“Мэхээлэчээн булчут” — сонун сүүрээн

Кэлиҥҥи сылларга саха киинэтэ оҕолорго болҕомтотун уурар буолбута хайҕаллаах дьыала. Бу үүнэр көлүөнэни кэрэҕэ, сырдыкка тардыһыыга иитии биир суолталаах көрүҥүнэн буолар.

Быйыл күһүн өссө биир кэтэһиилээх саха киинэтэ көрөөччү дьүүлүгэр тахсаары турар. Бу туһунан «Мэхээлэчээн булчут» киинэ режиссера Александр Лукины кытта “Итии чэйгэ” кэпсэттибит.

Ураты киинэ

— Александр Владимирович, «Государственные дети», «Бүгүн-былыр», «Белый ангел тундры» диэн киинэлэри ааттаатыбыт да, бэрт талааннаах режиссер буочара арыллан тахсар. Бу киинэлэргэр холоотоххо, “Мэхээлэчээн булчут” диэн оҕоҕо анаммыт киинэҥ олус ураты устуу быһыытынан сырдатыллар. Кэпсэтиибитин бу “уратыттан” саҕалыахха.

— Киинэни икки сыл устата уһуллубут. Амматтан саҕалаан, Кэбээйигэ, Горнайга, Абыйга, бэл, Москваҕа тиийэ уста бара сылдьыбыппыт. Онон бастакы ураты — географията киэҥэ, Саха сирин айылҕатын кэрэ көстүүтэ. Аны хомурдуостан саҕалаан, тыатааҕыга тиийэ үгүс кыыл-сүөл уһулунна. Кинилэр бары киинэ дьоруойдарын быһыытынан оонньуур эрэ буолбатахтар — “саҥараллар”. Ити иккис уратыта. Москваттан С. А. Герасимов аатынан Бүтүн Арассыыйатааҕы кинематография судаарыстыбаннай институтун (ВГИК) выпускнига Арина Володина оператор-постановщигынан үлэлээтэ. Ол эбэтэр, киинэни интернациональнай айар кэлэктиип уһулла. Ити үһүс уратыбыт. Салгыы ааҕан истэххэ, ити курдук араас “ураты” тахсан иһиэн сөп.

Москва тыатааҕыта

— Киинэ ураты дьоруойдарын — кыыллар — тустарынан кэпсээ. Хомурдуоскутун уонна тыатааҕыны хантан булан уһуллугут?

— Хомурдуос — көмпүүтэр графикатын “бородууксуйата”. Оттон тыатааҕыны интэриниэт нөҥүө булбуппут. Москваҕа чааһынай дьоҥҥо анал дрессировканы ааспыт 3 миэтэрэлээх эһэ баарын билэн, кинилэри кытта сибээстэспиппит. Онон “Мэхээлэчээн булчут” киинэҕэ оччолорго сэттэ саастаах сүрүн дьоруой Дамир Дьяконов дьиҥнээх эһэни миинньэр. Оттон саамай өйдөөх уонна киитэрэй Локины «Зоополис» дьоҕус зоопаркаҕа үһүс сылын олорор тураах

оонньуур. Кини “сулустаах чааһа” үүнэригэр бу зоопаарка үлэһитэ, АГАТУ бэтэринээрийэ факультетын устудьуона Диана Павлова өйөбүл буолла. Маны тэҥэ ыт, саһыл, ат, быһата, Саха сирин кыыллара бары кэриэтэ уһулуннулар. Остуоруйа киинэ диэх курдук, кыыллар киинэҕэ бары “саҥараллар”. Ол курдук, кыыллар артыыстар Прокопий Иванов, Георгий Бессонов куоластарынан “саҥардылар”. Көрөөччү Эбээ Мэкчиргэҕэ СӨ үтүөлээх артыыһа Елизавета Потапова куолаһын тута билэн үөрүөҕэ. Биллэн турар, бу көстүүнү көрөөччүлэр саха киинэтигэр сонун сүүрээн быһыытынан ылыныахтара.

Оҕо оруолугар — саҥа сулус

— Аны кылаабынай оруолу толороччу туһунан кэпсэтиэххэ. Кини кимий?

— Киинэ уһулларыгар сэттэ саастаах Дамир Дьяконов билигин тоҕуһа. Санаан көр, сэттэ саастаах киинэ дьоруойа устар бөлөҕү кытта Амманан, Горнайынан, Абыйынан, Кэбээйинэн, Москванан сылдьан, хайдахтаах курдук айаны-сырыыны тулуйбута буолуой? Кини Нам Искра диэн нэһилиэгэр олорор. Буолаары буолан, аҕалара бааһынай хаһаайыстыбатын көрөр-истэр буолан, Дьяконовтар олох ойуччу учаастакка олороллор. Онон Дамир тыа сирин оҕотун быһыытынан хара үлэҕэ кыра сааһыттан сыстаҕас буолан, кинини туохха да анаан үөрэппэтэхпит-такайбатахпыт. Быһата, бэйэтин бэйэтэ оонньуур — сааланар, ат миинэр, чэй өрөр, астанар. Дэлэҕэ, тыатааҕыны кытта мииниэ дуо?

Мин киинэ сүрүн дьоруойун аан бастаан “Саха” НКИХ “Эйгэ” биэриитигэр ыытааччы быһыытынан уһулла сылдьан билсибитим. Онно алта саастаах Дамир төрөппүттэрин кытта дьиэ кэргэн туһунан биэриигэ кыттыбыттара. “Бу оҕону, хата, киинэҕэ устуохха баар эбит…” диэн саҥата-иҥэтэ чобуотун режиссер хараҕынан тута бэлиэтии көрбүтүм. Айылҕалаах оҕо. Нууччалыы эттэххэ, ураты “энергетикалаах”. Ол да иһин оруолун олус чаҕылхайдык арыйда. Онон саха киинэтигэр өссө биир саҥа сулус күөрэйэн, үгүс көрөөччүнү соһутуоҕа.

Таба тайанар сыалтан

— Оҕону кытта үлэлиир режиссер быһыытынан, бу боппуруоска эн тус санааҕын истиэҕи баҕарыллар…

— Оҕону, сүрүн дьоруойу, кытта кыылы тэҥҥэ устуу хорсун быһыыга тэҥнээх уустук үлэ. Билэр этим ыараханын. Бастатан туран, режиссер курдук буолбакка, уйулҕаһыт быһыытынан үлэлээтим диэхпин сөп. Адьырҕа кыылтан оҕо куттаныан, уолуйуон сөп буоллаҕа. Онуоха эрдэттэн сөптөөх тылы булан, уоскутан, хорсун санаатын уһугуннаран… Ити этэн эрэ кэбистэххэ дөбөҥ, дьиҥ иһигэр араас түгэн үгүс этэ. Аны кыылыҥ сынаарый диэни билиммэт — “бу кэмҥэ итинник көрүөхтээх, төҥкөйүөхтээх” диэни хантан эн санаабытыҥ курдук оҥорон иһиэй? Дьэ, ол табыгастаах кэмҥэ таба тайанаары “дубль” бөҕө буолабыт. Күнү быһа да буолуон сөп. Мин дьолбор, устар бөлөҕүм олус күүстээх, бэйэлэрин идэлэрин толору баһылаабыт дьон буолан, киинэбит санаабыт хоту табылынна диэххэ сөп.

Биллиилээх артыыстар оонньоотулар

— Мин “Мэхээлэчээн булчут” мүччүргэннээх сырыыларын Тимофей Сметанин соҕотоҕун айбыт курдук өйдүүбүн ээ. Яков Стручков диэн суруйааччы ааптар быһыытынан эмиэ киирбит эбит дии.

— Үгүс киһи оннук саныыр. Яков Стручков Абый Кэбэргэнэтиттэн төрүттээх оҕо талааннаах суруйааччыта этэ. “Мэхээлэчээн булчут кэпсээннэрин” доҕоро Тимофей Сметанинныын 1943 сыллаахха ааҕааччы киэҥ араҥатыгар таһаарбыттара. Киинэни Мэхээлэчээн булчут түөрт кэпсээнигэр олоҕуран уһуллубут. Бу оскуола бырагырааматыгар үөрэтиллэр айымньылар. Онон киинэ аныгы үйэ оҕотугар ананар. Үүнэр көлүөнэ төрөөбүт түөлбэтин таптыы, кыылы-сүөлү, айылҕаны харыстыы, өбүгэ сиэрин-туомун тутуһа, ытыктыы улаатарыгар туһуланна. “Оҕоҕо аналлаах дириҥ ис хоһоонноох киинэтэ устуохха” диэн «Сахабэчээт» тэрилтэ генеральнай дириэктэрэ Ньургуйаана Стручкова этии киллэрэн, бу үлэни саҕалаабыппыт. Киинэҕэ “Уот Дьулустаан” сэрийээлгэ Аҥаар Харах сүрүн оруолу арыйбыт Алгыс Макаров, Майатааҕы тыйаатыр режиссера Данил Осипов, Саха тыйаатырын биир бастыҥ артыыһа Василий Борисов, СӨ үтүөлээх артыыһа Ирина Никифорова салайар оҕо актерскай устуудьуйатын иитиллээччилэрэ уһулуннулар. Сүрүн дьоруойу — Мэхээлэчээни — Федот Львов оонньоото.

…Бу күннэргэ айар бөлөҕү кытта үс ый үлэлэспит оператор-постановщик Арина Володина Москваттан киинэни таҥыыга, көмпүүтэр графикатын оҥорууга, муусуканан киэргэтиигэ бииргэ үлэлээбит дьонун кытта салгыы айа-тута кэллэ. Онон Александр Лукин режиссердаах “Мэхээлэчээн булчут” киинэ алтынньы 30 күнүгэр бары киинэ тыйаатырдарыгар көрөөччү дьүүлүгэр тахсарын кэтэһэр буоллахпыт.