миигин эккирэтэ сылдьан снарядтарынан тамнаатылар. Оннук ахсыс тамнааһыннарыгар уҥа атахпар таптаран охтон түстүм. Атаҕым аһаҕас бааһынан хааным тыбыыра сылдьар, ынырыктаах ыарыы. Мин жгуппун ылан ыга баайдым, бааспын биинтэлээтим уонна укол туруоруннум, ыарыыта мүлүрүйбүккэ дылы буолла. Уоскуйан көрбүтүм, иккис атахпар эмиэ оскуолактар хатаммыттар эбит. Ол да буоллар, нэһиилэ тыа саҕатыгар тиийдим, салгыы бүлүмүөт туочуката баар сиригэр сыылынным.

Олох чугас кэлэн баран өйдөөн көрбүтүм, өстөөх саллаата миигин кыҥыы сытар эбит, бэрт кыранан аһаран, уҥа иэдэспин сиирэ-халты таарыйтардым. Ол кэннэ ойон тураат, окуопаҕа баар дьону суох оҥордум. Хата, ол кэннэ икки бойобуой доҕорбун көрсөн, кинилэр бастакы көмөнү оҥордулар. Түүн кыайан утуйбатым, ол кэмҥэ атах тыаһа иһилиннэ. Ый сырдыгар көрбүтүм, күөх өҥ кыламныыр, дьэ өйдөөн, аптамааппын бэлэмнээн сыппыт буоламмын, ытыалаан кэбистим. Ол кэннэ дроннар кэлэннэр, траншеябытын дэлби буомбалаатылар. Ыксалга бааһырбыппын да умнан, траншея устун аҥар атахпынан кылыыҥкайдааһын. Буруо-тараа буолбутугар өстөөх тохтоото.

Оборуона тута сытан, эмпит да, аспыт да бүтэн, тоҥон-хатан бардыбыт. Кэмниэ кэнэҕэс, сатаан хаамар дьону илдьэ төттөрү тахсарга көҥүл биэрдилэр. Онон мин, дьонум төттөрү кэллэхтэринэ тахсаары, хаалар буоллум. Хааным баран, атахтарым истибэт буолан, түүл-бит курдук, өйбүн сүтэрэн ылабын. Ол сытан дойдубун, ийэбин, дьүөгэбин Ульянаны көрөбүн.

Дьүөгэм быыһаабыта

— Сэниэ эстэн, түҥ-таҥ сыттахпына, дьүөгэм Ульяна кэлэр курдук уонна итинэн бар, манан таҕыс диэн ыйан биэрэр, оччоҕо онон сыылан, атын блиндажка көһөбүн. Хаста даҕаны эрдэ сыппыт сирдэрбэр дроннар кэлэн снаряд бырахтылар. Урут итэҕэли улаханнык аахайбат буоллахпына, дьикти баарын итэҕэйдим. Биир сарсыарда арай эрдэ сыппыт блиндаһым аттыгар массыына тохтоото, үс киһи тахсан, гранатанан тамнаатылар. Блиндаһы көрөн баран, массыыналарыгар олорон төттөрү бардылар. Сарсыныгар эмиэ кэллилэр, бу сырыыга мин сытар сирбиттэн олох чугас. Мин бэлэм сыппыт буоламмын, бастаан массыынаҕа хаалбыт бүлүмүөттээх киһини ыттым, онтон хаалбыттары суох оҥордум. Ол дьон суумкатыттан, ыарыыны мүлүрүтэр укуолу уонна бородуукта булан, укуолланным, тото-хана аһаатым. Хата ол киэһэ уолаттарым кэлэн, хаар түһэн тахсар буоллубут. Кып-кыра, хап-хачаайы «Дацик» диэн уол сүгэн-соһон таһаарбыта.

Кэлин истибитим, хамандыыр тугу даҕаны кэрэйбэккэ, «Медведи» таһаарыҥ диэн бирикээс биэрбит. Ол сарсыныгар эвакуационнай бөлөх кэлэн бастаан Угледарга, онтон Ростовка аҕалбыттара. Госпитальга сыттахпына, командованием Арассыыйа Дьоруойугар түһэрбит этэ.